Filozof Kimliği ile İbn Sînâ’nın Kelâmî ve Tasavvufî Düşünceye Etkisi

İslâm düşüncesinin yayılış sürecinde felsefî düşüncenin etki alanı tartışılagelmiş bir olgudur. İslâm düşüncesi, kapsamı en genişi felsefe olmak üzere, birçok disiplini içinde barındırmaktadır. Bu kapsam, özellikle din-felsefe ilişkisinden doğan tartışmaları öne çıkartmış, felsefî düşüncenin geleceği bir bakıma bu uzlaşının sonucuna bağlanmıştır. Böyle bir tartışma zemininde Müslüman filozoflar, din ile felsefî düşüncenin birbirini desteklediği ya da tamamladığı iddiasından hareketle düşünce sistemlerinin ana eksenine vahiy-akıl uzlaşısını koymuşlar, bunun üzerinden geliştirdikleri paradigmalarla özgün bir felsefenin savunucusu olmuşlardır. Filozof kimliği ile İbn Sînâ’nın kelâmî ve tasavvufî düşünceye etkisiyle teşekkül eden ve kabaca “İbn Sînâcılık” diyebileceğimiz kavramın tarihselliği ve işlerliği bu makalenin problematiği olacaktır. Lakin bu etkiden kastımız bütün bir felsefî mirasın İbn Sînâ’dan neşet ettiğini söylemek değildir. Niyetimiz bu mirasa İbn Sînâ’nın yaptığı katkıyı tartışmaktır. Filozofu önemli kılan husus, onun düşüncesinin, kendisinden sonraki süreçte de evrilerek devam etmesi ve birçok mütefekkiri etkilemesidir. Çalışmamız bu etkiyi; İbn Sînâ’nın Gazzâlî’ye etkisi, Gazzâlî sonrası kelâm ilmine etkisi ve tasavvufî düşünceye etkisi başlıkları altında sınırlandırmıştır.

The Influence of Ibn Sīnā With the Philosopher Identity in Islamic Theology and Ṣūfīsm

Islamic thought has many disciplines and the most effective is philosophy. This scope has brought forward particularly the debates arising from the relation between religion and philosophy and the future of philosophical thought is connected with the result of this compromise. On the basis of such a discussion, Muslim philosophers have claimed that religion and philosophical thought support or complement each other. From this point of view, they put the revelation-mind compromise on the main axis of their thought systems and they became the defender of an original philosophy with the paradigms they developed over it. The problematic of this article; The philosopher's identity is to discuss the nature of the concept that we can call "Ibn Sīnā pursuits (Avicennism)", which was formed by the influence of Ibn Sīnā to Islamic theology (Kalām) and Ṣūfīsm. However, we do not mean to say that a whole philosophical heritage emanates from Ibn Sīnā. Our intention is to discuss the contribution of Ibn Sīnā to this heritage. The importance of Ibn Sīnā is that his thought continues to evolve after the process, and that it influences many other scholars. In this regard, Ibn Sīnā and his domain can be evaluated under three headings. Al-Ghazali is influenced by Ibn Sīnā, Ibn Sīnā's influence on Islamic theology after al-Ghazali and Ibn Sīnā's influence on the Islamic tradition of Ṣūfīsm.

___

  • Affifi, A. E. (1975). Muhyiddîn İbnü’l-Arabî’nin Tasavvuf Felsefesi (M. Dağ, Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Alper, Ö. M. (2010). İbn Sînâ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi Yayınları.
  • Alper, Ö. M. (2013). VII/XIII. Yüzyılda İbn Sînâcı Gelenek: Tenkit ve Terkip Arasında. 17-26.
  • Altaş, E. (2015). Fahreddîn Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi. İz Yayıncılık.
  • Apaydın, Y. (2012). Aşkın Hikmet Okulu. Içinde B. A. Çetinkaya (Ed.), İslâm Felsefesi Tarihi (C. 2, ss. 321-326). Grafiker Yayınları.
