Anonim Halk Edebiyatı Araştırmalarının Tanım Ve Tasnif Sorunları Bağlamında “Söylemelik Ve Konuşmalık Türler”Le İlgili Çalışmaların Durumu

Öz Özet: Hangi alanda olursa olsun yapılan çalışmaların gelecekteki rota ve biçimini belirlemek adına ara ara geriye dönüp durum değerlendirmesi yapmak, bilanço çıkarmak gerekmektedir. Bilindiği üzere Türkiye’deki halkbilimi çalışmaları yüzüncü yılına yaklaşmaktadır ve bu, muhasebesi yapılması gereken önemli bir eşik ve zaman dilimidir. Türkiye’de “Anonim Halk Edebiyatı” kavramının tanımı konusunda belirgin bir ittifak sağlanmış durumdadır. Ancak tanımın kapsamına giren ürünler ve bunların tasnifi konusunda aynı şeyi söylemek pek mümkün değildir. Bazı çalışmalarda Âşık ve Tekke Edebiyatı mahsulleri, ferdi olmaları dolayısıyla “Halk Edebiyatı”nın dışında değerlendirilmiş, bunun sonucunda da “Anonim Halk Edebiyatı” kavramıyla “Halk Edebiyatı” tabiri eşdeğer görülmüştür. “Halk” kavramına yüklenen farklı anlamlar dolayısıyla ortaya çıkan bu görüş zamanla değişmiş ve “Anonim Halk Edebiyatı”, olması gerektiği gibi “Halk Edebiyatı”nın bir alt şubesi konumuna yerleştirilmiştir. Yüz yıl boyunca anonim halk edebiyatının içerisine dâhil edilen türler ve bunların tasnifi konusunda çok farklı görüşler ortaya atılmıştır. Zaman içerisinde türlerin sayısında bir artış gözlenmiş fakat tasnifi konusunda bir ittifak sağlanamamıştır. Genellikle türlerin yapısal özellikleri dikkate alınarak yapılan tasniflerde birtakım hatalı ve eksik noktalar bulunmaktadır. Bu sebeple makalede, anonim halk edebiyatı türlerine ilişkin yeni bir tasnif önerilmiş ve ardından bu edebiyatın “söylemelik ve konuşmalık türleri”yle ilgili Türkiye’de yapılan çalışmaların değerlendirilmesine geçilmiştir. Yerelden ulusala doğru giden bir çizgide yürütülen söylemelik ve konuşmalık türlerle ilgili çalışmalar, daha ziyade metin merkezli kuram ve yöntemlerle gerçekleştirilmiştir. Söz konusu çalışmaların ekseriyetinde metin derleme, tanımlama ve tasnif etme işleriyle uğraşılmıştır. Tahlile yönelik çalışmaların azlığı dikkat çekmektedir. Uygulama aşamasına ise hiç geçilememiştir.Anahtar Kelimeler: anonim halk edebiyatı, tanım, tasnif, değerlendirme ölçütü, söylemelik ve konuşmalık türlerAbstract: Whatever your field of study, it is occasionally necessary to go back and assess the situation or get out a balance in order to determine the routes and forms of future works. As is known the folklore studies in Turkey are approaching centenary years, and this is a significant threshold or a time frame which needs accounting. There is obviously an alliance about the definition of the concept of the “anonymous folk literature" in Turkey. However, it is impossible to pronounce the same thing for productions and sorting out the products that covered by this definition. In some studies the productions which belong to fields of sufi and ashik literatures are evaluated outside of “folk literature”, hence they are individual. As a result of this, the "anonymous folk literature" was seen equivalent to the term of "folk literature". But that view has changed over time, and the "anonymous folk literature", as it should be, was placed in a position sub-branch of “folk literature”. During one hundred years voluminous different opinions have been propounded about the types which have been included in the "anonymous folk literature". An increase in the number of the types has been observed over time, but haven’t been achieved an alliance of the classification. Generally, classifications which are taken into account the structural characteristics of the types have incorrect and incomplete points. That’s why in this article, it has proposed a new classification of the types of anonymous folk literature, and then has passed to an assessment about studies which relevant to oral and discoursal types of this literature in Turkey. Chiefly, the studies which regarding to oral and discoursal types that are going from vernacular towards to national line realized with text-centered theory and methods. The majority of these studies, there are compilations, identifications and classifications. The scarcity of analysis is a remarkable point. And to the implementation phase could not be accomplished at all. Key Words: anonymous folk literature, description, selection criterion, oral and discoursal types

___

ACAROĞLU, M. Türker (1976), “Türk Halkbilgisi Kaynakçası Üzerine”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, I. Cilt Genel Konular, Ankara: MİFAD Yay., 21-46.

ACAROĞLU, M. Türker ve Fıtrat OZAN (1972), Türk Halkbilgisi ve Halk Edebiyatı Üzerine Seçme Yayınlar Kaynakçası, Ankara: TDK Yayınları.

