Şihâbuddîn el-Mercânî ve Şafağın Kaybolmadığı Bölgelerde Yatsı Namazının Hükmü ile ilgili Nazariyesinin Değerlendirilmesi

Makale konusu, “Şihâbuddîn el-Mercânî ve Şafağın Kaybolmadığı Bölgelerde Yatsı Namazının Hükmü ile İlgili Nazariyesinin Değerlendirilmesi” olarak belirlenmiştir. Çalışma, klasik fıkıhta belirli bir döneme kadar tartışılmamış bir meselesinin on dokuzuncu asırda yaşamış bir müctehid alim tarafından nasıl çözümlendiğini ortaya koymaktadır. Hayatının tamamını ilim yolunda geçiren Şihâbuddîn el-Mercânî (ö. 1889) bu konuda bir eser ortaya koyarak kanaatimizce İslam dünyasında fıkıh alanında önemli bir hizmet gerçekleştirmiştir. “Nâzûretu’l-Hakk fî Fardıyyeti’l-‘Işâ ve in lem Yeğibi’ş-Şafak” adını verdiği bu eser tespit edebildiğimiz kadarıyla meseleye ilişkin müstakil olarak kaleme alınmış ilk telif olup Mercânî’den önce bu meseleyi bağımsız olarak ele alıp tartışan benzer bir eser mevcut değildir. Diğer taraftan bu eser, kanaatimizce, bu meselenin tüm yönleriyle ele alındığı en kapsamlı çalışma olma özelliğini hala sürdürmektedir. Mercânî bu eserinde İslam dininin en temel ibadeti olan namaz ile ilgili birtakım hükümler ortaya koymaktadır. Bu eser, bazı Kuzey ülkelerinde gecenin kısa olması nedeniyle şafağın kaybolmamasından ötürü yatsı namazının kılınıp kılınmaması ile ilgili konu hakkındadır. Mercânî, eserinde, naklî ve aklî delilleri getirerek bu konudaki görüşlerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Tataristan gibi Kuzey ülkelerinde şafağın kaybolmadığı durumlarda yatsı namazının farz oluşunu inkar edenlere karşı âdeta ilmî bir savaş açarak onların bu görüşlerinin temelsizliğini ortaya koymaya çalışmıştır. Mercânî’nin kendi görüşünü savunurken bu konuda bilgi içeren Hanefî eserlerin çoğunu taradığı anlaşılmaktadır. Nitekim bu eserde Hanefî kaynaklarının büyük bir kısmı ele alınıp Hanefî alimlerinin en önemli isimleri zikredilmiştir. Ayrıca Mercânî, kendisi bu konuda belirli bir döneme kadar bilgi olmadığını, konuyla ilgili ilk tartışmaların çok sonraları ortaya çıktığını söylemektedir. Mercânî sadece furû açısından değil, fıkıh usûlü açısından da kendi görüşünü savunmaya gayret etmektedir. Bunlarla birlikte Mercânî’nin, görüşünü temellendirmek için, tefsir, hadis, tarih alanına ilişkin eserleri de araştırma sahasına dahil ettiği anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

İslam Hukuku, Mercânî, Nâzûretu’l-Hakk, Yatsı Namazı

The Evaluation of the Theory of Shihâbuddîn al-Mardjânî and the Provision of the ‘İshaa Prayer in the Regions Where Dawn is not Lost

Since the early period, many works have been dealt with on the subject of praying, which is considered to be one of the basic worships of Islam, and countless judgments have been made on this issue. In this context, especially in the regions where the dawn is not lost, there is no information about the ‘ishaa prayer in the classical sources of the early period. As a matter of fact, this issue did not constitute a current place in the reality of that period. In later periods, with the spread of Islam, some provisions began to emerge on this subject. For it is unthinkable that an important issue such as prayer worship remains unanswered, the issue of dawn had started to be updated due to geographical reasons.

