20076

Ağabey ve Kardeşi -Hayat Çizgisi Savaştan Geçen İki Medreseli-

Osmanlı Devleti’nin tarih sahnesinden çekildiği yüzyıl dönümünü yaşayan Türk insanı çok ağır şartlar içinde kalmış; savaşlar ile gelen felaketlere şahit olmuş, bazıları uzun yıllar cephelerde savaşmış, esir düşmüş, aileler cephede ya da esaretteki çocuklarının yollarını gözlemişler, şahadet haberleri ya da meçhul akıbetler bu acıları ziyadeleştirmiştir. Verilen milli mücadele sonunda yeni Türk devleti kurulmuş, Türk milleti istiklalini kaybetme tehlikesini bertaraf etmiştir.Tarihin bu zorlu dönemecini bizzat yaşamış; gücü nispetinde mücadelenin içinde olmuş binlerce şahsiyet “tarihin gölgesinde” kalmış, “meşâhir-i meçhûle”ye dâhil olmuşlardır. İşte, bu kuşaktan iki kardeş, Konya’lı İsa ve Mustafa seferberlik ilanı ile savaşa İstanbul’dan katılmış iki medrese talebesidir. İsa gönüllü olarak Çanakkale cephesine gitmiş, er olarak 15. Alay’da savaşmış ve Zığındere’de şehit olmuştur. Kardeşi Mustafa, ihtiyat zabiti olarak Kafkas/Doğu cephesine sevk edilmiş, 17. Fırka 50. Alay’da savaşmış, vurularak esir düşmüş, 1916-1918 yıllarını Rusya’da esarette geçirmiştir. Milli Mücadele’de yeniden vatan hizmetine çağrılmış; Batı cephesinde Kafkas Fırkası 13. Alay’da Ağustos 1921’den sonra cephedeki büyük muharebelerin hepsine iştirak etmiştir. Her iki savaş döneminin madalyalı muharibidir.Medrese tahsili yarım kalan Mustafa, savaştan sonra 1924 yılında muallimlik imtihanını kazanarak köyü Dindebol’a mektep açmak üzere görevlendirilmiş, 1959 yılına kadar memleketi Konya’nın köylerinde binlerce talebe yetiştirmiştir. Köyleri Dindebol’un yüksek tahsil yapan ilk üç genci oğulları İsa, Hayri ve Naci olmuştur. Savaş yıllarında düşmanla olan mücadele, erken cumhuriyet yıllarında cehalete karşı devam etmiştir.Binlerce başka örnek üzerinden olabileceği gibi, Çanakkale şehidi medreseli İsa ve kardeşi Mustafa’dan hareketle, savaş yıllarında kaybettiğimiz tahsilli nesil ve bunun yeni devletin kuruluş yıllarındaki tesiri üzerine bir değerlendirme yapmak imkânı bulunmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale Savaşı, Seferberlikte Medreseliler, Kafkas

Elder Brother and His Brother -Two Person from Madrasah Whose Lifeline passes through the War

The Turkish who are at the turn of the century which the Ottoman state retreated from the stage of history, stayed in severe conditions; witnessed disasters because of wars, some of them fought in fronts, was taken prisoner, families watched their sons in the front or captivity, martyr notices or unknown results boosted these pains. The new Turkish state was established after the national struggle, Turkish nation eliminated the danger of losing their independence. Thousands of people, who experienced this difficult period of history, took part in national struggle as much as they can, stayed “ in shadow of history” and got involve “meşahir-i meçhule” (unknown famous). Here, İsa and Musa from Konya, who are two brothers from this generation, are two students of madrasah which joined the war from İstanbul with declaration of mobilization. İsa went to the Gallipoli front voluntarily, fought as private in 15th regiment and martyrized in Zığındere. His brother Mustafa was sent to Caucasian/Eastern front as reserve officer, fought in 17th division 50th regiment, was taken prisoner being shoted, and stayed as prisoner between 1916 and 1918 years. He was called again for national service in national struggle; He participated in all great combats in Caucasian division 13th regiment in Western front after August 1921. He is combatant of medal in either war period.Mustafa, whose madrasah training was left half finished, was charged to open a school in Dindebol, his village, by passing examination for teachership in 1924. He had trained thousands of students in the villages of his hometown Konya. Three young engaged in higher education of Dindebol, are his sons; İsa, Hayri and Naci. The struggle against the enemy in war years continued against illiteracy in republic years.As may be thousands of the other examples, based on Gallipoli martyr İsa of madrasah and his brother Mustafa, there is opportunity an evaluating on educated generation who we lost in war years and their effects establishment years of new state