Adı geçen sözleşmeye yöneltilen eleştiriler ve sözleşmeyle ilgili bir değerlendirme için bkz.

(Gürçayır 2011: 5-12).

AÇA, Mehmet (2010), “Halk Şiirinde Tür ve Şekil”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 7. Baskı, Ankara: Grafiker Yay., 235-282.

AÇA, Mehmet ve DİĞERLERİ (2010), “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 7. Baskı, Ankara: Grafiker Yay., 129-234.

ADİKTİ, Vasfi (1994), Yozgat Mânileri Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma, Yozgat: Delta Başarı Ofset Matbaası.

AKALIN, L. Sami (1954), Erzurum Bilmeceleri, Erzurum: Erzurum Folklor Kolu Yayınları.

AKALIN, L. Sami (1972), Türk Mânilerinden Seçmeleri I, II, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

AKALIN, L. Sami (1990), Türk Dilek Sözlerinde Alkışlar ve Kargışlar, Ankara: KB

AKSOY, Ş. Halûk ve DİĞERLERİ (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.

AKSOY, Ömer Asım (1984), Atasözü ve Deyimler Sözlüğü I Atasözleri Sözlüğü, Ankara: TDK Yayınları.

AKSOY, Ömer Asım (2004), Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II, Ankara: TDK Yayınları.

ALBAYRAK, Nurettin (2004), Ansiklopedik Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: L&M Yayınları.

ALBAYRAK, Nurettin (2009), Türkiye Türkçesinde Atasözleri, İstanbul: Kapı Yayınları.

ALPTEKİN, Ali Berat (2004), Erciyes Dergisi Bibliyografyası, Kayseri: Geçit Ofset Matbaa.

ARTUN, Erman (2004), Türk Halk Edebiyatına Giriş, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ARTUN, Erman (2011), Türk Halk Edebiyatına Giriş Edebiyat Tarihi / Metinler, 6. Baskı, Adana: Karahan Kitabevi.

AVCI, A. Haydar (1992), Halkbilimi Konuları ve Araştırma Yöntemleri, Ankara: Berhem Yayınevi.

AYTAÇ, Pakize Pervin (2010), Folklor ve Edebiyat Halk Edebiyatını Tenkit (Halk Edebiyatına Bakışlar, Yorumlar ve Halk Edebiyatından Faydalanma Cereyanları), Ankara: Berikan Yayınevi.

BALİ, Muhan (1997), Ağıtlar, Ankara KB Yayınları.

BAŞGÖZ, İlhan (1993), Türk Bilmeceleri I, II, Ankara: KB Yayınları.

BATUR, Suat (1998) Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.

BEKKİ, Salahaddin (2004), Baş Yastıkta Göz Yolda Sivas Türküleri, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

BEKKİ, Selahattin (2001), “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, 1: 176.

BİLGE, Rıfat (1996), Mâniler, (Haz.: Atâ Çatıkkaş), İstanbul: MEB Yayınları.

BORATAV, Pertev Naili (1992), Türk Halkbilimi I 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, 6. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.

ÇELEBİOĞLU, Âmil ( 1995). Türk Ninniler Hazinesi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ÇELEBİOĞLU, Amil ve Yusuf Ziya ÖKSÜZ (1995), Türk Bilmeceler Hazinesi, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

ÇELİK, Ali (2005), Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, Ankara: Akçağ Yayınları.

ÇETİN, Gülen (1986), Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Yapılan Folklorla İlgili Lisans Tezleri Bibliyografyası (1940-1980), Ankara: KTB Yayınları.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2001), “Türk Mitolojisi”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, 1: 5-85.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2002), Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2003), Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları, Ankara: Akçağ Yayınları.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2004a), “Halk Edebiyatı”, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, 3: 173-176.

ÇOBANOĞLU, Özkul (2004b), Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: AKMB Yayınları.

DEDE, Abdurrahim (1978), Batı Trakya Türk Folkloru, Ankara: KB Yayınları.

DİLÇİN, Cem (1983), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: TDK Yayınları.

DİLÇİN, Dehri (2000), Edebiyatımızda Atasözleri, Ankara: TDK Yayınları.

DİZDAROĞLU, Hikmet (1976), “Bizde Folklor Konusunda İlk Yazı”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri, I. Cilt Genel Konular, Ankara: MİFAD Yay., 89-95.

DOĞAN, İsmail, (1990), Yabancı Ülkelerde Yayınlanmış Türkolojiyle İlgili Makaleler Bibliyografyası, Ankara KB Yayınları.

DOĞAN, Mehmet (1977), “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler / İsimler / Eserler / Terimler, I: 143.

DOĞAN, Mehmet (1981), “Halk Edebiyatı”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi Devirler / İsimler / Eserler / Terimler, IV: 55-56.