  • Arslan, A. (1987). Haşiye alâ’t-Tehâfüt Tahlili. Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Atay, H. (2002). Sunuş. Içinde Kelâm’a Giriş el-Muhassal (ss. VII-XLIV). Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Bayrakdar, M. (1988). Kayserili Davud. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Bayrakdar, M. (2001). İslâm Felsefesine Giriş. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Bedaştî, A. A. (2015). Nasîrüddin et-Tûsî’den Molla Sadrâ’nın Hikmet-i Mütealiyesi’ne İmâmiyye Kelâmının Değişim Süreci (N. Döner, Çev.). Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6, 239-252.
  • Coşar, H. (2013). İslâm Düşüncesinde Günümüzde Az Bilinen Bir Gelenek: İşârât (Şerhleri) Geleneği. Dinî Araştırmalar Dergisi, 16(43), 47-66.
  • Çelebi, İ. (2008). Kabul ve Ret Cihetlerinden Kelâm Literatüründe İbn Sînâ. Içinde M. Mazak & N. Özkaya (Ed.), Uluslararası İbn Sînâ Sempozyumu Bildirileri (ss. 239-256). İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
  • Dağ, M. (1986). Giriş. Içinde Tehâfütü’t-tehâfüt (ss. 1-3). 19 Mayıs Üniversitesi Yayınları.
  • Demirkol, M. (2010a). Nasîreddin Tûsî’nin İbn Sînâ Savunması [Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
  • Demirkol, M. (2010b). İbn Sînâ’nın Varlık Felsefesi Üzerinde Nasîreddin Tûsî ile Sadreddin Konevî Arasında Geçen Tartışmalar. Şarkiyat İslâmî Araştırmalar Dergisi, 3, 83-102.
  • Demirkol, M. (2015). Nasîreddin Tûsî’nin Bilim ve Felsefedeki Yeri. e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi, 4, 38-57.
  • Demirli, E. (2008). Sadreddîn Konevî. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 35, ss. 420-425). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Demirli, E. (2009). İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan. Kabalcı Yayınları.
  • Durusoy, A. (2001). El-İşârât ve’t-tenbîhât. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 23, ss. 421-422). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Durusoy, A. (2005). Giriş. Içinde İşaretler ve Tenbihler (ss. VII-XII). Litera Yayıncılık.
  • Fahreddîn Râzî. (ts.). Muhassal. Mektebetü’l-Külliyyati’l-Ezheriyye.
  • Fahreddîn Râzî. (1862). Mefâtîhu’l-gayb (T. A. Sa’d, Çev.; C. 1-32). Mektebetü’l-Külliyyati’l-Ezheriyye.
  • Fahreddîn Râzî. (1978). Kelâm’a Giriş el-Muhassal (H. Atay, Çev.). Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Fahreddîn Râzî. (1990). El-Mebâhisü’l-meşrikıyye (M. M. el-Bağdâdî, Çev.; C. 1-2).
  • Fahri, M. (2014). İslâm Felsefesi Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş (Ş. Filiz, Çev.). İnsan Yayınları.
  • Gazali, İ. (2016). Mişkatü’l-Envar/Nurlar Feneri (S. Ateş, Çev.; 2. bs). Bedir Yayınları.
  • Gazzâlî, E. H. (1979). Kimyâ-i saâdet (A. F. Meyan, Çev.). Bedir Yayınevi.
  • Gazzâlî, E. H. (1981). Tehâfüt el-Felâsife Filozofların Tutarsızlığı (B. Karlığa, Çev.). Çağrı Yayınevi.
  • Gazzâlî, E. H. (1998). Dalâletten Hidâyete (Y. Pakiş, Çev.). Umran Yayınları.
  • Gazzâlî, E. H. (2001). Felsefenin Temel İlkeleri Makasıd el-Felasife (C. Erdemci, Çev.). Vadi Yayınları.
  • Gazzâlî, E. H. (2009). Filozofların Tutarsızlığı Tehâfütü’l-Felâsife (H. Sarıoğlu & M. Kaya, Çev.). Klasik Yayınları.
  • Goodman, L. E. (1992). Avicenna. Routledge.
  • Gutas, D. (2004). İbn Sînâ’nın Mirası (C. Kaya, Çev.). Klasik Yayınları.
  • Gürer, D. (2012). Sûfî İbn Sînâ ve Makâmâtü’l-Ârifîn’i. Gelenek Yayıncılık, 119-158.
