Sâinüddin İbn Türke’nin Temhîdü’l-Kavâid Adlı Eserinin Tasavvuf Metafiziğindeki Yeri

Öz Bu makale on beşinci yüzyılda İbnü’l-Arabî düşünce geleneğinin önemli takipçisi Sâinüddin İbn Türke’nin, dedesi Sadreddin Ebû Hamîd Türke’ye ait olan Kavâidü’t-tevhîd adlı esere yazmış olduğu Temhîdü’l-kavâid adlı şerhini ele almaktadır. Temhîdü’l-kavâid, Sadreddin Konevî’nin Miftâhu’l-gayb’ı, Dâvûd Kayserî’nin Mukaddime’si ve Molla Fenârî’nin Misbâhu’l-üns’ü gibi nazarî irfân çizgisinde önemli metinler arasındadır. Sâinüddin İbn Türke, bu eserinde tasavvuf metafiziğini üst bir metafizik olarak inşa etmektedir. Bu doğrultuda felsefî ve kelamî varlık anlayışlarını istidlâli bir yöntemle iptal etmeye çalışmakta ve varlığın dış dünyada teşahhus etmiş gerçek ve tek olduğunu delilleriyle ortaya koymaya çalışmaktadır. Bu eserde Sâinüddin İbn Türke, mezkûr eserlerdeki felsefî ve kelamî varlık anlayışı eleştirilerini ileri düzeylere taşımakta ve aynı zamanda sûfî varlık anlayışını ele alırken ortaya çıkabilecek aklî şüpheleri gidermeye çalışmaktadır. Sâinüddin İbn Türke, İslam düşüncesinde uzun bir süre göz ardı edilen bir sûfîdir. Bundan dolayı onun Temhîdü’l-kavâid adlı eseri üzerine yapılan şerh, haşiye ve talîkat gibi çalışmaların da geç dönemlerde olduğunu görmekteyiz. Temhîdü’l-kavâid, ilk olarak İran medreselerinde irfân düşüncesine bir giriş olarak okutulmuş ve daha sonra da üzerine şerh ve haşiye gibi çalışmalar başlamıştır. Böylece Sâinüddin İbn Türke İslam dünyasında daha fazla tanınır olmaya başlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Sâinüddin İbn Türke, Temhîdü’l-Kavâid, Tasavvuf, Tasavvuf Metafiziği