Keywords:

Gallipoli War, those from Madrasah in Mobilization, Cauca,

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE)
Konya İl Milli Eğitim Müdürlüğü Arşivi (KİMEMA)
Kızılay Arşivi
İstanbul Müftülüğü Şeriyye Sicilleri Arşivi
Kitaplar ve Makaleler
Aksakal, Mustafa, Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı devleti Son Savaşına Nasıl Girdi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayını, İstanbul 2010
Albayrak, Sadık, Son Devir Osmanlı Uleması (İlmiye Ricalinin Teracim-i Ahvâli), C. 3, İstan- bul Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1996
Allahüekber Dağlarından Sibiryaya İrfanoğlu İsmail Efendinin Esaret Yılları Hatıraları, (Haz. Ahmet Rıza İrfanoğlu), İstanbul 2004
Arıkan, Mustafa, Bolaylar, Konya Ansiklopedisi, C. 2, Konya 2011, s. 154-158
Arıkan, Mustafa Milli Mücadeleye Konyadan Bir Destek: Hâdimizade Mehmet Emin ve Gezetesi İbret, Uluslararası Milli Mücadele ve Zafer Yolu Sempozyumu, C. II, Atatürk Araştırma Merke- zi Yayını, Ankara 2014, s. 719-754
Arıkan, Mustafa Bir Çanakkale Şehidi ve Mektubunun Başına Gelenler, Gazi Akademik Bakış, C. 5, S. 9, Kış 2011, s. 213-243
Asaf, Mehmet, Volga Kıyılarında ve Muhtıra Esaret Hatıra ve Maceraları, Akademi Kitabevi, İzmir 994
Falih Rıfkı Atay, Zeytindağı, Milli Eğitim Bakanlığı Yayını, İstanbul 1989
Ataman, Halil, Harp ve Esaret Doğu Cephesinden Sibiryaya , Türkiye İş bankası Yayını, İstan- bul 2011
Bardakçı, Halit, Bütün Yönleriyle Ermenek, Çaba Matbaası, Konya 1976
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3ncü Ordu Harekatı C II, ATASE Yayını, Ankara 1993
Cepheden Cepheye Esaretten Esarete (Haz. Eftal Şükrü Batmaz) Kültür Bakanlığı Yayını, An- kara 2000
Çetin, Nurullah Hüzeyme Yeşim Koçakın Sarılmak Romanını Tahlil, Türkish Studies, S. 6/3, Yaz 2011, s. 83-92
Erdemir, Lokman, Çanakkale Bir Milletin Varoluş Destanı, Çamlıca Yayınları, İstanbul 2011
Erickson, Edward J., Size Ölmeyi Emrediyorum Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Kitap Yayınevi, 2. Baskı, İstanbul 2003
Göze, Ahmet, Rusyada Üç Esaret Yılı (Haz. Ergun Göze), 2. Baskı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1991
Hasan Basri Efendi, Bir Gemi Kâtibinin Esaret Hatıraları, (Haz. Bedrettin Görgün), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2009
İhsan Latif, Bir Serencam-ı Harp, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1998
Kızıldağ, Selçuk, Nargin Sarıkamıştan Sibiryaya , Parafks Yayınevi, İstanbul 2014
Koçak, Hüzeyme Yeşim, Sarılmak, Akçağ Yayınları, Ankara 2011
Kutlu, Cemil, Ermenilerin Türk Savaş Esirlerine Yaptıkları Mezalim, Türk Dünyası Araştır- maları, S. 131, Nisan 2001, s. 231-234
Kutlu, Cemil, Cemil, Krasnoyarskın Ölüm Kampından Yatılı Üniversiteye Dönüşmesi , A. Ü. Türki- yat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 32, Erzurum 2007, s. 245-267
Kütükoğlu, Mübahat, Darül Hilafetil Aliyye medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul
Medreseleri, İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, S. 7/1-2den ayrı basım, İstanbul 1978, s. 3-4
