Devlet Liselerinde Üretim Karşıtı İş Davranışları Ve Psikolojik Sözleşme İlişkisi

Son yıllarda bazı örgüt üyelerinin örgüte ya da diğer örgüt üyelerine yönelik kasıtlı ve zarar verme amacı taşıyan davranışlar sergiledikleri, yapılan bazı araştırmalarda ortaya çıkmıştır. Üretim karşıtı iş davranışları (ÜKİD) olarak tanımlanan bu tür sapma davranışlarını tetikleyen etmenlerden birinin de psikolojik sözleşme (PS) ihlalleri olduğu öne sürülmektedir. Ancak eğitim örgütlerinde iki değişken arasındaki ilişkinin görünümleri konusunda literatürde bir boşluk bulunmaktadır. Bu nedenle, bu araştırmada Türk kamu liselerinde görev yapan öğretmen görüşlerine göre PS ile ÜKİD arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmaya Ankara ili merkez ilçelerindeki 34 kamu genel lisesinde çalışan 452 öğretmen katılmıştır. Katılımcılara ‘Psikolojik Sözleşme Ölçeği’ ve ‘Üretim Karşıtı İş Davranışları Ölçeği’ uygulanmıştır. Araştırmada toplanan veriler betimsel istatistik, Pearson korelasyon katsayısı ve kanonik korelasyon gibi çok değişkenli istatistik tekniklerle incelenmiştir. Araştırmada Türk kamu liselerinde öğretmenlerin PS algılarının orta düzeyde olduğu belirlenirken, ÜKİD’in ara sıra gerçekleştiği saptanmıştır. Korelasyon analizi sonuçları genel olarak PS ve ÜKİD’in alt boyutları arasında düşük ancak anlamlı ilişkiler olduğunu ortaya çıkartmıştır. Bunun yanı sıra, PS’nin ‘ilişkisel’ ve ‘işlemsel’ alt boyutlarının ÜKİD’deki değişkenliğin ancak % 2’sini açıkladığı gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Psikolojik sözleşme, Üretim karşıtı iş davranışları, Eğitim örgütleri

The Relationship Between Counterproductive Work Behaviours And Psychological Contracts In Public High Schools

Several recent studies have shown that some organization members may display purposeful destructive behaviors towards the organization or other members of it. Defined as counterproductive work behaviors (CPWB), these deviant behaviors are thought to be triggered by psychological contract (PC) breaches among others. However, there is a gap in the literature about the reflections of the relationships between these two variables in educational organizations. Therefore, this study examined the relationship between PC and CPWB according to the views of teachers working at Turkish public high schools. Participants were 452 teachers from 34 public high schools in the districts of Ankara. They were asked to respond to the ‘Psychological Contract Scale’ and ‘Counterproductive Work Behaviors Scale’. The data were analyzed through descriptive statistics as well as multivariate statistics such as Pearson correlation and canonical coefficient analyses. The results showed that Turkish public school teachers’ PC perceptions were at a moderate level and CPWB sometimes occurred. Correlation analysis revealed low but significant relationships between the sub-dimensions of PC and CPWB. At the same time, the ‘relational’ and ‘operational’ sub dimensions of PC was observed to account for merely 2% of the variation in CPWB.

Keywords:

Psychological contract, Counterproductive work behaviors Educational organizations,