PDF

___

Kaynakça

Âmulî, Cevâd, Aynu’n-naddâh, Tahrîr-i Temhîdi’l-kavâid, Neşr-i İsrâ, Kum 1393.Âmulî, Haydar, Camiʻu’l-esrâr ve manbaʻu’l-envâr, İntişârât-ı İlmî ve Firhangî, Tahran 1386.Âştiyânî, Celâleddin, “Mukaddime”, Temhîdü’l-kavâid, Bostân-ı Kitab, Kum 1393.Corbin, Henry, İslâm Felsefesi Tarihi, çev. Ahmet Arslan, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.Demirli Ekrem, İbnü’l-Arabî Metafiziği, Sûfî Kitap, İstanbul 2013.Demirli, Ekrem, Sadreddinn Konevî’de Bilgi ve Varlık, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.Fazlıoğlu, İhasan, “Türk Felsefe-Bilim Tarihi’nin Seyir Defteri (Bir Önsöz)”, Dîvân Dergisi, 2005/1.Fazlıoğlu, İhsan, “İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlmî Hayatının Teşekkülü ve Dâvûd Kayserî”, Nazariyât İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırma Dergisi, Ekim 2017, 4/1.Fenârî, Molla, Misbâhu’l-üns, thk. Muhammed Hacûî, İntişârât-ı Mevlâ, Tahran 1388.Gazzâlî, Ebû Hamîd, el-Munkiz mine’d-delâle, trc. Eyüp Tanrıverdi, Nazım Hasırcı, İlk Harf Yayınları, İstanbul 2012.Gürer, Betül, Molla Fenârî’nin Varlık ve Bilgi Anlayışı, İnsan Yayınları, İstanbul 2016.Gürer, Betül, “Nazarî Tasavvuf Geleneğinin El Kitabı: Muhtevası ve Tesirleri Bağlamında Sadreddin Konevî’nin Miftâhu’l-gayb’ı”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, Haziran 2017, Cilt. 21, Sayı. 1.Hattavî, Visam, “Mukaddime”, el-Havâşî ala Temhidü’l-kavâid, Müessesetü’l-Seyyideti’l-Masume, 2009.Haydarî, Kemal, Şerhu Temhîdi’l-kavâid, Müessesetü’l-İmâmi’l-Cevâd, Basra 2014.İbn Sînâ, II. Analitikler, çev. Ömer Türker, Litera Yayıncılık, İstanbul 2006.İbn Türke, Temhîdü’l-kavâid, thk. Celâleddin Âştiyânî, Bostân-ı Kitab, Kum 1393.İbn Türke, Temhîdü’l-kavâid, thk. ve talîk. Hasan Ramazânî, Müessesetü’l-Ummi’l-Kurra, Beyrut 2011.İbn Türke, Temhîdü’l-kavâid, thk. ve talîk. Hasanzâde Âmulî, Elif Lam Mim, Kum 1386.Kayserî, Dâvûd, Şerhu Fusûsi’l-hikem, thk. Hasanzâde Âmulî, Bostân-ı Kitab, Kum 1393.Konevî, Sadreddin, Tasavvuf Metafiziği, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2004.Konevî, Sadreddin, Yazışmalar, çev. Ekrem Demirli, İz Yayıncılık, İstanbul 2007.Kumşeî, Muhammed Rıza, Mecmuâ-i âsâr-ı hekîm suhbâ, thk. ve tsh. Hamid Nâci İsfahânî, İntişârât-ı Âyât-ı İşrâk, Kum 1394. Matthew Melvin-Koushki, The Occult Philosophy of Sain al-Dîn Turka İsfahânî (1369-1432) and İntellectual Millenarianism in Early Timurid İran, Presented to the Faculty of the Graduate School of Yale University 2012.; Muallimî, Hasan, İrfân-ı istidlâlî der şerh-i Temhîdi’l-kavâid, Müesses-i Pejuheşî-i Hikmet ve Felsefe, Tahran 1393.Nâicî, Muhammed Hüseyin, Tercüme ve Şerhu Temhîdi’l-kavâid, İntişârât-ı Âyât-ı İşrâk, Kum 1392. Nasr, Seyyid Hüseyin, “Mukaddime”, Çehârdeh Risâle-i Farisî ez Sâinüddin İbn Türke, tsh. Seyyid Ali Musa Bahbahânî, Seyyid İbrahim Dibâcî, Tahran 1352.Neyrîzî, Şihâbüddin, el-Havâşî ala Temhidi’l-kavâid, thk. Visâm Hattavî, Muhammed Mehrî Sebzevârî, Müessesetü’l-Seyyideti’l-Masume, 2009.Omar Benaissa, “Le Contexte Historique et Epistémigue de La diffusion de ĽŒuvre de Mollâ Shams al-Dîn al-Fanârî en Iran”, Uluslararası Molla Fenârî Sempozyumu Bildirileri (4-6 Aralık 2009 Bursa), Bursa Büyükşehir Belediyesi, Bursa 2010.Sadûkî, Menuçehri, Târih-i Hükemâ ve urefâ-i müteahhirîn-i Sadru’l-Müteellihîn, Encümen-i İslâmî Hikmet ve Felsefe-i İran, Tahran 1359.Sandıkçı Mesut, Sânüddin İbn Türke’nin Varlık Anlayışı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi SBE, Aralık 2017.Tahrânî, Âgâ Büzürg, Tabakâtu Âlâmu’ş-Şîa, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-gayrbî, Beyrut 2009, Cilt. XIV.