Çanakkale Savaşları: Nedenleri, Sorumlusu ve Önemine Dair Yaklaşımlar

Tarihin o güne kadar gördüğü en kanlı ve kapsamlı çatışmalarını barındıran Birinci Dünya Savaşı içerisinde önemli bir yer tutan cephe Çanakkale’dir. İtilaf devletlerince Savaşın kanlı gidişine ve uzamasına son vermek için açılan Çanakkale cephesi, planlandığı gibi gitmemiş, İtilaf kuvvetlerinin önce denizde ve sonra da karada yenilgi almaları üzerine Savaşın uzamasına ve daha kanlı olmasına yol açmıştır. İngiltere ve Fransa politikalarına önemli bir darbe alırken, Çarlık Rusya'sı savaşın uzamasına bağlı ağır şartlara dayanamayarak yıkılmıştır. Çanakkale savaşlarının zaferle sonlanması Merkezi Kuvvetlerin genel bir zafer için ümitlerini güçlendirmişse de Amerika Birleşik Devletleri’nin İtilaf güçleri tarafından savaşa girmesi durumu değiştirmiştir. Çanakkale savaşları, yaşadıkları kayıplara rağmen, Türklerin gururla anacağı, tarihlerine övgü dolu satırlarla kaydedecekleri bir savaş olmuştur. Türkler için büyük bir askerî zafer, vatan bilincine değerli bir katkı, millî devlet olma yolunda önemli bir kazanım ve Mustafa Kemal’in geleceğin Türkiye Cumhuriyetini kuran lideri olmasında etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Türkiye

The First World War that was the bloodiest and largest war history had recorded to that date comprised many battles some of which took place in Dardanelles. In order to end the bloody battles and shorten the war, the Allies opened the Dardanelles front. Yet, because of their defeat in both sea and land, the Great War lasted longer and became bloodier. While France and England experienced the first major impact to their imperialist policies, Tsarist Russia collapsed under heavy burden of the war. The victory at Dardanelles and the collapse of the Tsarist Russia increased hopes of the Central powers for a final victory in the Great War, yet the entrance of the United States into the war on the Allies side changed the situation. Despite their great losses in men and materials, the Dardanelles wars were prideful and worth recording history of the Turks. For them, the Dardanelles wars were a great military victory, a great success for understanding the meaning of the homeland, an important gain on the way to become a nation state and a great help for Mustafa Kemal to become the founder of the future Republic of Turkey

Keywords:

Dardanelles Wars The First World War, Turkey, Ottoman Em,

PDF

___

ATASE Arşivi,Kls. 3569, Dos. 214, Fih. 20-3.
ATASE Arşivi,Kls. 3544, Dos. 95, Fih. 1-2.
ATASE Arşivi,Kls. 3528, Dos.30, Fih.41.
ATASE Arşivi,Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 16-5.
ATASE Arşivi,Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 14-1, 14-2, 14-3, 14-4.
ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos.109, Fih. 1-36.
ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih.1-42.
ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih.1-43.
ATASE Arşivi, Kls. 1126, Dos. 12, Fih. 18-20.
ATASE Arşivi, Kls. 1126, Dos. 12, Fih. 21.
ATASE Arşivi,Kls. 1151, Dos. 109, Fih. 1-59.
ATASE Arşivi, Kls. 1151, Dos. 109, Fih. 1-51.
ATASE Arşivi, Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 8-2.
ATASE Arşivi, Kls. 1181, Dos. 226, Fih. 14-5.
ATASE Arşivi, Kls. 1-6, Dos. 115, Fih. 21.
ATASE Arşivi, Kls. 1-6, Dos. 487, Fih. 1-61.
ATASE Arşivi, Kls. 3490, Dos. 53, Fih. 5-2, 5-2a, 3-1, 3-1a.
ATASE Arşivi,Kls. 3527, Dos. 19, Fih. 187.
ATASE Arşivi, Kls. 3528, Dos. 25, Fih. 1-1.
ATASE Arşivi,Kls. 3528, Dos. 25, Fih. 2.
ATASE Arşivi,Kls. 3544, Dos. 95, Fih. 1-4.
ATASE Arşivi, Kls. 3569, Dos. 214, Fih. 20-2.
ATASE Arşivi, Kls.1151, Dos. 109, Fih. 1-54.
ATASE Arşivi, Kls. 118, Dos. 226, Fih. 13-16, 13-17, 13-18, 13-19.
ATASE Arşivi,Kls. 1-6, Dos. 115, Fih. 19-6.
ATASE Arşivi, Kls. 2106, Dos. 8, Fih. 1-3.
BOA, BEO , Dos. No: 4405, Göm. No: 330328.
BOA, DH. HMŞ, Dos. No: 13, Ves. No: 73.
BOA, DH.EUM.MH, Dos. No: 76, Göm. No: 63.
BOA, DH.İ.UM, Dos. No: E-21, Ves. No: 79.
BOA, DH.İ.UM., Dos. No: 4-2, Ves. No: 5-26.
BOA, DH.İ.UM.,Dos. No: 93-3, Göm. No: 1-43.
BOA, M.V., Dos. No: 197, Göm. Sıra No: 108.
BOA, MV., Dos. No: 236, Göm. No: 24.
BOA, DH.İ.UM, Dos. No: 93-4, Ves. No: 1-48.
BOA,DH.İ.UM., Dos. No: 82-2, Ves. No: 1-18
Apatay, Çetinkaya, Çanakkale Muharebelerinde Denizaltı Harekâtı,Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 37, Ankara 1988, s. 51-58.
Arıkan İbrahim, Osmanlı Ordusundan Bir Nefer, Bir Mehmetçiğin Çanakkale-Galiçya-Filistin Cephesi Anıları, ( haz. Selman Soydemir, AbdullanSatun), Ankara 2010.
Atakan, Rauf, Birinci Dünya Savaşının 1915 Yılı Çanakkale Muharebelerinde 5 nci Ordunuın Personel Kayıpları ve İkmali, Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 10, S. 18, s. 47-57.
Ataksor Halis, Çanakkale Raporu, Binbaşı Halis Beyin Savaş Notları, (haz. S. Serdar Halis Ataksor), İstanbul 2008.
Birgen, Muhittin, İttihat ve Terakkide On Sene, İttihat ve Terakki Neydi? (haz. Zeki Arıkan), 2. Baskı, İstanbul Mart 2009.
Conk, Cemil Paşa, Liman Von Sanders Paşa, Fahrettin Altay Paşa, Çanakkale Hatıraları, (Yay. haz. Metin Martı), c. 2, Arma Yayınları, İstanbul Temmuz 2002.
Çalışlar, İzzeddin, On Yıllık Savaş Org. İzzettin Çalışların Not Defterlerinden Balkan, Birinci Dünya ve İstiklal Savaşları, İstanbul Şubat 2010.
Çeloğlu, Yavuz Selim, Çanakkale Cephesinde 5. Ordunun İaşesi, (Yayınlanmamış Yüksek Li- san Tezi), Elazığ 2013.
Düstur, Askeri Tayinat ve Yem Kanun-ı Muvakkatı, Tertip II, c. 6, s. 1286-1301.
Düstur, Tedarik-i Vesait-i Nakliye- i Bahriye Hakkında Muvakkat Hakkında Muvakkat Kanun , Tertip II, c. 6, s. 1354-1358.
Ege, Abidin, Çanakkale, Irak ve İran Cephelerinden Harp Günlükleri, (Yay. Haz. Celali Yılmaz), İstanbul Haziran 2011.
Ekinci, Ziraat İstatistikleri, 28 Teşrinisani 1329, c. 1, S. 12, s. 89-90.
Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğunun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK Yay., Ankara 1994.
Engin Vahdettin, Rumeli Demiryolları, Eren Yay., İstanbul 1993.
Erickson, Edward J., I. Dünya Savaşında Osmanlı Ordusunun, Çanakkale, Kutül- Amare ve Filistin Cephesi, İstanbul 2009.
Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum; Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, 2. Baskı, İstanbul 2003.
Esat Paşa (Bülkat), Esat Paşanın Çanakkale Anıları, Baha Matbaası, İstanbul 1973.
Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi V. Cilt Çanakkale Cephesi Ha- rekatı 1nci, 2nci ve 3ncü Kitapların Özetlenmiş Tarihi (Haziran 1914-9 Ocak 1916), Ge- nelkurmay Basımevi, Ankara 1997.