DUNDES, Alan 1998. “Halk Kimdir.” Millî Folklor, (Çev: Metin Ekici), Bahar 37: 139-153.

DUYMAZ, Ali (2002), İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler, Ankara: Akçağ Yayınları.

EKİCİ, Metin (2004), “Halk Bilim Araştırmalarında Üçüncü Boyut”, Türklük Bilimi Araştırmaları, XVI: 13-20.

ELÇİN, Şükrü (1986), Halk Edebiyatına Giriş, Ankara: KTB Yayınları.

ELÇİN, Şükrü (1990), Türkiye Türkçesinde Ağıtlar, Ankara: KB Yayınları.

ELÇİN, Şükrü (1990), Türkiye Türkçesinde Mâniler, Ankara: TKAE Yayınları.

ELÇİN, Şükrü (1992), “Halk Edebiyatına ve Halk Şiirine Toplu Bir Bakış”, Türk Dünyası El Kitabı Üçüncü Cilt Edebiyat, Ankara: TKAE Yay., 227-233.

EMEKSİZ, Abdulkadir (2007), İstanbul Mânileri, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.

ESBET, Niyazi (1946), Mâniler Kılavuzu, Ankara: Halkevi Neşriyatı.

ESEN, Ahmet Şükrü (1999), Anadolu Türküleri, (Haz.: P. N. Boratav-F. Özdemir), Ankara: KB Yayınları.

ESET, Niyazi (1944), Mukayeseli ve Neşredilmemiş Mâniler, Ankara: Halkevi Neşriyatı.

EVLİYAOĞLU, Sait ve Şerif BAYKURT (1988), Türk Halkbilimi, Ankara: Ofset Reprodüksiyon Matbaacılık.

Fethiye Belediyesi (2006), IV. Uluslararası Türk Medeniyetlerinde Sözlü Kültür Geleneği (Türk Dünyasında Maniler) Sempozyumu, İzmir: Fethiye Belediyesi Kültür Yayınları.

GÖRKEM, İsmail (2001), Türk Edebiyatında Ağıtlar Çukurova Ağıtları, Ankara: Akçağ Yayınları.

GÖZAYDIN, Nevzat (1989), “Anonim Halk Şiiri Üzerine…”, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı III (Halk Şiiri), 445-450: 1-104.

GÜNDOĞAN, Tülay (2008), Türk Folklor Araştırmaları Dergisi İndeksi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).

GÜNEY, Emrullah ve Hüseyin GÜNEY (2006), Nevşehir Folkloru 1 Deyimler- Atasözleri-Sözcükler, Nevşehir: Nevşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

GÜRÇAYIR, Selcan (2011), “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi Üzerine Eleştirel Bir Okuma”, Millî Folklor, Kış 92: 5-12.

GÜZEL, Abdurrahman ve Ali TORUN (2003), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Akçağ Yayınları.

HACILI, Asif ve Aydın POLADOĞLU (2001), Ahıska Türk Folkloru, Ankara: AKMB Yayınları.

HASAN, Hamdi (2005), Makedonya Türklerince Söylenen Bilmeceler ve Tekerlemeler, Ankara: AKMB Yayınları.

KALAFAT, Yaşar ve Necdet Yaşar BAYATLI (2011), Türk Kültürlü Halklarda Alkışlar-Kargışlar, Ankara: Berikan Yayınevi.

KARA, Ruhi (1994), Erzincan Manileri, Ankara: Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010a), Türkülere Giriş İnceleme Biyografi Sözlük Kaynakça, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010b), Ela Gözlüm Türküler, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010c), Kömür Gözlüm Türküler, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010d), Gül Yüzlüm Türküler, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010e), Deli Gönül Türküler, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KARADENİZ, Bekir (2010f), Notalarıyla Türküler, İstanbul: KaraMavi Yayınları.

KAYA, Doğan (1997), “Dualar ve Beddualar”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 4: 99- 121.

KAYA, Doğan (1999), Anonim Halk Şiiri, Ankara: Akçağ Yayınları.

KAYA, Doğan (2001), Folklorumuzda Beddua Söyleme Geleneği ve Türk Halk Şiirinde Beddualar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.

KAYA, Doğan (2010), Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, 2. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.

KETENE, Cengiz (1990), Kerkük Halk Edebiyatından Seçmeler, Ankara: KB Yayınları.

Kilisli Rıfat Bilge (1996), Mâniler, (Haz.: Atâ Çatıkkaş), İstanbul: MEB Yayınları.

KURT, İhsan (1991), Türk Atasözlerine Psikolojik Bir Yaklaşım, Ankara: KB Yayınları.

MAHMUT, Enver ve Nedret MAHMUT (1997), Dobruca Türk Halk Edebiyatı Metinleri, Ankara: KB Yayınları.

