CUMHURİYET’İN İLK YILLARINDA İLK MEKTEPLERDE İNSANİ VE TOPLUMSAL DEĞERLER EĞİTİMİ: RESİMLİ, YENİ MUSÂHABÂT-I AHLÂKIYE VE MEDENİYE DERS KİTABI ÖRNEĞİ

Çalışmada Cumhuriyet’in ilk yıllarında vatandaşlık ve ahlak eğitimi ile doğrudan ilgili bir ders materyali olan “Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye” adlı eser incelenmiştir. Mekâtib-i iptidaiyelerde okutulmak üzere hazırlanmış olan bu eser aynı zamanda Malumât-ı Medeniye derslerine hazırlık niteliğinde bir ahlak ve vatandaşlık bilgisi kitabı olma özelliğini taşımaktadır. Eserde yer alan içerikten hareketle Cumhuriyet’in ilk yıllarında ilkokullarda verilen değerler, vatandaşlık ve ahlak eğitiminin boyutları değerlendirilmiş, Cumhuriyet’in ilk yıllarında vatandaş yetiştirme düşüncesi içerisinde hangi özelliklerin öne çıkarıldığı ortaya konulmuştur. Araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden doküman inceleme yaklaşımı kullanılmış, veriler içerik analizi ile değerlendirilip yorumlanmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre kitapta “bireysel gelişim, toplumsal uyum ve dini inanç” kategorilerinde vatandaşlık ve ahlaki değerler yer almıştır. Bu kategoriler içerisinde bireysel gelişim ile ilgili değerlere %76.9 oranında, toplumsal uyum kategorisindeki değerlere %20.5 oranında, dini inanç kategorisine de %2.6 oranında yer verilmiştir. Kitapta günlük hayattan seçilen örnek olayların da kullanımı yoluyla çocuğun yakın çevresi ile de ilişkiler kurmasına önem verildiği, böylece verilen mesajların sadece bilgilendirmeyi esas almadığı, hayatta pratik olarak uygulanmasının da önemsendiği görülmektedir. Kitapta “ahlakî telkin” yaklaşımı esas kabul edilirken; çocuğun bilgi sahibi olduğu konu hakkında düşünüp fikir beyan etmesi ve kendisini ifade etmesi de önemsenen konular olmuş, bunun için de soru-cevap yöntemi bir öğretim yaklaşımı olarak benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet dönemi, vatandaşlık eğitimi, ahlak eğitimi, toplumsal değerler, Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye ders kitabı

HUMAN AND SOCIAL VALUES EDUCATION IN THE FIRST YEARS OF THE REPUBLIC OF TURKEY: “ILLUSTRATED, NEW MUSÂHABÂT-I AHLAKIYE VE MEDENİYE” COURSE BOOK SAMPLE

In this study, the work entitled “Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye (Illustrated, New Moral and Civilization Speeches)” which is a course material directly related with citizenship and moral education in the first year of the Republic was examined. This work which was prepared to be read in the primary schools is also a book of morality and citizenship knowledge as preparation for civilization knowledge courses. Analyzing the content in the work, the values given in the primary schools during the first years of the Republic, the dimensions of citizenship and moral education were evaluated. In addition to this, what kind of features were emphasized in the thought of raising the citizen in the Republic was put forward. In the study, document review approach was used in the qualitative research methods, and the data were evaluated and interpreted by content analysis. According to the results obtained in the research, citizenship and moral values were included in the book as the categories of “individual development, social cohesion and religious belief”. Among these categories, 76.9% of the values related to individual development, 20.5% of the values in the social cohesion category and 2.6% in the religious belief category were included. Through the use of the sample events selected from daily life, it was seen as important for a child to have a relationship with his/her close circle. Accordingly, it was also seen as valuable that the messages given were not merely informative but were also practical for a child to be applied in life. In the book, “moral indulgence” approach was accepted as the basis. It was also important for a child to think about a subject on which he/she has any knowledge and to express his/her ideas about it. In addition to this, it was also important for a child to express himself/herself. For this purpose, the question-and-answer method was adopted as a teaching approach.