PDF

___

Altıntaş, F. Ç. (2009). Kişiliğin algılanan örgütsel sabotaj davranışları üzerine etkisi. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(1), 95 -111.
Argyris C. (1960). Understanding Organizational Behavior . Homewood, IL: Dorsey Press.
Aydın Tükeltürk, Ş., Şahin Perçin, N., & Güzel, B. (2012). Psikolojik kontrat ihlal algısı ile örgütsel bağlılık ilişkisi: Otel işletmeleri üzerine bir araştırma. Yönetim Bilimleri Dergisi, 10(20), 93 - 110.
Balcı, A. (2002). Etkili Okul: Okul geliştirme, kuram, uygulama ve araştırma (3. Ed ). Ankara: PegemA Yayıncılık.
Balcı, A. (2009). Sosyal Bilimlerde Araştırma: Yöntem, Teknik ve İlkeler. Ankara: Pegem Yayınları.
Balcı, A., Özdemir, M., Apaydın, Ç. , & Özen, F. (2012). The relationship of organizational corruption with organizational culture , attitudes towards work and work ethics: A search on Turkish high school teacher. Asia Pacific Education Review, 13(1), 137-146.
Batsche, G. M., & Howard, M. Knoff. (1994). Bullies and their victims: U nderstanding a pervasive problem in the schools. School Psychology Review, 23, 165 175.
Bayram, N., Gürsakal, N., & Bilgel, N. (2009). Counterproductive work behavior among white -collar employees: A study from Turkey. International Journal ofSelection and Assessment, 17, 180-188.
Cemaloğlu, N. & Şahin, D. E. (2007). Öğretmenlerin mesleki tükenmişlik düzeylerinin farklı değişkenlere göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 15(2), 465 484.
Chang, K. & Smithikrai, C. (2010). Counterproductive behaviour at work: An investigation into reduction st rategies. The International Journal ofHuman Resource Management, 21 (8), 1272 -1288.
Chao, J. M. C., Cheung, F. Y. L., & Wu, A. M. S. (2011). Psychological contract breach and counterproductive workplace behaviors: testing moderating effect of attribution style and power distance. The International Journal ofHuman Resource Management, 22(4), 763 -777.
Dalal, R. S. (2005). A meta -analysis of the relationship between organizational citizenship behavior and counterproductive work behavior. Journal ofApplied Psychology, 90(6), 1241 -1255.
Delfabbro, P., Winefield, T., Trainor, S., Dollard, M., Anderson, S., Metzer, J., & Hammarstrom, A. (2006). Peer and teacher bullying/victimization of South Australian secondary school students: Prevalence and psychosocial profiles. British Journal ofEducational Psychology, 76, 71 90.
Demirkasımoğlu, N. (2012a). Eğitim örgütlerinde çalışma ilişkilerini anlamada analitik bir araç olarak psikolojik sözleşme kavramı. Çağdaş Eğitim Dergisi Akademik, 1 (1), 76-90.
Demirkasımoğlu , N. (2012b). Kamu ve özel ilköğretim okulu sınıf öğretmenlerinin psikolojik sözleşme algıları ile iş çevresine uyum düzeyleri ile ilişkisi. Unpublished d octoral d issertation, Ankara University , Ankara .
Erdem, M. (2010). Öğretmen algılarına g öre liselerde iş yaşamı kalitesi ve örgütsel bağlılıkla ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 16(4), 511 -536.
Flaherty, S. & Moss, S. A. (2007). The impact of personality and team context on the relationship between workplace injustice and counterproductive work behavior. Journal of Applied Social Psychology, 37(11), 2549-2575.
Foldes, H. L. J. (2006). Ethical misconduct ofsenior leaders: Counterproductive work behaviors at the Top. Unpublished doctoral d issertation, University of Minnesota , USA.
Gruys, M. L. & Sackett, P. R. (2003). Investigating the dimensionality of counterproductive work behavior. International Journal ofSelection and Assessment, 11 (1), 30-42.
Guest, D. E. (2004). The psychology of the employment relationship: An analysis based on the psychological contract. Applied Psychology: An International Review, 53(4), 541 -555.
Gülşen, C. & Kılıç, M. A. (2013). Perception of pre -school teachers to mobbing in terms of effect on organizational behavior. Journal ofEducational and Instructional Studies in the World, 3(2), 106-119.
Hallett, T., Harger, B., & Eder, D. (2009). Gossip at work: Unsanctioned evaluative talk in formal school meetings. Journal ofContemporary Ethnography, 38(5), 584-618.
Heyneman, S. P. (2004). Education and corruption. International Journal ofEducational Development, 24, 637648.
Hirschman, A. O. (1970). Exit, Voice, Loyalty. Cambridg e : Harvard University Press.
İnandı, Y., Ağgün, N., & Atik, Ü. (2010). Yönetici ve öğretmenlerin görüşlerine göre ilköğretim okullarında çalışan öğretmenlerin iş doyum düzeyleri. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 102 -126.
Jensen, J. M., Opland, R. A., & Ryan, A. M. (2010). Psychological contract and counterproductive work behaviours: Employee response to transactional and relational breach. Journal of Business and Psychology, 25(4), 555 -568.