Genelkurmay Başkanlığı, Birinci Dünya Savaşında Çanakkale Cephesi (04 Haziran- 09 Ocak 1916), V. Cilt, III. Kitap, Ankara 2012.
Genelkurmay Başkanlığı, Osmanlı İmparatorluğunda Kollar Ulak ve İaşe Menzilleri, Ankara 1966.
Genelkurmay Başkanlığı, Türk Silahlı Kuvvetler Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik X ncu Cilt, Genelkurmay Basımevi, Ankara 1985.
Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Osmanlı İmparatorluğunun Siyasî Askerî Hazırlıkları ve Harbe Giriş, I, Ankara 1970.
Güran, Tevfk, 19. Yüzyıl Osmanlı Tarımı Üzerine Araştırmalar, Eren Yay., İstanbul 1998.
Hersing, Otto, Çanakkale Denizaltı Savaşı, (çev. Bülent Erdemoğlu), İstanbul, 2007.
İlkin, Selim-TEKELİ İlhan, Osmanlı İmparatorluğunun I. Dünya Savaşındaki Ekonomik Dü- zenlemeler İçinde İaşe Nezareti ve Kara Kemal Beyin Yeri, (XII. Türk Tarih Kongresi Ay- rıbasım), Ankara 2000.
İncesu, Sokrat, Birinci Dünya Savaşında Çanakkale-Arıburnu Hatıralarım , Esen Matbaası, Çanakkale 1964.
Mahmud Beliğ (Miralay), Balkan Harbinde Mürettep Dördüncü Kolordunun Harekatı, As- keri Mecmua Tarih Kısmı, Erkan-ı Harbiye-i Umumiye Talim ve Terbiye Dairesi, İstanbul Mart 1928, Sayı 9, s. 1-526.
Mehmet Fasih, Kanlısırt Günlüğü: Mehmed Fasih Beyin Çanakkale Anıları, (Haz. Murat Çul- cu), Arba Araştırma Basım Yayın, İstanbul 1997.
Mühlman, Carl, Çanakkale Savaşı: Bir Alman Subayının Notları, (çev. Sedat Umran), Timaş Yayınları, İstanbul 1998.
Münim Mustafa, Cepheden Cepheye: 1914-1918: İhtiyat Zabiti Bulunduğum Sırada Cihan Harbinde Kanal ve Çanakkale Cephelerine Ait Hatıralarım , İstanbul 1998.
Ocakaçan, Levent Kaya, Birinci Dünya Savaşında Şirket-i Hayriye , (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2009.
Oglander, Aspinal, Büyük Harbin Tarihi Çanakkale Gelibolu Askeri Harekatı, (çev. Tahir Tu- nay), c. 1, İstanbul 1939.
Öğün, Tuncay, Kafkasya Cephesinin 1. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği, Ankara 1999.
Özgen, Mehmet Sinan, Bolvadinli Mehmet Sinan Beyin Harp Hatıraları, (Yay. haz. Servet Avşar, Hasan Babacan, Muharrem Bayar) Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul Haziran 2011.
Pamuk, Şevket, Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme (Seç- me Eserleri II), 2. Baskı, İstanbul Aralık 2009.
Prigge, Erich R., Liman Von Sanders Paşanın Emir Subayı Binbaşı Erich R. Priggenin Çanak- kale Savaşı Günlüğü,( çev. ve haz. Bülent Erdemoğlu), İstanbul 2011.
Rey, Ahmet Reşit, İmparatorluğun Son Döneminde Gördüklerin Yaptıklarım (1890-1922), ( Haz. Nur Özmel Akın), İstanbul Şubat 2014.
Sabis, Ali İhsan, Harp Hatıralarım Birinci Dünya Harbi, c. 2, İstanbul 1992.
Sağlam, Mehmet Hakan, II. Tertip Düstur Kılavuzu (Osmanlı Devlet Mevzuatı 1908-1922), c. II, İstanbul Temmuz 2010.
Sami (Dz. Yb.), Balkan Harbinde ve Büyük Harpte Çanakkale Cephesinin İkmal İşleri, Leva- zım Mecmuası, 7. Sene, Sayı 26, Mart 1937, s. 63-76.
Sanders, Liman, Türkiyede Beş Yıl, (haz. Resul Bozyel), Kesit Yayınevi, İstanbul Ekim 2006.
Satan Ali, Osmanlının Demiryolu Çağına Giriş, Osmanlıda Ulaşım Kara-Deniz-Demiryolu, (Editörler: Vahdettin Engin vd.), İstanbul 2012.
Sayılır, Burhan, Çanakkale Savaşları ve Savaş Alanları Rehberi, Siyasal Kitabevi, Ankara 2007.
Seçer, Turhan, Destanlaşan Çanakkale Deniz Kara Hava Savaşları Bütün Yönleriyle Anılar ve Yorumlar , Kastaş Yayınevi, İstanbul 2005.
Seferiye Nizamnamesi, Dersaadet 1332.
Selahattin Adil Paşa, Çanakkale Cephesinden Mektuplar- Hatıralar, Yeditepe Yayınevi, İstan- bul Şubat 2007.
Sunata, İ. Hakkı, Geliboludan Kafkaslara I. Dünya Savaşı Anılarım , (Yay. haz. Kansu Şarman), 3. Baskı, İstanbul Şubat 2008.
Toprak, Zafer , Türkiyede Milli İktisat 1908-1918 , Ankara 1982.
Tüccarzade İbrahim Hilmi, Balkan Harbini Niçin Kaybettik? (Yay. haz. Mecit Yıldız &Hamdi Akyol), İz Yay., İstanbul 2012.
Yeniay, İ. Hakkı, Yeni Osmanlı Borçları Tarihi, İstanbul 1964.
Zürcher, Erik Jan, Savaş Devrim ve Uluslaşma, Türkiye Tarihinde Geçiş Dönemi (1908-1928), (çev. Ergun Aydınoğlu), 2. Basım, İst. Bilgi Üniv. Yay., İstanbul 2009.