Keywords:

Republican period citizenship education, moral education, social values, Primary Schools, Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye (Moral and Civilization Speeches) Course Book,

PDF

___

Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (BİUM), Maarif İstatistiği 1938-1939, Ulusal Matbaa, Ankara, 1942.
Maarif-i Umûmiye Nezareti, Mekâtib-i İbtidaiye Ders Müfredatı Altı, Beş, Dört ve Üç Dershane ve Muallimli Mekteplere Mahsus, Matbaa-ı Âmire, İstanbul, 1330.
Maarif Vekâleti, İlk Mekteplerin Müfredat Programı, Matbaa-i Amire, İstanbul,1924.
ALABAŞ, Ramazan, Cumhuriyet Dönemi Çocuk Dergilerinin Eğitim ve Tarih Anlayışı Açısından İncelenmesi (1928-1950)”, (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü), Ankara, 2014.
ALİ SEYDİ, “Musâhabât-ı Ahlâkıye Diniye, Tarihiye, Medeniye”, Şirket-i Mürettibiye Matbaası, İstanbul, 1332.
BAŞAR, Erdoğan, “Cumhuriyet Dönemi Milli Eğitim Bakanları ve İcraatlarının Değerlendirilmesi (1920-1960)”, (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Ankara, 1998.
BATIR, Betül, “İkinci Meşrutiyet’ten Tevhid-i Tedrisat’a Türkiye’de İlköğretim (1908- 1924)”, (Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü), İstanbul, 2007.
CİCİOĞLU, Hasan, Türkiye Cumhuriyeti’nde İlk ve Ortaöğretim (Tarihi Gelişimi), Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Ankara, 1985.
DOĞAN, Nuri, Ders Kitapları ve Sosyalleşme (1876-1918), Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 1994.
ERDEM, Hüsameddin, Son Devir Osmanlı Düşüncesinde Ahlak, DEM Yayınları, İstanbul, 2006.
ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara, 1982.
GELİŞLİ, Yücel, Türkiye’de İlköğretimin Gelişimi Programlar-Uygulamalar-Sayısal Gelişmeler, Sistem Ofset, Ankara, 2005.
GÜVEN, İsmail, Türk Eğitim Tarihi, 4. Baskı, Pegem Akademi Yayınları, Ankara, 2014.
KATOĞLU, Murat, “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Eğitim, Kültür, Sanat”, Türkiye Tarihi 4 Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, Ankara, 2002, s. 415- 520.
KESGİN, Safiye, “Cumhuriyet Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Ahlak Eğitimi”, (Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü), Ankara, 2010.
MİTHAT SADULLAH, “Resimli, Yeni Musâhabât-ı Ahlâkıye ve Medeniye”, Necm-i İstanbul Matbaası, İstanbul, 1340.
NURDOĞAN, Arzu Meryem, “Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869- 1922)”, (Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü), İstanbul, 2005.
PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı yayınevi, Ankara, 2006.
PAYNE, Geoff , PAYNE, Judy, Key Concepts in Social Research, Sage Publications, London, 2004.
YILDIRIM, Ali, ŞİMŞEK, Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, 9. Baskı, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2013.
ACUN, Fatma, “Muhteva Analizi Metodu ve Cumhuriyet Tarihi Araştırmalarında Kullanımı”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:22, Sayı:1, 2005. s.27-50.
AKYÜZ, Yahya, “Cumhuriyetin Başında Türk Çocuğunun “Yaşam İlkeleri”ne İlişkin Orijinal Bir Belge ve Bazı Yabancı Örnekler”, Cumhuriyet ve Çocuk II. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi, 4-6 Kasım 1998, ss.56- 70.
AKYÜZ, Yahya, “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:5, 1994, ss.1-47.