Milli Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığı (1975), Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası III, Ankara: Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.

Milli Folklor Enstitüsü Müdürlüğü (1971), Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası I, Ankara: Milli Folklor Enstitüsü Yayınları.

Milli Folklor Enstitüsü Müdürlüğü (1973), Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası II, Ankara: Milli Folklor Enstitüsü Yayınları.

NAHYA, Zümrüt (1992), Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları Bibliyografyası (1966-1991), Ankara: KB Yayınları.

OCAK, Ahmet Yaşar (1997), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım), Ankara: TTK Yayınları.

OĞUZ, M. Öcal (2009), Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.

OĞUZ, M. Öcal (2010), “Araştırmaların Tarihi”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 7. Baskı, Ankara: Grafiker Yay., 1-56.

OĞUZ, M. Öcal ve DİĞERLERİ (2010), Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, 7. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.

ÖNAL, Ülkü (2005), Ardanuç-Ahıska Mânileri ve Türküleri, Ankara: Ürün Yayınları.

ÖRNEK, Sedat Veyis (1995), Türk Halkbilimi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ÖZDEMİR, Ahmet Z. (1994), Öyküleriyle Ağıtlar, Ankara: KB Yayınları.

ÖZDEMİR, Ahmet Z. (2001), Öyküleriyle Ağıtlar II, Ankara: KB Yayınları.

ÖZDEMİR, Nebi (2012), Kültür Ekonomisi ve Yönetimi Seçki, Ankara: Hacettepe Yayıncılık.

ÖZMEN, Abdurrahim ve DİĞERLERİ (1999), Türk Folklor ve Etnografya Bibliyografyası IV (1974-1984), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

ÖZTÜRK, Ali (1986), Türk Anonim Edebiyatı, 2. Baskı, İstanbul: Bayrak Yayımcılık.

SAKAOĞLU, Saim (1987), “‘Halk Edebiyatı’ Kavramı Üzerine”, II. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri, Eskişehir: Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yay., 287-294.

SAKAOĞLU, Saim (1991), Folklor Bibliyografyaları Bibliyografyası Üzerine Bir Deneme, Konya: M. N. Gücüyener Matbaacılık ve Gazetecilik Tic. A.Ş..

SAKAOĞLU, Saim (1997), “Halk Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi, XV: 345- 350.

SAKAOĞLU, Saim ve Ali B. ALPTEKİN (2006), “Anonim Halk Edebiyatı”, Türk Edebiyatı Tarihi, IV: 587-614.

SEYİDOV, Nureddin (1992), Azerbaycan Tapmacaları/Bilmeceleri, (Haz.: S. Sakaoğlu, A. B. Alptekin, E. Şimşek), Elazığ: Elazığ Belediyesi Yayınları.

ŞAVK, Ülkü Çelik (2002), Kırgız Atasözleri, Ankara: TDK Yayınları.

TAN, Nail (1986), Folklorumuzda Ölçülü Sözler, 2. Baskı, İstanbul: Halk Kültürü

TAN, Nail (2000), Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, 5. Baskı, İstanbul: Yayınevi adı yok.

TÜRKYILMAZ, Murat (2010), Sivas Bilmeceleri, Sivas: Sivas 1000 Temel Eser.

ÜÇER, Müjgan ve DİĞERLERİ (2009), Mâni Benim Ezberim Sivas ve Çevresinden Mâniler, İstanbul: Kitabevi Yayınları.

VASİLYEV, Yuriv ve DİĞERLERİ (1996), Saha (Yakut) Halk Edebiyatı Örnekleri, Ankara: KB Yayınları.

YAKICI, Ali (2007), Halk Şiirinde Türkü, Ankara: Akçağ Yayınları.

YANÇEV, Mihail (2002), Mani ve Bilmeceler, Ankara: KB Yayınları.

YARDIMCI, Mehmet (1998), Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri Âşık Şiiri Tekke Şiiri, Ankara: Ürün Yayınları.

YILDIRIM, Dursun (1998a), “Türkiye’de Folklor Araştırmalarının Gelişme Devreleri”. Türk Bitiği Araştırma / İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yay., 43-60.

YILDIRIM, Dursun (1998b), “Tarih Yazımı ve Sözlü Ortam Kaynakları”. Türk Bitiği Araştırma / İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yay., 87-101.

YILDIRIM, Dursun (1998c), “Türk Folklor Araştırmalarının Problemleri”. Türk Bitiği Araştırma / İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yay., 76-80.

YILDIRIM, Dursun (1998d), “Folklor ve Çağdaş Kültür Modelimiz Üzerine Görüş ve Düşünceler”. Türk Bitiği Araştırma / İnceleme Yazıları, Ankara: Akçağ Yay., 76-80.

YILDIZ, Naciye (2001), “Menkabeler”, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, 2: 117-130.