20191

İttihat ve Terakki Fırkası İçinde Parti İçi Muhalefet: Hizb-İ Cedit Hareketi

Parlamenter yapının emeklemeye başladığı II. Meşrutiyet Dönemi’nde İttihat ve Terakki Cemiyeti ve onun Meclis-i Mebusan’daki halkası İttihat ve Terakki Fırkası, parti dışı ve parti içi muhalefetle karşılaşmıştır. Bu çalışmada, muhalif ve daha çok muhafazakâr mebuslardan oluşan Hizb-i Cedit Hareketi üzerinden, İttihat ve Terakki Fırkası’na içindeki ayrışma anlamlandırılmaya çalışılmaktadır. Bu ayrışma, 21 Kasım 1911’de kurulacak olan Hürriyet ve İtilaf Fırkası’na ön ayak olmuştur. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki tasniflerde, konuyla ilgili belgelerin bulunmaması nedeniyle, 1911-1912 yıllarına ait gazete koleksiyonları ile bazı hatıralar ve ikinci el kaynaklar başlıca veri kaynaklarımız olmuştur. Sonuç olarak 1911 yılının bahar aylarında İttihat ve Terakki Cemiyet’i ve Fırkası, Hizb-i Cedit Hareketi yüzünden ciddi bir bölünme tehlikesi atlatmıştır. 1911’in Sonbaharı’nda başlayan Trablusgarp Savaşı, İttihatçı yöneticiler açısından bu sorundan kurtulmak için bir can simidi olmuştur

Anahtar Kelimeler:

Meclis-i Mebusan, İttihat ve Terakki Cemiyeti, İttihat ve Terakki Fırkası, Hizb-i Cedit, Mahmut Şevket Paşa

Internal Opposıtıon In The Commıttee Of Unıon And Progress: Hizb-İ Cedid Movement

As the Ottoman parliamentary system was in its infant stage during the Second Constitutional Era, the Committee of Union and Progress (CUP) and its political party, the Union and Progress Party, in the Chamber of Deputies (Meclis-i Mebusan), encountered opposition both within and outside the party circles. In this study, the division within the Union and Progress Party is explained in the context of Hizb-i Cedit movement led by the opponent and mostly conservative members of the parliament. This division cultivated the first seeds of the Freedom and Accord Party (Hurriyet ve Itilaf Firkasi) to be founded in November 21, 1911. Due to the lack of records in the Office of the Prime Minister Archives’ classifications, newspaper collections during the years of 1911-1912, various memoirs and secondary sources constitute the main data resources of this study. In conclusion, in the 1911 spring, the CUP and the Union and Progress Party encountered and got through a danger of division due to the Hizb-i Cedit movement. The Tripolitanian War that started in the fall of 1911 became the opportunity space for the CUP cadres to overcome this danger of division

Keywords:

Meclis-i Mebusan, the Committee of Union and Progress, the Union and Progress Party, Hizb-i Cedit, Mahmut Sevket Pasha,

PDF

___

I. Süreli Yayınlar
Hikmet,
İkdam,
Sabah,
Son Posta,
Tanin,
Yeni Gazete.
II. Kitaplar
AHMAD, Feroz, İttihat ve Terakki (1908-1914), çev.: Nuran Yavuz, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2010.
AKŞİN, Sina, Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İmge Kitabevi, İstanbul, 2001.
AVCI, Cemal, İzmir Suikasti: Bir Suikastin Perde Arkası, IQ Kültür-Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
BABACAN, Hasan, Cavit Bey’in Hatıraları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2014 (2014 yılında Türk Tarih Kurumu Yayınları arasında yayınlanmak üzere kabul edilmiştir.).
BİRİNCİ, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, Dergah Yayınları, İstanbul, 1990.
ÇAVDAR, Tevfik, Türk Demokrasi Tarihi 1839-1950, İmge Kitabevi, İstanbul, 1999.
ERGİN, Osman, Balıkesirli Abdülaziz Mecdi Tolun Hayatı ve Şahsiyeti, Kenan Basımevi, İstanbul, 1942.
IŞIK, Ali, Ayaşlı Şakir Efendi, Çikme Basım Yayın, Konya, 2011.
KANDEMİR, Feridun, İzmir Suikastinin İçyüzü I-II, Tarih Yayınları, İstanbul, 1955.
KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.9, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1996.
KOLOĞLU, Orhan, İttihatçılar ve Masonlar, Pozitif Yayınları, İstanbul, 1991. Meclis-i Mebusan Zabıt Cerideleri, TBMM Yayınları Ankara.
MEMİŞOĞLU, Erdem, Fatih Sertürbedarı Ahmet Amiş Efendi Hazretlerinden ve Abdülaziz Mecdi Tolun Bey’den Seçme Hatıralar ve Rivayetler, Bilgi İmaj Yayınevi, Ankara, 2004.
OLGUN, Talat, Abdülaziz Mecdi Tolun’un Hayatı, Eserleri ve Tasavvufi Görüşleri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2013.
ÖZOĞLU, Hakan, Cumhuriyetin Kuruluşunda İktidar Kavgası: 150’likler, Takrir- i Sükun ve İzmir Suikastı, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2011.
Rıza Nur, Cemiyet-i Hafiye Gizli Örgüt, haz.: Ahmet Nezih Galiptekin, İşaret Yayınları, İstanbul, 1995.
TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C.III, İletişim Yayınları, İstanbul, 1989. III. Makaleler
AHMAD, Feroz- Dankwart Rustow, “İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclisler: 1908-1918”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.4-5, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1975-1976.
AZAMAT, Nihat, “Abdülaziz Mecdi Efendi”, İslam Ansiklopedisi, C.1, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, İstanbul, 1988.
GAZEL, Ahmet Ali, “İkinci Meşrutiyet Döneminde İttihat ve Terakki Fırkası’nı Bölünme Noktasına Getiren Hizb-i Cedid Hareketi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S.16, Erzurum, 2001.
HALICI, Şaduman, “İttihat ve Terakki Cemiyeti’nde Siyasal Bölünme: Hizb-i Cedid”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C.VI, S.15, İzmir, 2007.
İNAL, Mahmud Kemal, ‘’Mecdi’’, Son Asır Türk Şairleri, haz.: Hidayet Özcan, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 2000.
OKAY, Cüneyd, ‘’İttihat ve Terakki içinde Antimason Bir Grup ve Lideri Abdülaziz Mecdi Efendi’’, Toplumsal Tarih Dergisi, S.33.
ÖZÖNDER, Hasan, ”Abdülaziz Mecdi Efendi”, Konya Ansiklopedisi, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya, ty.