AKYÜZ, Yahya, “Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken EğitimÖğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler”, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, Cilt:1, Sayı: 2, 2011, ss.9-22.
ALABAŞ, Ramazan, “Çocuk Duygusu Dergisinde Yer Alan Şiirlerin Tema Bakımından İncelenmesi”, 3. Ulusal Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Sempozyumu (Bildiriler ve Atölye Çalışmaları), Ankara, Ankara Üniversitesi Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Uygulama ve Araştırma Merkezi, 5-7 Ekim 2011, ss.253-260.
ALABAŞ, Ramazan, “Türk Eğitim Tarihinde Masalın Kullanımı ve Günümüz Eğitimindeki Yeri: Türk Dünyası Masalları Örneği”, Uluslararası Türk Dünyası’nda İlmi Araştırmalar Sempozyumu, Celalabat, Kastamonu Üniversitesi Türk Dünyası Uygulama ve Araştırma Merkezi, 29-31 Mayıs 2016, ss.400-407.
ALP, Hayrünnisa, “İlkokul Kitaplarını İnceleme Komisyonunun Raporları (1924-1927)”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı:15-16, 2009, ss.105- 136.
ASLAN, Erdal, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Ders Kitapları”, Eğitim ve Bilim, Cilt:35, Sayı: 158, 2010, ss.215-231.
ASLAN, Erdal, “Türkiye Cumhuriyeti’nin İlkokullarda İzlediği İlk Öğretim Programı: “1924 İlk Mektepler Müfredat Programı”, İlköğretim Online, Cilt:10, Sayı: 2, 2011, ss.717-734.
ASLAN, Erdal, “Osmanlı’nın “Mekatib-i İptidaiye”sinden Türkiye Cumhuriyeti’nin “İlk Mektepler”ine Geçişte Tarih Programlarında Değişim”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Cilt:12, Sayı: 48, 2011, ss.749-777.
ASLAN, Erdal, “İmparatorluktan Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde Ortaöğretim Tarih Programlarında Değişim I: Ortamektep”, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Cilt:7, Sayı:2, 2012, ss.99-128.
GÜLDÖŞÜREN, Arzu, ALTUNTAŞ, Zeynep, “Modernleşme Dönemi Ahlak Kitaplarına Bir Örnek: “Malumat-ı Medeniye ve Ahlakiye”, DEM Dergi, Sayı:4, 2008, ss.52-67.
MEREY, Zihni, KARATEKİN, Kadir, KUŞ, Zafer, “İlköğretimde Vatandaşlık Eğitimi: Karşılaştırmalı Kuramsal Bir Çalışma”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:32, Sayı:3, 2012, ss.795-821.
MEŞECİ GİORGETTİ, Filiz, BATIR, Betül, “İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Eğitim Politikaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları Dergisi, Sayı:13-14, 2008, ss.27-55.
PAMUK, İrem, PAMUK, Akif, “Almanya’da Sachunterricht ve Türkiye’de Hayat Bilgisi Ders Kitaplarında Okulda Demokrasi Uygulamalarına Örnek Olarak Sınıf Başkanı Seçimi”, Cumhuriyet International Journal of Education, Cilt: 5, Sayı:2, 2016, ss.67-83.
TUNÇ YAŞAR, Fatma, “Ahlaklı ve Medeni Nesiller Yetiştirmek: Malumat-ı Medeniye Ders Kitapları (1908-1918)”, Eğitimde Gelecek Arayışları: Dünden Bugüne Türkiye’de Beceri, Ahlak ve Değerler Eğitimi Uluslararası Sempozyumu, Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, 16-18 Nisan 2015, ss.965-984.
YİNİLMEZ AKAGÜNDÜZ, Seval, AKAGÜNDÜZ, Ümüt, “Türkiye Cumhuriyeti’nde Ahlak Eğitiminin Analitik Felsefe Bağlamında İrdelenmesi”, Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim Bilimleri Araştırmaları Sempozyumu, Sinop Üniversitesi, 1-3 Ekim 2012, s.75.
YİNİLMEZ AKAGÜNDÜZ, Seval, “II. Meşrutiyet Dönemi Ahlak Eğitimine Örnek Bir Ders Kitabı: İbtidailere Malumat-ı Ahlakiyye ve Medeniyye”, Kesit Akademi Dergisi, Sayı:7, 2017, ss.240-257.