PDF

___

‘AYNÎ, Bedru’d-Dîn Ebî Muhammed Mahmûd b. Ahmed (ö. 855), ‘Umdetu’l-Kârî Şerh Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 2009, I-XXV c.
BİGİYEF, Mûsâ Cârullâh (ö. 1369/1949), Uzun Günlerde Rûze, Umid Tipografisi, Kazan 1911. (Musa Carullah Bigi, Uzun Günlerde Oruç, (Eseri sadeleştirerek dipnotlarla işleyen Yusuf Uralgiray), (m.y.) Ankara 1975.)
BUHÂRÎ, ‘Alâuddîn ‘Abdulazîz b. Ahmed (ö. 730), Keşfu’l-Esrâr ‘an Usûli Fahri’l-İslâm el-Bezdevî, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1997/1418, I-IV c.
CESSÂS, Ebû Bekr er-Râzî (ö. 370), Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî, (Thk. ‘Ismetullâh ‘Inâyetullâh Muhammed), Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Dâru’s-Sirâc, Beyrût, el-Medînetu’l-Munevvere 1431/2010, I-VIII c.
DERDÎR, Ebu’l-Berakât Ahmed b. Muhammed b. Ahmed (ö. 1201), eş-Şerhu’s-Sağîr ‘alâ Akrebi’l-Mesâlik ilâ Mezhebi’l-İmâm Mâlik, Dâru’l-Me‘ârif, Kâhira 1986, I-IV c.
DESÛKÎ, Muhammed b. Ahmed b. ‘Arafa el-Mâlikî (ö. 1230), Hâşiyetu’d-Desûkî ‘ale’ş-Şerhi’l-Kebîr, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1424/2003, I-VI c.
FÂRİSÎ, ‘Alâu’d-Dîn Ali b. Balabân (ö. 739), el-İhsân bi-Tertîbi Sahîhi İbni Hibbân, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1987/1407, I-IX c.
GAZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed (ö. 505), Kitâbu’l-Mustasfâ min ‘İlmi’l-Usûl,(‘Abdu’l-‘Alî Muhammed b. Nizâmiddîn el-Ensârî’nin Kitâbu Fevâtihi’r-Ruhumât’ı ile birlikte) el-Matbaatu'l-Âmiriyye, Mısr 1322, I-II c.
HURAŞÎ, Muhammed b. Abdullah b. ‘Alî el-Mâlikî (ö. 1101), Şerhu’l-Huraşî, ‘alâ Muhtasari Seydî Halîl, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrût 1427/2006, I-VIII c.
İBNU’L-HUMÂM, Kemâluddîn Muhammed b. ‘Abdilvâhid es-Sivâsî (ö. 861/1457), Şerhu Fethi’l-Kadîr, ( Burhânuddîn Ebu’l-Hasen ‘Alî b. Ebî Bekr el-Ferğânî el-Merğînânî’nin (ö. 593/1195), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî eseri ile birlikte), (tlk. ve trc. ‘Abdurrazzâk Ğâlib el-Mehdî), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1424/2003, I-X c.
İBNU’N-NECCÂR, Muhammed b. Ahmed b. ‘Abdil‘azîz el-Futûhî el-Hanbelî (ö. 972), Ma‘ûnatu Uli’n-Nuhâ Şerhu’l-Munteha, (Thk. Abdulmalik b. Abdillâh Dehîş), Mektebetu Dâri'l-Beyân, Dımeşk 2007/1428, I-XII c.
İBN HANBEL, Ahmed Ebû Abdillâh eş-Şeybânî (ö. 241), el-Musned, (Thk. Şu‘ayb el-Arnaût ve ‘Âdil Murşid), Muessesetu’r-Risâle, Beyrût 1417/1997, I-XXXXX c. İBN KUDÂME, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdullâh b. Ahmed (620), el-Muğnî ve’ş-Şerhu’l-Kebîr ‘alâ Metni’l-Mukni‘, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1984/1404, I-XIV c.
İBN MUFLİH, Ebû İshâk Burhânu’d-Dîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh b. Muhammed el-Hanbelî (ö. 884), el-Mubdi‘ Şerhu’l-Mukni‘, (Thk. Muhammed Hasen Muhammed Hasen İsmâ‘îl eş-Şâfi‘î), Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1997/1418, I-VIII c.
İBN NUCEYM, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî (ö. 970/1563), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, el-Matba‘atu’l-‘İlmiyye, (b.y.) (t.y.), I-VIII c.
KARÂFÎ, Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs (ö. 684), ez-Zahîre, (Thk. Sa‘îd Arab‘), Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrût 1994, I-XIV c.