  • İbn Haldûn. (1996). Mukaddime (Z. K. Ugan, Çev.; C. 2). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • İbn Hazm. (2017). El-Fasl (H. İ. Bulut, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • İbn Rüşd, E.-V. (2004). Felsefe-Din İlişkileri Faslu’l-makâl el-keşf an minhâci’l-edille (S. Uludağ, Çev.). Dergâh Yayınları.
  • İbn Sînâ. (2004a). Metafizik (Ö. Türker & E. Demirli, Çev.; C. 1). Litera Yayıncılık.
  • İbn Sînâ. (2004b). Metafizik (E. Demirli & Ö. Türker, Çev.; C. 2). Litera Yayıncılık.
  • İbn Sînâ. (2005). İşaretler ve Tenbihler, el-İşârât ve’t-tenbîhât (A. Durusoy, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • İbn Sînâ. (2006a). Hayy bin Yakzan (Y. Ö. Özburun, Çev.). İnsan Yayınları.
  • İbn Sînâ. (2013a). Dânişnâme-i alâî Alâî Hikmet Kitabı (M. Demirkol, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı Yayınları.
  • İbn Sînâ. (2014). İşaretler ve Tembihler el-İşârât ve’t-tenbîhât (A. Durusoy & E. Demirli, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Bakanlığı Yayınları.
  • İbn Sînâ, E. A. (1985). Mantıku’l-meşrikıyye. Menşûrât mektebeti Âyetullah el-Uzmâ el-Merâşî en-Necefî.
  • İbn Sînâ, E. A. (1990). Makamâtu’l-ârifin ve esrâru’l-âyât (K. Küntaş & S. Imamly, Çev.). İbn-i Sina Yayınları.
  • İbn Sînâ, E. A. (2002). Aşk Risalesi (A. Ateş, Çev.). Kırkambar Kitaplığı.
  • İbn Sînâ, E. A. (2006b). Kitâbü’ş-şifâ Mantığa Giriş (Ö. Türker, Çev.). Litera Yayıncılık.
  • İbn Sînâ, E. A. (2011). İşaretler ve Tembihler el-İşârât ve’t-tenbîhât (A. Durusoy, Çev.). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
  • İbn Sînâ, E. A. (2013b). En-Necât. Kabalcı Yayınları.
  • İbn Teymiye. (1986). Külliyât (S. Uludağ, Çev.; C. 2). Tevhid Yayınları.
  • İbnü’l-Arabî. (2006). Fütühât-ı Mekkiyye (E. Demirli, Çev.; C. 1-18). Litera Yayıncılık.
  • İbnü’l-Arabî. (2017). Fusûsu’l-hikem (A. A. Konuk, Çev.; C. 1-2). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Jourdain, P. A. (1843). Recherces critiques sur l’âge et l’origine des traductions latins d’Aristote. Joubert Libraire Editeur.
  • Karlığa, B. (1999). İbn Sînâ, Etkileri. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 20, ss. 345-353). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Kaya, M. (2011). Gazzâlî, Filozofları Tekfir Etmekte Haklı mıydı? Içinde İ. Çelebi (Ed.), 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî Sempozyumu Bildirileri (ss. 43-51). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Konevî, S. (2002). Yazışmalar el-Murâselât (E. Demirli, Çev.). İz Yayıncılık.
  • Konevî, S. (2014a). Füsûsu’l-Hikem’in Sırları (E. Demirli, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Konevî, S. (2014b). Miftâhu’l-gayb (E. Demirli, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Kutluer, İ. (2002). İbn Sînâ Felsefesinde Zorunlu Varlık. İz Yayıncılık.
  • Kutluer, İ. (2011). Felsefe ile Tasavvuf Arasında: Gazzâlî’nin Mişkâtü’l-Envâr’ında Entelektüel Perspektifler. Içinde İ. Çelebi (Ed.), 900. Vefat Yılında İmam Gazzâlî Sempozyumu Bildirileri (ss. 507-533). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
  • Mevlânâ, C. (2017). Mesnevi Tercümesi ve Şerhi (A. Gölpınarlı, Çev.; C. 1). İnkılap Yayınları.
  • Mutahharî, M. (2003). Felsefe Dersleri (A. Çelik, Çev.; C. 1). İnsan Yayınları.
  • Nasîrüddin Tûsî. (1949). Şerhu’l-İşârât (C. 1-4).
