Bir Fransız Yazını Çevirisinde Dil ve Söylem Çözümlemesi (Emile Zola’yı Anlamak ve Çevirmek)

Bir edebî roman çevirisinde söylem çözümlemesi nasıl yapılmalıdır? Çalışmanın konusu ve amacı bu sorunsal üzerine kuruludur. Üzerinde çalışacağımız derleme, Doğalcılık Akımına (fr. Naturalisme) mensup Fransız düşünür ve yazar Émile Zola’nın “La Confession de Claude” (1909) isimli romanı ile “Claude’un İtirafları” (2011) başlığı ile yapılan Türkçe tercümesidir. Yüzyıllar boyunca dün- yada birçok dile çevrilen Fransız yazar ve düşünür Émile Zola’nın bahse konu romanını ve Türkçe çevirisini incelerken, kuşkusuz yazınsal eseri ortaya koyan farklı dinamikleri ilişkilendirmek suretiyle göz önünde bulundurmalıyız. Buna göre, 19. yüzyıl Fransız Edebiyatını, dönemin toplumsal şartlarını, Gerçekçilik (Realizm) ve Doğalcılık (Natüralizm) akımlarının yanı sıra, Dilbilim, Çeviribilim ve Filoloji bilim alanlarını da disiplinlerarası bir yaklaşımla değerlendirmek gerekir. Buna, çok yönlü, ya da çok boyutlu dediğimiz, biraz önce sıraladığımız farklı alansal paradigmaları bir arada değerlendirmeyi gerektiren, ya da öngören Pragmatik yaklaşım da diyebiliriz. Bu romanın belirli bölümlerinden seçilen sözce örneklerini Disiplinlerarası Pragmatik bir yaklaşım ile “dil-çeviri” bağlamında incelemeye gayret edeceğiz. Bu doğrultuda önce kaynak ve erek metin düzleminde karşılaştırmaya değer cümleler seçip, bulundukları bağlam çerçevesinde dilsel yapılarını incelemek suretiyle, cümleden sözceye geçiş yaparak yorumlamaya çalışacağız. Diğer yandan, çeviri türü ne olursa olsun, özellikle de yazın çevirisi sürecinde kaynak metinde öne çıkan birtakım dilsel göstergelerin sözceleme değeri ve işlevlerinin be- lirlenmesinin, çevirmenin erek metnini oluştururken eşdeğerlik arayışında ne kadar önemli olduğunu belirgin örneklerle göstereceğiz. Bu açıdan bakıldığında, bu denli geniş kapsamlı bir dilsel zenginliğin ayrıca Biçembilim ve Sözbilim alanlarını da kapsadığı düşünüldüğünde, en zor aktarım türlerinden birinin yazın çevirisi olduğunu söylemek tartışmasız uygun olacaktır. Çeviri etkinliği her iki dil ve kültür arasında dengeli bir geçişi gerçekleştirebilme eylemi olarak değerlendirildiğine göre, çevirmenin ortaya koyduğu metinde, ya da erek metnini üretirken nasıl bir strateji uyguladığını gözlemlemeye gayret edeceğiz. Bu çeviri stratejisinin genel itibariyle kaynak metne ve diline bağlı kalarak mı, yoksa erek dil ve kültür odaklı mı olduğunu tespit etmeye çalışacağız. Başka bir ifadeyle, çevirmenin sadık çeviriden yana mı, yoksa özgür çeviriden yana mı olduğunu çalışmanın sonunda görme fırsatını elde edebileceğiz. Başlıca amacımız Fransız Edebiyatından Türkçeye çevrilmiş bir romanı özellikle Çeviribilim ve Dilbilim alanları açısından karşılaştırmalı bir bakış açısı ile derinlemesine incelemektir. Sonuç olarak bu çalışma, Uygulamalı Söylem Dilbilimi ve Çeviribilim alanları çerçevesinde, yazın çevirisinde kapsamlı bir söylem ve sözceleme araştırması yapılırken nasıl bir yol ve yöntem izlenmesi gerektiği konusunda ilgili alana katkı sunmaya yönelik bir yazın çevirisi incelemesidir. 

Language and Discourse Analysis in a French Literature Translation (Understanding and Translating Emile Zola)