Karasar, N. (1991). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara.
Karcıoğlu, F. & Türker, E. (2010). Psikolojik sözleşme ile örgütsel bağlılık ilişkisi: S ağlık çalışanları üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 24(2), 121 -140.
Kartal, H. & Bilgin, A. (2009). İ lköğretim okullarında görev yapan öğ retmenler ve öğrenim gören öğrencilerin zorbalığa yönelik görüşleri. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3), 539-562.
Kesler, S. R. (2007). The effects oforganizational structure on faculty job performance, job satisfaction, and counterproductive work behavior . Unpublished doctoral d issertation, University of South Florida , USA.
Koç, H., Yazıcıoğlu, İ., & Hatipoğlu. H. (2009). Öğretmenlerin iş doyum algıları ile performansları arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik bir araştırma. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 13 -22.
Kurşunoğlu, A., Bakay, E. , & Tanrıöğen, A. (2010). İlköğretim okulu öğretmenlerinin örgütsel bağlılık düzeyleri. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28(2), 101 -115.
Lester, S. W., Turnley, W. H., Bloodgood, J. M. , & Bolino, M. C. (2002). Not seeing eye to eye: D ifferences in supervisor and subordinate perceptions of and attributions for psychological contract breach. Journal of Organizational Behavior, 23, 39-56.
Levinson, H., Price , C., Munden, K., Mandl, H. , & Solley, C. (1962). Men, management, and mental health. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Lorcu, F. & Bolat, B. (2009). Ya ş lara göre ölüm oranları ile sosyo-ekonomik göstergeler arasındaki ilişkinin incelenmesi. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 38(2), 1303 -1732.
McDonald, D. J. & Makin, P. J. (2000). Psychological contract, organizational commitment and job satisfaction of temporary staff. Leadership and Organization Development Journal, 21 (2), 84-91.
Marcus, B. & Schuler, H. (2004). Antecedents of counterproductive work behavior at work: A general perspective. Journal ofApplied Psychology, 89, 647-660.
McDonald, D. J. & Makin, P. J. (2000). Psychological contract, organizational commitment and job satisfaction of temporary staff. Leadership and Organization Development Journal, 21 (2), 84-91.
Millward, L. J. & Hopkins, L. J. (1998). Psychological contracts, organizational and Job commitment. Journal of Applied Psychology, 28(16), 1530-1556.
Mimaroğlu, H. (2008). Psikolojik sözleşmenin personelin tutum ve davranışlarına etkileri: Tıbbi satış temsilcileri üzerinde bir araştırma . Unpublished doctoral d issertation, Çukurova U niversity, Adana.
Mount, M., Ilies, R., & Johnson, E. (2006). Relations hip of personality traits and counterproductive work behaviors: The mediating effects of job satisfaction. Personnel Psychology, 59, 591 -622.
Mowday, R. T., Steers, R. M., & Porter, L. W. (1979). The measurement of organizational commitment. Journal of Vocational Behavior, 14(2), 224- 247.
Organ, D. W. (1988). Organizational Citizenship behavior: The good soldier syndrome . Lexington, MA: Lexington Books.
Öcel, H. (2009). Çalışanları örgütsel vatandaşlık ve üretim karşıtı iş davranışlarının nedenlerine ilişkin bir model önerisi davranışları . Unpublished doctoral d issertation, Ankara U nivers ity , Ankara.
Öcel, H. (2010). Üretim karşıtı iş davranışları ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Yazıları, 13, 18-29.
Öcel, H. & Aydın, O. (2010). Adil dünya inancı ve cinsiyetin üretim karşıtı iş davranışları üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 25(66), 73 -83.
Özan, M. B. & Öz d emir, T. Y. (2013). İlköğretim kurumu öğretmenlerinin örgütsel güven düzeyleri: Nitel bir çalışma. Gaziantep University Journal ofSocial Sciences, 12(3), 469-486.
Özdemir, M. (2008). Eğitim yönetiminde yerelleşme siyasaları. Amme İdaresi Dergisi, 41 (3), 153 -168.
Özdemir, A. (2010). Örgütsel özdeşleşmenin algılanan örgütsel destek, cinsiyet ve kıdem değişkenine göre incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, 237-250.
Özdemir, M. (2013). Genel liselerde görev yapan öğretmenlerin örgütsel muhalefete ilişkin görüşleri (Ankara İli Örneği). Eğitim ve Bilim, 38(168), 113 -128.
Özdemir, M. (2013). The relationship of organizational corruption with organizational dissent and whistle blowing in Turkish schools. Çukurova University Faculty of Education Journal, 42(1), 74-84.
Özer, N., Demirtaş, H., Üstüner, M. , & Cömert, M. (2006). Ortaöğretim öğretmenlerinin örgütsel güven algıları. Ege Eğitim Dergisi, 7(1), 103 -124.
