319152

II. DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA İSTANBUL’DA TİFÜS

Kötü hijyen koşulları altında bitler aracılığıyla hızla yayılarak salgına dönüşen tifüs, II. Dünya Savaşı yıllarında halkımıza musallat olmuş, 1943 yılına gelindiğinde ülkeyi tehdit eder bir hal almıştır. Bu hastalığın etkisini en çok hissettirdiği yer kalabalık nüfusuyla İstanbul’dur. Ülke genelinde alınan tedbirler daha çok İstanbul’da yoğunlaştırılmıştır. Hastalığa karşı en güçlü silah temizlik olduğundan İstanbul Belediyesi ve Sıhhat Müdürlüğü, tifüse karşı verilen savaşı daha sistemli bir şekilde yürütmek üzere mücadele teşkilatı oluşturmuştur. Tifüsün (lekeli humma) ortadan kaldırılabilmesi amacıyla özellikle insanların toplu olarak bulunduğu nakil vasıtaları, mektep, hapishane, fabrika gibi yerler denetim altına alınmış, il genelinde adeta bir temizlik seferberliği başlatılmıştır. İnsanların rahatlıkla temizlenebilmesi için hamamların sayısı artırılmış, çok sayıda etüv, buğu bidonu ve buğu sandığı temin edilerek ihtiyacı olan yerlere gönderilmiştir. Tüm bu çalışmaların yanı sıra salgınının durdurulmasında tifüs aşısından yararlanılmıştır. Büyük bir gayret ve özveriyle yürütülen mücadele sonucunda salgın nihayet bastırılabilmiştir

Anahtar Kelimeler:

Tifüs, İstanbul, Bit, II. Dünya Savaşı, Salgın Hastalık

Epidemic Typhus During The Second Wold War in Istanbul

Typhus which easily becomes epidemic through louses under poor hygienic conditions had been a significant problem in our country during the years of the Second World War. By 1943, the disease had become a more serious issue and had been an important threat for the country. The disease affected the city of İstanbul which had a large population. This is why, the precautions that were taken in the country mostly focused on İstanbul. As the most significant weapon against the disease is hygiene, İstanbul Municipality and Health Department established an organization in order to carry out the struggle against the disease in a more organized and systematic manner. In order to eradicate the disease, firstly places such as transportation vehicles, schools, prisons, factories were taken under control. A kind of campaign for hygiene was started in the city. In order to enable people get cleaned easily, the number of hammams (Turkish bath) were increased, and various disinfectors, steam bottles and trunks were obtained and delivered to the places in need. Besides all these, typhus vaccine was used in order to end the epidemic. The epidemic was finally suppressed as a result of these significant and appreciable efforts

Keywords:

Typhus, İstanbul, Louse (phthirus), World War II, Epidemic,

PDF

___

I. Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri
(Dosya No/Gömlek No; Hicri-Rumî/ Miladî tarih şeklinde gösterilmiştir).
Dahiliye Nezareti Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdüriyeti (DH.UMVM)
96/6; 8 Cemaziyelâhir 1335/ 1 Nisan 1917.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) Belgeleri
(Fon Kodu/Yer No şeklinde gösterilmiştir.)
a) Bakanlar Kurulu Kararları
30.18.1.2/ 109.54.3.
30.18.1.2/ 106.60.4.
30.18.1.2/ 106.53.17.
30.18.1.2/ 105.70.15
30.18.1.2/ 99.76.14.
30.18.1.2/ 102.64.16.
30.18.1.2/ 88.80.10
30.18.1.2/ 89.116.1.
30.18.1.2/ 89.119.8.
30.18.1.2/ 99.77.1.
b)Cumhuriyet Halk Partisi
490.01/ 1464.3.7.
c) Başbakanlık Muamelat Müdürlüğü Evrakı
30.10/ 15.84.32
30.10/ 28.182.34.
30.10/ 56.377.13.
30.10/177.224.1
30.10/ 56.377.14.
II. Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC)
D.VII, C.2, İçtima F, 26. İnikat (24.5.1943)
D.VII, C.2, İ.F, 27. İnikat (25.5.1943)
III. Gazeteler
Akşam
Cumhuriyet
Tan
Ulus
Vakit
Vatan
Yeni Asır
IV. Kitaplar
14-17 Haziran 1943 Tarihinde Vekâlette Toplanan Tifüs Mücadele Komisyonu
Mukarreratı, Ankara, 1943.
AKSU, Lütfi, Lekeli Humma, Ulusal Matbaa, Ankara, 1943.
BECKER, Helmut, I. Dünya Savaşında (1914-1918) Osmanlı Cephesinde Askerî Tababet ve Eczacılık (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1983.
BERKE, M. Zühdi, Tıbbî Viroloji, C.2, Ankara, 1974.
CEBE, Vecdi Ahmet, Tifüs ve Korunma Çareleri, Tan Matbaası, İstanbul, 1943.
IŞINDAĞ, Selami, Tifüs Ekzentematikus ve Böbrek İhtilatı, Doğan Basımevi, Afyon, 1945.
İstanbul Şehri İstatistik Yıllığı 1944-1948, İstatistik Genel Müdürlüğü. İstatistik Yıllığı 1949, İstatistik Genel Müdürlüğü, İstanbul, 1949.
KARATEPE, Mustafa, I. Dünya Savaşında Kafkas Cephesinde Tifüsle Mücadele, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 1999.
Mehmet Arif Bey, Başımıza Gelenler, (Sadeleştiren: Nihad Yazar), İrfan Yayınevi, İstanbul.
Neşet Ömer, Bitler: Bitlerin Ahval-ı Hayatiyye ve Vesait-i İtlafiyyesi Lekeli Tifo ve Humma-yı Racianın Bitler İle Sirayeti, Kudüs, 1332.
NOYAN, Abdülkadir, Son Harplerde Salgın Hastalıklarla Savaşlarım, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayını, Ankara, 1956.
Orduda Lekeli Humma ve Bit Mücadelesi Talimatı, Ulusal Matbaa, Ankara.
ÖZBAY, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C.I, Yörük Basımevi, İstanbul, 1976
RYAN, Charles S., Kızılay Emri Altında Pilevne ve Erzurumda 1877-78 (Rus-Türk Harbi), (Çeviren: Ali Rıza Seyfioğlu), İstanbul 1962.
SAĞLAM, Tevfik, Büyük Harpte 3.Orduda Sıhhî Hizmet, Askeri Matbaa, İstanbul, 1941.
SANUS, Orhan Zihni, Son Lekeli Humma Olguları ve Önemi, Kader Basımevi, 1944.
STOYBER, Yıldırım, Çeviren: Kay. Nihat, Resmi Alman Neşriyatından, 1932.
Tifüs Mücadelesinin Ana Hatları, Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Yayını, Ulusal Matbaa, Ankara, 1943.
URAS, Namık, Lekeli Humma, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, 1944. V. Makaleler
BİLGİN, Şevket, Büyük Tehlike Önünde, Yeni Asır, 27 Mayıs 1943.
ERZİN, Niyazi, Tifüs Aşıları, Dirim, S.3/4, Mart-Nisan 1944, s. 1-5.
KARATEPE, Mustafa, Birinci Dünya Savaşında Kafkasya Cephesinde Tifüs, Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S.176, Ağustos 2001, s. 22-25.
KARATEPE, Mustafa, I. Dünya Savaşı Yıllarında Tifüs Aşısının Uygulanmasında Türk Hekimlerinin Rolü, Mikrobiyoloji Bülteni, C.42, S.2, Nisan 2008, s. 301-313.
ÖZBAY, Kemal, Tarihte Lekeli Humma-Tifüs ve Ordularımızdaki Tahribatı, Dirim, Yıl. 54, S. 3-4, Mart-Nisan 1979, s. 113-120.
RADO, Şevket, Tifüse Karşı Son Durumumuz, Akşam, 10 Ağustos 1943.
SARACOĞLU, Kemal, Tifüse Karşı Nasıl Mücadele Edilir, Cumhuriyet, 23 Mart 1943.
SAY, Memduh, Tifüs-Lekeli Humma, Yeni Asır, 2 Haziran 1943.
Ulunay, Kış ve Tifüs, Tan, 23 Ağustos 1943.
ÜNER, Ragıp Tifüs Hastalığı ve Tedavi Çareleri, Cumhuriyet, 27 Şubat 1945.
UNAT, Ekrem Kadri, Birinci Dünya Harbinde Türk Ordusunda Tifüs Savaşı, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Dergisi, C.20, S.2, Nisan 1989, s. 255-263.