BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI YILLARINDA OSMANLI DEVLETİ’NİN FİRARİ ASKERLER SORUNUNA DAİR GENEL BİR DEĞERLENDİRME

Birinci Dünya Savaşı’nda birçok cephede savaşmak zorunda kalan ve savaşa topyekûn seferberlikle giren Osmanlı Devleti, savaşın sonuna kadar dirense de gittikçe artan insan gücü eksikliğiyle karşılaştı. Zira sınırlı insan kaynağını zorlayan ve savaş için halkın seferber edilmesini engelleyen birçok olumsuz faktör vardı. Bunların başında ise firari askerler sorunu gelmekteydi. Söz konusu sorun, özellikle savaşın sonlarına doğru, ordunun savaşma kabiliyetini sekteye uğratarak baş edilemeyecek boyutlara ulaşırken ciddi bir iç güvenlik sorununa da yol açtı. Bunun nedeni ise firar eden askerlerin hiç de küçümsenmeyecek bir kısmının, başta eşkıyalık olmak üzere birçok suça karışmasıydı. Osmanlı Devleti, firariler sorunuyla baş edebilmek için askerî, adlî ve idarî birtakım tedbirlere başvursa da, savaşın sonuna gelindiğinde hâlâ on binlerce firari asker vardı. Birinci Dünya Savaşı yıllarında Osmanlı ordusundaki firari askerler sorununun genel olarak ortaya konulacağı bu çalışmada, sorunun ortaya çıkış nedenleri, ulaştığı boyutlar, devletin bu sorunla nasıl baş etmeye çalıştığı ve eşkıyalık olaylarıyla ilişkisi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Ordusu, Firari Askerler, Eşkıyalık

AN OVERALL EVALUATION ON THE ISSUE OF FUGITIVE SOLDIERS IN OTTOMAN EMPIRE IN WORLD WAR YEARS

Fighting on many fronts in First World War and taking part in the war with altogether mobilization, Ottoman Empire faced with lack of manpower steadily despite resisting until the end of the war. There were many negative factors for forcing limited human resources and preventing the mobilization of the people for the war. The foremost of these factors was the problem of fugitive soldiers. This issue became an unsolvable level by interrupting the army’s ability to fight and led to a serious problem of internal security. Because a great number of fugitive soldiers involved in several crimes including banditry. Although the Ottoman Empire resorted to a number of judicial, administrative and military measures to cope with the problem, there were still myriads of fugitive soldiers. In this study, the issue of fugitive soldiers in Ottoman Empire in World War years will be evaluated in general and the causes and dimensions of the problem, how the state tried to deal with the problem and the relation of the issue with banditry incidents will be discussed.

Keywords:

First World War, Ottoman Army, Fugitive Soldiers, Banditry,

PDF

___

I. Arşivler
I.a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Babıâli Evrak Odası Evrakı (BEO.)
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Altıncı Şube (DH. EUM. 6.Şb.)
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Emniyet Şubesi Evrakı (DH. EUM. EMN.)
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Evrak Odası Kalemi Evrakı (DH. EUM. VRK.)
Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Üçüncü Şube (DH. EUM. 3.Şb.)
Dâhiliye Nezareti İdare-i Umumiye Evrakı (DH. İ. UM.)
Dâhiliye Nezareti Mebani-i Emiriye-Hapishaneler Müdiriyeti Müteferrik Evrakı
(DH. MB. HPS. M.) Dâhiliye Nezareti Şifre Evrakı (DH. ŞFR.)
Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HR. HMŞ. İŞO.)
Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS.)
İrade Dosya Usûlü (İ. DUİT.)
Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.)
I.b. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt ve Denetleme Başkanlığı Arşivi (ATASE)
Birinci Dünya Harbi Fonu (BDH)
II. Süreli Yayınlar
Ahenk
Anadolu
İkdam
Jandarma Mecmuası
Köylü
Takvim-i Vekayi
Tasvir-i Efkâr
III. Kitaplar, Makaleler, Hatırat ve Tezler
A. Samih, Kafkas Cephesi Hatıraları, Büyük Erkan-ı Harbiye Matbaası, Ankara, 1934.
Ahmet Emin [Yalman], Turkey in the World War, Yale UniversityPress, 1930.
ALPAT, Levent, Bir Osmanlı Askerinin Anıları, Balkan Savaşı'ndan Kurtuluş'a, Yay. Haz.: Ahmet Mehmetefendioğlu-Ozan Arslan, Şenocak Yay., İzmir, 2010.
ALYOT, Halim, Türkiye'de Zabıta (Tarihi, Gelişim ve Bugünkü Durumu), Kanaat Basımevi, Ankara, 1947.
Askerin Romanı, E.Sv. Alb.AbdülhalimAkkılıç'ın Savaş ve Barış Anıları, Yay. Haz.: Yılmaz Akkılıç, Körfez Ofset Yay., Gemlik, 1994.
Babamın Emanetleri, Ragıp Nurettin Eğe'nin Birinci Cihan Harbi Günlükleri ve Harbin Sonrası Hatıratı 1915-1919, Yay. Haz.: Güneş N. A Eğe-Akter, Dergâh Yay., İstanbul, 2006.
BABUŞ, Fikret, Savaş Yıllarından Anılar: Balkan Savaşları-Birinci Dünya Savaşı Kurtuluş Savaşı, Ozan Yay., İstanbul, 2013.
Balıkesir Kuva-yı Milliye Hatıraları, Der.: Zekeriya Özdemir, Ankara, 2003.
BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C.II, Kısım IV, TTK Basımevi, Ankara, 1991.
BEŞİKÇİ, Mehmet, Birinci Dünya Savaşı'nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul, 2015.
..................., "Birinci Dünya Savaşı'nda Devlet İktidarı ve İç Güvenlik, Asker Kaçakları Sorunu ve Jandarmanın Yeniden Yapılandırılması",Türkiye'de Ordu, Devlet ve Güvenlik Siyaseti, Der.: Evren Balta Paker-İsmet Akça, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2010.
Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde Sağlık Hizmetleri, Yay., Haz., Özlem Demireğen vd., Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2011
CEBESOY, Ali Fuat, Büyük Harpte Osmanlı İmparatorluğu'nun 1916-1917 Yılındaki Vaziyeti, Birüssebi-Gazze Meydan Muharebesi ve 20. Kolordu, Askeri Matbaa, İstanbul, 1938.
Ekim Devrimi Sonrası Türkiye Tarihi, SSCB Bilimler Akademisi, Çev: A. Hasanoğlu, Bilim Yay., İstanbul, 1978.