Penney, L. M. & Spector, P. E. (2002). Narcissim and counterproductive work behavior: Do bigger egos mean bigger problems? International Journal ofSelection and Asse s stment, 10(1), 126-134. Rayner, C. (1997). The incidence of workplace bullying. Journal of Community & Applied Social Psychology, 7(3), 199-208.
Riketta, M. (2005). Organizational identification: A meta -analysis. Journal ofVocational Behavior, 66, 358-384.
Robinson, S. L. & Rousseau, D. M. (1994). Violating the psychological contract: N ot the exception but the norm. Journal of Organizational Behavior, 15, 145 -259.
Roehling , M. V. (1997). The origins and early development of the psychological contract construct. Journal of Management History, 3(2), 204-217.
Rousseau, D. M. (1989). Psychological and implied contracts in organizations. Employee Responsibilities and Rights Jour nal, 2, 121 -139.
Rousseau, D. M. & Parks, J. M. (1993). The contracts of individuals and organizations. In: Cummings, L. L. and Staw, B. M. (Eds). Research in Organizational Behavior, 15 , 1 -43 .
Rousseau, D. M. & Tijoriwala, S. A. (1998). Assessing psychological contracts: I ssues, alternatives and measures. Journal of Organizational Behavior, 19, 679-695.
Schein E. H. (1965). Organizational Psychology. Englewood Cliff, NJ: Prentice Hall. Schein, E. (1985). Defining organizational culture. In M. Shafritz & J. Ott (Eds.), Classics oforganization theory, 1992. Belmont, CA: Wadsworth.
Seç er, H. Ş. & Şeçer, B. (2007). Örgütlerde üretkenlik karşıtı iş davranışları: Belirleyicileri ve önlenmesi. TİSK Akademi, 2(4), 147-175.
Sezgin, F. (2010). Öğretmenlerin örgütsel bağlılığının bir yordayıcısı olarak okul kültürü. Eğitim ve Bilim,35(156), 142 -159.
Shapiro, J. C. (2002). A psychological contract perspective on organizational citizenship behavior. Journal of Organizational Be havior, 23, 927-946.
Shapiro, J. C. & Kessler, I. (2000). Consequences of the psychological contract for the employment relationship: A large scale survey. Journal of Management Studies, 37(7), 903 -930.
Spector, P. E. & Fox, S. (2002). An emotion-centered model of voluntary work behavior: Some parallels between counterproductive work behavior and organizational citizenship behavior . Human Resource Management Review, 12, 269-292 .
Spector, P. E., Fox S., Penney L. M., Bruursema K., Goh A., & Kessler S. (2006). The dimensionality of counterproductivity: Are all counterproductive behaviors created equal? Journal of Vocational Behavior, 68, 446- 460.
Spector, P. E. & Fox, S. (2010). Counterproductive work behavior and organisational citizenship behavior: Are they opposite forms of active behavior? Applied Psychology: An International Review, 59, 21 39.
Şener, O. (2013). Genel kamu liselerinde psikolojik yıldırma ve örgütsel bağlılık ilişkisi. Karatekin Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1 (1), 47-64.
Tabachnick, B. & Fidell, L. (2007). Using Multivariate Statistics. (5th ed.) Boston: Allyn and Bacon.
Taşdan, M. & Tiryaki, E. (2008). Özel ve devlet ilköğretim okulu öğretmenlerinin iş doyumu düzeylerinin karşılaştırılması. Eğitim ve Bilim, 33(147), 54-70.
Telem, M. (2006). Computer crimes in schools. Innovation in Education and Training International, 21 (3), 229-233.
Thomas, M. (2005). Bullying among support staff in a higher education institution. Health Education, 105(4), 273 -288.
Timmerman , G. (2003). Sexual harassment of adolescents perpetrated by teachers and pers: An exploration of the Dynamics of power, culture, and gender in secondary schools. Sex Roles, 48(5), 231 -244.
Turnley, W. H. & Feldman, D. C. (1999). The impact of psychological contract violations on exit, voice, loyalty and neglect. Human Relations, 52(7), 895 -922.
Turnley, W. H., Bolino, M. C., Lester, S. W., & Bloodgood, J. M. (2003). The impact of psychological contract fulfillment on the performance of in-role and organizational citizenship behaviors. Journal of Management, 29(2), 187-206.
Vos, A. D., Buyens, D., & Schalk, R. (2003). Psychological contract development during organizational socialization: adaptation to reality and the role of reciprocity. Journal of Organizational Behavior, 24, 537-559.
Yıldız, K. (2013). Öğretmenlerin örgütsel özdeşleşmeleri ile örgütsel iletişimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 13(1), 251 -272.
Yılmaz, K. (2010). Devlet ortaöğretim oku llarında görev yapan öğretmenlerin örgütsel adalet algıları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 10(1), 579-616.
Zhao, H., Wayne, S. J., Glibkowski, B. C., & Bravo, J. (2007). The impact of psychological contract breach on work -related outcomes: meta -ana lysis. Personnel Psychology, 60, 647-680.