Hadislerin Tesbitinde Sened Tenkidinin Tercihi Nedenleri

Çalışmamızın, isnad merkezli olması nedeniyle eleştiri konusu olan klasik hadis usulü anlayışına farklı bir boyut kazandıracağı ve güncelliğini koruyan sened ve metin esaslı tartışmalara katkı sunacağı ümidindeyiz. Hadise dair problemlerin çözümü için kaleme alınan eserler incelendiğinde, sened ve metin tenkid sistemlerinin icrasına birbirine yakın oranlarda başvurulmadığı görülecektir. Bu bağlamda muhaddislerin, sened tenkidini tercih ederek metin tenkidinde çekingen davrandıkları bilinen bir gerçektir. Onları böyle bir davranışa sevk eden farklı âmiller söz konusu olmuşsa da haklılıklarına yorumlanabilecek bazı durumların olduğu da malumdur. Rivayet tesbitlerinde sened tenkidine zorlayan farklı bileşenleri dikkatlere sunarak isnad tenkidinin tercih nedenlerini incelemek ve râvî tahlilleri ekseninde teksif edilen çabaların gerekçelerini gün yüzüne çıkartmak araştırmamızın ana temasını oluşturmaktadır.Sahihini sakiminden ayıklamak suretiyle rivayetlerde aidiyet meselesini çözüme kavuşturmak, hadis ilimlerinin en önemli mevzusu olmuştur. Muhakkik muhaddisler bu uğurda ciddi çabalar sarf ederek, biri haberden önce muhabire odaklanmak şeklinde özetlenebilen sened tenkidi, öteki içeriğin İslam’a ve ilmî tecrübeye uygunluğunun test edildiği metin tenkidi olmak üzere iki önemli ilmî kaide geliştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, Tesbit, Tenkid, Sened tenkidi, Metin tenkidi

Reasons for Preferences of Sanad Criticism Method in Authentication of Hadith

Assessing the narrator and narration relation by sorting out the genuine from the fabricated has been the most important issue of the hadith sciences. The profound muhaddiths (hadith collectors) have made considerable efforts for this cause and have developed two important scientific bases, namely the sanad criticism, which is summarized as a focus on the narrator before the narration, and the matn criticism, in which the inherency of the content is evaluated in accordance with the Islam and scientific experience.When the works penned for the solution of the problems related to the hadiths are examined, it will be seen that the sanad and the matn critical methods are not consulted equally. In this context, it is a known fact that the muhaddiths prefer sanad criticsm more than the matn criticism. And they can also be justified in some instances as there are many reasons behind their preference. The main theme of our research is to investigate the reasons of preference of isnaad criticism by carefully paying attention to the different components that push muhaddiths to use sanad method, and to expose the reasons behind the efforts made regarding the narrator analysis. We hope that our work will add another dimension to the classic hadith methodology which is under criticisms for mainly focusing on isnaad and it will contribute to sanad and matn based discussions that remain relevant.

Keywords:

Hadith, Authentication, Criticism, Sanad Critcism, Matn Criticism,

PDF

___

Ahmed Naim, Babanzâde. Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi ve Şerhi. Ankara: DİB Yayınları, 1987.
Ali el-Kârî. el-Esrâru’l-Merfûa fi’l-Ahbâri’l-Mevzûa el-Ma‘rûf bi’l-Mevzûâti’l-Kubrâ. Thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbâğ. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmî, 1986.
Ali el-Kârî. el-Masnû’ fî Marifeti’l-Hadîsi’l-Mevzû ve Huve el-Mevzûa‘tu’s-Suğrâ. Thk. Abdulfettâh Ebû Ğudde. Haleb: el-Matbûa’tu’l-İslamiyye, 1994.
Bağdâdî, Hatib. el-Kifâye fi Ma’rifeti Usûli İlmi’r-Rivâye. Thk. Ebî İshak İbrahim b. Mustafa. Ysz.: Dâru’l-Hudâ, 2002.
Bağdâdî, Hatib. Şerefu Ashâbi’l-Hadis. Ankara: DİB Yayınları, 1991.
Cezâirî, Tahir b. Salih. Tevcîhu’n-Nazar ilâ Usûli’l-Eser. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 2011.
Ebû Gudde, Abdulfettâh. el-İsnâdu mine'd-Dîn ve Safhatün Müşrikatün min Târihi Semâ'i'l-Hadîs 'inde'l-Muhaddisîn. Beyrut: Mektebu’l-Matbuâ’ti’l-İslamiyye, 2014.
Ebû Gudde, Abdulfettâh. Mevzû Hadisler, trc. Enbiya Yıldırım. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.
Ebu Şehbe, Muhammed. Sünnet Müdafaası. trc. Mehmed Görmez - M. Emin Özafşar. Ankara: Rehber Yayıncılık, 1990.
Görmez, Mehmet. Sünnet ve Hadisin Anlaşılması ve Yorumlanmasında Metodoloji Sorunu. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
Güner, Osman. “Ricâl Tenkidi Sisteminin Temel Karakteristiği ve Aktüel Değeri”. Hadis Tetkikleri Dergisi II/1 (2004): 127-137.
Hatîb, Muhammed Accâc. es-Sunne Kable’t-Tedvîn. Kahire: Mektebetu’l-Vehbe, 1988.
Hatipoğlu, Mehmed Said. İslami Tenkid Zihniyeti ve Hadis Tenkidinin Doğuşu. Ankara: OTTO Yayınları, 2016.
Hoşab, Fahri. “Hadîslerin Doğru Anlaşılmasında Mecâzın Önemi ve Tokalaşmaya Dair Bir Hadîsin Tahlîli”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 24 (Temmuz-Aralık, 2014): 71-87.
Hut, Muhammed Dervîş. Esne’l-Metâlib fî Ehâdîsi Muhtelifi’l-Merâtîb. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1983.
İbn Ebî Hâtim er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. Takdimetu’l-Ma’rife li Kitâbi’l-Cerhi ve’t-Ta’dîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1952.
İbn Kuteybe, Abdullah b. Müslim ed-Dineverî. Te’vîlu muhtelifi’l-hadîs. Thk. Muhammed Abdürrahim Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. “Snd”. Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Me‘arif, ts.
İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd. Faslu’l-Makâl fîmâ Beyne’l-Hikmeti ve’ş-Şerî‘ati mine’l-İttisâl. Thk. Muhammed Ammâre. Kahire: Dâru’l-Me’arif, 1992.
İbn Teymiyye, Takıyyuddîn. Ehâdîsu’l-Kussâs. Thk. Ahmed Abdullah Bâcûr. Kahire: Dâru’l-Mısrıyyetu’l-Lübnaniyye, 1993.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman. Kitabü’l-Mevzûât. Thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: Mektebetu’s-Selefiyye, 1966.
İbnü's-Salâh, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî. Ulûmu'l-hadîs. Thk. Nurettin Itr. Dımaşk: Dâru'l-fikr, 1986.
Kandemir, M. Yaşar. “Şa’bî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 217-218. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
Kaya, Murat. “Mevzû Hadislerin Yapısı ve Kullanım Yaygınlığı”. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 31 (2016): 56-74.
Kaya, Murat. “Mevzûat Edebiyatında Metin Tenkid Faaliyetleri”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2018): 65-91.
Keleş, Ahmet. Hadislerin Kur’ân’a Arzı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Kırbaşoğlu, M. Hayri. İslam Düşüncesinde Hadis Metodolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2010.
Küçük, Raşit. “İsnad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 154-159. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. el-Asâru’l-merfûa fi’l ahbâri’l-mevzûa. Thk. Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zağlûl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1984.
Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhay. el-Ecvibetu’l-Fâdıla li’l-Esileti’l-Aşareti’l-Kâmile. Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde. Kahire: Mektebu’l-Matbu’âtu’l-İslâmiyye, 1984.
Mustafa, İbrahim v.dğr. “Snd”. Mu’cemu’l-Vasît. Kahire: Mektebetu’ş-Şurûki’d-Develiyye, 2004.
Müslim, Ebi’l-Huseyn Müslim b. Haccâc. “Mukaddime”. Sahihu Müslim. 9, 10. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
Polat, Selahattin. “Buhari’nin Sahihi’ne Yapılan Tenkidler”. Büyük Türk-İslam Bilgini Buhari Sempozyumu Bildirileri (Kayseri, Haziran 1987). Haz. Ahmet Hulûsi Köker, 85-99. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, 1987.
Polat, Selahattin. “Hadiste Metin Tenkidi I”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (1989): 113-130.
Polat, Selahattin. Hadis Araştırmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 2014.
Polat, Selahattin. Metin Tenkidi. İstanbul: İFAV Yayınları, 2015.
Râmehurmuzî, Ebû Muhammed Hasan b. Abdurrahman. el-Muhaddisu’l-Fâsıl beyne’r-Râvî ve’l-Vâ‘î. Thk. Muhammed Accâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1771.
Sakallı, Talat. Hadis Tenkidi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
Salih, Subhi. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. trc. M. Yaşar Kandemir. İstanbul: İFAV Yayınları, 2010.
Suyûtî, Celâluddin Ebu’l-Fadl Abdurrahman. el-Leâliu’l-Masnûa fi’l-Ehâdîsi’l-Mevzûa. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
Suyûtî, Celâluddin Ebu’l-Fadl Abdurrahman. Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevâvî. Thk. Ebû Abdurrahman Salah b. Muhammed b. U’veyde. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
Sübkî, Tâcuddîn Abdulvehhâb. Tabakâtu’ş-Şâfiiyyeti’l-Kübrâ. Thk. Abdulfettâh Muhammed el-Halevî-Mahmud Muhammed et-Tenâhî. Kahire: Dâru İhyâi'l-Kütübi'l-Arabiyye, ts.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Fevâidu’l-mecmûa fi’l-ehâdîsi’d-daîfeti ve’l-mevzûa. Thk. Rıdvan Câmi Rıdvan. Mekke: Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, h.1415.
Ünal, Yavuz. Hadisin Doğuş ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
Yücel, Ahmet. Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
Zehebî, Osman b. Kaymaz. Kitâbu Tezkireti’l-Huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.