How should an analysis of discourse be done in the translation of a literary novel? The subject and aim of the study are based on this problematic. The corpus we will study on is the novel of the French thinker and writer Émile Zola, a member of Naturalism (fr. Naturalisme),which is entitled “La Confession de Claude” (1909) and its Turkish tranlation “Claude’s Confessions” (2011). While examining the fictional novel of Émile Zola and its Turkish translation, a French writer and thinker who has been translated into many languages throughout the world for centuries, we must certainly consider the different dynamics that portray the literary work. Accordingly, it is necessary to evaluate the fields of 19th-century French literature, the social conditions of the period, Realism and Naturalism as well as the fields of Linguistics, Translation Studies and Philology with an interdisciplinary approach. We can also call it a multidimensional and multidirectional pragmatic approach, which requires us to evaluate together the different paradigms that we have just mentioned. We will try to examine the sample utterances selected from specific sections of this novel in the context of “language-translation” with an interdisciplinary pragmatic approach. In this direction, we will first try to select the sentences worth comparing from the source and target text and then by examining the linguistic structures based on their own context we will try to interpret them moving from sentence to utterance. On the other hand, whatever the type of translation is, we will try to show, with particular examples, how the identification of enunciation value and functioning of a number of linguistic markers that stand out in the source text during the transcription process is important while the author who is in search of equivalence, constructs the target text. From this point of view, it is unquestionably appropriate to say that one of the most difficult transfer types is the translation of literary texts, considering that such a wide range of linguistic richness also involves the fields of Stylistics and Rhetoric. Since the translation activity is regarded as an act of achieving a balanced transition between both languages and cultures, we will try to observe what type of strategies the translator uses while producing the text or the target text. We will try to determine whether this translation strategy is generally based on the source text and language, or it is focused on language and culture. In other words, we will have the opportunity to finally see whether the translator is loyal to the translation or free from translation. Our main aim is to examine a novel translated from French literature to Turkish in depth with a comparative perspective especially in the fields of Translation Studies and Linguistics In conclusion, this study is a literary translation study which aims to contribute to the related field within the frame of Applied Discourse Linguistics and Translation Studies regarding what method should be followed when a comprehensive discourse and enunciation research study is conducted.

___

  • Cary, E. (1985). Comment faut-il traduire? Lille: Presses Universitaires de Lille.
  • Eco, U. (2006). Dire presque la même chose. Expériences de traduction. Paris: Éditions Grasset et Fasquelle.
  • İmer, K., Kocaman, A. & Özsoy Sumru A. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, BÜTEK A.Ş.
  • Jakobson, R. (1963). Essais de linguistique générale. Paris: Editions de Minuit.
  • Herbulot, F. (2002). La théorie interprétative ou théorie du sens: point de vue d’une praticienne. Revue META, 49(2), 307 – 315.
  • Kerbrat-Orecchioni, C. (2005). Le discours en interaction. Paris: Armand Colin.
  • Kıran, A. (1992). Les problèmes sémantiques de la traduction. Frankofoni, 4, 203-214.
  • Lederer, M. (2005). Interpréter pour traduire. Paris: Hachette.
  • Lederer, M. (1994). La traduction aujourd’hui (Le modèle interprétatif). Paris: Hachette.
  • Mounin, G. (1963). Les problèmes linguistiques de la traduction. Paris: Gallimard.
  • Pergnier, M. (2004). Traduction et linguistique : sur quelques malentendus. Revue La Linguistique, 40(1), 15-24. DOI : 10.3917/ling.401.0015.
  • Saussure, F. de (1915/1991). Cours de linguistique générale. Coll.Grande bibliothèque Payot. Paris: Payot.
  • Saussure, F. de (1985). Genel dilbilim dersleri. (B.Vardar, Çev.). Ankara: Birey ve Toplum Yayınları.
  • Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multilingual.
  • Zola, E. (1865/1909). La confession de Claude. Paris: Bibliothèque Charpentier.
  • Zola, E. (2011). Claude’un itirafları. (S. Yılmaz, Çev.). İstanbul: İdeal Kültür Yayınevi.
Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi-Cover
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Başlangıç: 1991
  • Yayıncı: Hacettepe Üniversitesi
Sayıdaki Diğer Makaleler

Bir Kültürel Değişim Öznesi Olarak Tüccarzade İbrahim Hilmi Çığıraçan ve 1896-1963 Yılları Arasındaki Yayıncılık Faaliyetlerinde Tercüme Üzerine Söylemi

Sema ÜSTÜN KÜLÜNK

Çeviride Kayıplar Sorunu: Necîb Mahfûz’un Yevme Kutile’z-Za‘îm Adlı Eserinin Arapça ve İngilizceden Türkçeye Çevirisi ile Arapça Kaynak Metninin Karşılaştırmalı Bir İncelemesi

Musa YILDIZ, Gülfem KURT

Yeni Medyada Çeviri Aracılığıyla Popülerleştirme: Düşünbil Örneği

Duygu TEKGÜL

William Faulkner’ın The Sound and The Fury Eserinde Düşünce Biçeminin Türkçeye Aktarılması

Hilal ERKAZANCI DURMUŞ

Çevrimiçi Çeviri Eğitimi: Bir Sertifika Programı Önerisi

Volga YILMAZ GÜMÜŞ

Osmanlı İmparatorluğunun ve Rusya İmparatorluğunun Ordu Sistemlerinin Farklılıkları Askeri Terminolojinin Çevirisine Engel midir? Osmanlı Terimleri asker, ser-asker, ser-kerde, ser-dâr örneği

Elvin ABBASBEYLI

Türkiye’de İşaret Dili Tercümanlığının Normları: Alan Üzerine Bir Ön İnceleme

İmren GÖKCE

Bir Fransız Yazını Çevirisinde Dil ve Söylem Çözümlemesi (Emile Zola’yı Anlamak ve Çevirmek)

Selim YILMAZ, Sultan Arzu AY

Çeviribilimde Ortak Zemin Arayışları: Disiplinin Gidişatına Özdüşünümsel Bir Bakış

Murat ERBEK

Tristram Shandy Beyefendi’nin Hayatı ve Görüşleri Adlı Eserin İngilizceden Türkçeye Çevirisine Bourdieu’nün Sosyolojik Kuramsal Çerçevesinden Bakış

Mehmet ERGUVAN