Morkaya, Burhan Cahit, İhtiyat Zabiti, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1933
Ölçen, Mehmet Arif, Vetluga Irmağı Çarlık Rusyasında Bir Türk Savaş Tutsağının Anıları, Ümit Yayınevi, Ankara 1994
Ölmez, Adem, Uzun Yürüyüş Belgeler Işığında Osmalının Son Yıllarında Bediüzzaman, Nesil Yayınları, İstanbul 2012
Prof. Dr. Süleyman Hayri Bolay İle Söyleşi, (Haz. Ethem Cebecioğlu, Vahit Göktaş, Sevim Yılmaz), Tasavvuf, Yıl: 9, Sayı: 22 (Temmuz-Aralık 2008), s.393-428
Rusya Üsera Murahhası Yusuf Akçura Beyin Raporu, Dersaadet 1335
Sarıkamıştan Esarete Tuğgeneral Ziya Yergökün Anıları, (Haz. Sami Önal), 4. Baskı, Remzi Kitabevi, İstanbul 2006
Sural, Mahmut, 50 Yıl Önceden Bu Yana Her Yönüyle Konya, Yeni Konya , 19 Eylül 1975, s. 3; Uyar, Hattatlar Armağanı, s. 24-25
Şahiner, Necmeddin, Son Şahitler Onu gören, Konuşan ve Tanıyanların Dilinden Bediüzza- man Said Nursi, Yeni Asya , Nu: 2595, 27 Nisan 1977, s. 6
Şahiner, Necmeddin, Son Şahitler Bediüzzaman Said Nursiyi Anlatıyor , C. 1, Yeni Asya Yayınları, İstanbul 1993
Taşkıran, Cemalettin, Ana Ben Ölmedim 1. Dünya Savaşında Türk Esirleri, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2001
Tekin, Metin, Sarıkamıştan Sibiryaya Birinci Dünya Savaşı Anıları, 2. Baskı, Timaş Yayınları, İstanbul 2006
Tokad, M. Fuad, Kibrit Kutusundaki Sarıkamış Sibirya Günlükleri, (Haz. Jack Snowden), Ti- maş Yayınları, İstanbul 2011
Tolon, Ahmet Hurşit, Birinci Dünya Savaşı Sırasında Taksim Anlaşmaları ve Sevre Giden Yol, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara 2016
Uçarol, Rifat, Siyasi Tarih (1789-1994), 4. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul 1995
Tonguç, Faik, Bir Yedek Subayın Anıları, Türkiye İş Bankası Yayını, İstanbul 1999
Tugaç, Hüsamettin, Bir Neslin Dramı, Mars Matbaası, Ankara 1966
Turgut, Arif Nüshet, Bir Konyalı Subay ve Esaret Hatıraları, Yeni İpek Yolu Dergisi Konya Kitabı VII, Konya 2004, s. 62
Uyar, Veli Sabri, Hattatlar Armağanı, Konya , Sayı 125-126, Mart_Nisan 1949, Yıl XIII, s.24-25
Uygur, Tülin, I. Dünya Savaşında Esir Türkler , Kaynak Yayınları, İstanbul 2014
Varlık, M. Bülent, Esaret Gazeteleri, Tarih ve Toplum , C. 34, S. 199, Temmuz 2000, s. 26-28
Yanıkdağ, Yücel, Rusyadaki 90 bin Osmanlı Savaş Esiri ve Sarıkamış Muharebesi, Taraf, 7 Ocak 2015, s. 10
Yanıkdağ, Yücel, Millete Deva Olmak Osmanlı Savaş Esirleri, Tıp ve Milliyetçilik, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014
Yanıkdağ, Yücel, Ottoman Prisoners of War in Russia 1914-1922, Journal of Contemporary History, Vol. 34, Nu. 1January, London 1999, pp. 69-85
Tezler
Akkor, Mahmut, I. Dünya Savaşında Çeşitli Ülkelerdeki Türk Esir Kampları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya 2006
Kutlu, Cemil, I. Dünya Savaşında Rusyadaki Türk Esirleri ve Bunların Yurda Döndürülme Faaliyetleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erzurum 1997.
Sabah, İsmail, Çanakkale Savaşlarının Eğitim Kurumuna Etkisi (1914-1916), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2013 İnternet Adresleri
http://www.msb.gov.tr/arsiv/phpscr/Sehitler.php