MERCÂNÎ, Şihâbuddîn (ö. 1307/1889), Nâzûretu’l-Hak fî Fardiyyeti’l-‘Işâ ve in lem Yeğibi’ş-Şafak, Huzur Kitabevi, Kazan 2013.
MERCÂNÎ, Kitâbu Hizâmeti’l-Havâşî li-İzâhati’l-Ğavâşî, Çirkov Matbaası, Kazan 1307.
MERĞÎNÂNÎ, Burhânu’d-Dîn Ebi’l-Hasan ‘Alî b. Ebî Bekr el-Ferğânî (ö. 593), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mubtedî, Dâru’l-Arkam, Beyrût (t.y.), I-IV c.
MUBÂRAKFÛRÎ, Ebu’l-‘Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm (ö. 1353), Tuhfetu’l-Ehvazî bi-Şerhi Câmi‘ı’t-Tirmizî, Dâru’l-Fikr, Beyrût 1995/1415, I-X c.
MUNÂVÎ, Muhammed ‘Abdurraûf (ö. 1031), Feydu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmi‘ı’s-Sağîr, Matba‘atu Mustafâ Muhammed, Mısr 1938/1356, I-VI c.
MUNZİRÎ, Abdulazim b. Abdilkavî (ö. 656), Muhtasaru Suneni Ebî Dâvud, Mektebetu’l-Me‘ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Riyâd 2010/1431, I-III c.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyya Muhyiddîn b. Şeref (ö. 676), Kitâbu’l-Mecmû‘ Şerhu’l-Muhezzeb li’ş-Şîrâzî, (Thk. Muhammed Necîb el-Mutî‘î), Mektebetu’l-İrşâd, Cidde (b.y.), I-XXIII c.
SAN‘ÂNÎ, Muhammed b. İsmâ‘îl (ö. 1182), Subulu’s-Selâm Şerhu Bulûği’l-Merâm, (Tlk. Muhammed Nâsıru’d-Dîn el-Elbânî), Mektebetu’l-Me‘ârif li’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, Riyâd 1427/2006, I-IV c.
SERAHSÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 490/1096), Kitâbu’l-Mebsût, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrût 1989/1409, I-XXXI c.
SİCİSTÂNÎ, Suleymân b. el-Eş‘as (ö. 275), Sahîhu Suneni Ebî Dâvud, Dâru Ğırâs, Kuveyt 1423/2002, I-XI c.
ŞEYBÂNÎ, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Hasen (ö. 189/805), Kitâbu’l-Asl, el-Ma‘rûf bi’l-Mebsût, (tsh. ve tlk. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî), ‘Âlemu’l-Kutub, Beyrût 1990/1410, I-V c.
TAHÂVÎ, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdilmalik el-Urdî el-Hacerî el-Mısrî (ö. 321), Şerhu Me‘âni’l-Âsâr, Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmiyye, Beyrût 1427/2006, I-III c.
TEFTÂZÂNÎ, Sa‘duddîn Mes‘ûd b. ‘Umer (ö. 791), et-Telvîh ilâ Keşfi Hakâiki’t-Tenkîh, (Sadruşşerî‘a’nın et-Tavdîh Şerhu’t-Tenkîh adlı şerhi ile birlikte), (Thk. Muhammed ‘Adnân Dervîş), Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, Beyrût (t.y.), I-II c.
TİRMİZÎ, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ b. Sûre (ö. 279), Sunenu’t-Tirmizî ve Huve’l-Câmi‘u’s-Sahîh, (Thk. Abdulvehhâb Abdullatîf), Matba‘atu’l-Medenî, Kâhira 1384/1964, I-V c. TİRMİZÎ, el-Câmi‘u’s-Sahîh ve Huve Sunenu’t-Tirmizî, (Thk. Ahmed Muhammed Şâkir), Matba‘atu Mustafâ el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih, Kâhira 1937/1356, I-IV c.
URUMİY, Muhammed el-Emîn b. Abdillâh el-‘Alevî el-Hererî eş-Şâfi‘î, Şerhu Sahîhi Muslim el-Musemma el-Kevkebu’l-Vehhâc ve’r-Ravdu’l-Behhâc fî Şerhi Sahîhi Muslim b. el-Haccâc, Dâru’l-Minhâc, Dâru Tavkı’n-Necât, Beyrût, Cidde 2009/1430, I-XXVI c.
ZERKEŞÎ, Şemsuddîn Muhammed b. Abdillâh el-Mısrî el-Hanbelî (ö. 772), Şerhu’z-Zerkeşî ‘alâ Muhtasari’l-Hırakî, Mektebetu’l-‘Abîkân, Riyâd 1993/1413, I-VII c.
ZEYLÂ‘Î, Fahruddîn ‘Usmân b. ‘Alî (ö. 743/1342), Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik, Mektebetu İmdâdiye Multân, Pâkistân (t.y.).