  • Nasîrüddin Tûsî. (1986). Tecrîdü’l-i’tikâd.
  • Nasr, S. H. (1985a). İslâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş (N. Şişman, Çev.). İnsan Yayınları.
  • Nasr, S. H. (1985b). Üç Müslüman Bilge (A. R. Ünal, Çev.). İnsan Yayınları.
  • Okumuş, M. (2000). Gazzâlî’nin Kur’an Yorumlarına İbn Sînâ’nın Etkileri. İslâmî Araştırmalar Dergisi Gazzâlî Özel Sayısı, 13(3-4), 341-353.
  • Özdemir, M. (2014). Kelam Felsefe İlişkisi. Eskiyeni, 29(2), 7-25.
  • Plotinus. (1996). Eneeadlar (Z. Özcan, Çev.). Asa Kitabevi.
  • Rahman, F. (1996). İbn Sînâ. Içinde M. M. Şerif (Ed.), İslâm Düşüncesi Tarihi (C. 2). İnsan Yayınları.
  • Rahman, F. (2015). İslâm Felsefesi ve Problemleri (Ö. A. Yıldırım & M. A. Az, Çev.). Otto Yayınları.
  • Richard, F. (1989). Al-Ghazali’s Use of Avicenna’s Philosophy. Içinde Reveue Des Etudes Islamiques (ss. LV-LVII).
  • Sühreverdî, Ş. (1998). Nur Heykelleri (Y. Z. Yörükan, Çev.). İnsan Yayınları.
  • Sühreverdî, Ş. (2015). Hikmetü’l-işrâk (E. Bekiryazıcı, Çev.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Şîrâzî, S. (1981). El-Hikmetü’l-müteâliye fî esfâri’l-akliyyeti’l-erbaa (C. 1-9). Dar-ı Ehya-ut-Turas.
  • Şirinov, A. (2012). Nasîrüddin Tûsî. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 41, ss. 437-442). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Tahralı, M. (2017). Önsöz. Içinde Fusûsu’l-hikem Tercüme ve Şerhi (ss. IX-XIII). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
  • Taşköprizâde. (1968). Miftâhu’s-sa’âde (C. 1-3).
  • Türker, Ö. (2010). İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu. İSAM Yayınları.
  • Türker, Ö. (2013). Kelâm ve Felsefe Tarihinde Fahreddîn er-Râzî. Içinde Ö.
  • Türker & O. Demir (Ed.), İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî (ss. 17-40). İSAM Yayınları.
  • Türker, Ö. (2008). Birden Bir Çıkar İlkesinin Sadreddîn Konevî tarafından Yorumlanması. Içinde H. Yaşar (Ed.), Uluslararası Sadreddîn Konevî Sempozyumu Bildirileri (ss. 233-237). Meram Belediyesi Konevî Araştırma Merkezi Yayınları.
  • Üçer, H. İ. (2017a). İslâm Düşünce Atlası. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. https://www. islamdusunceatlasi.org / peoplemaps#branch_all; map;; people_33,
  • Üçer, H. İ. (2017b). İslâm Düşünce Atlası. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. https://www.islamdusunceatlasi.org/peoplemaps#branch_all;map;;people_52
  • Üçer, H. İ. (2017c). Yeni Dönem Tasavvufu: Tarikatlerin Tesisi ve Ekberî Geleneğin Teşekkülü [Türkçe]. Konya Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş.
  • Ülken, H. Z. (1983). İslâm Felsefesi. Ülken Yayıncılık.
  • Wisnovsky, R. (2010). İbn Sînâ Metafiziği (İ. H. Üçer, Çev.). Klasik Yayınları.
  • Wolfson, H. A. (2001). Kelâm Felsefeleri (K. Turhan, Çev.). Kitabevi Yayınları. Yakıt, İ. (2002). Türk-İslâm Düşüncesi Üzerine Araştırmalar. Ötüken Yayınları.
  • Yavuz, Y. Ş. (2012). Fahreddîn Râzî. Içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 12, ss. 89-95). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Yıldırım, H. (2011). Tehâfütlerin İslâm Düşüncesindeki Yeri ve Önemi. Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum ve Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 7(4), 115-133.
  • Yörükan, Y. Z. (1998). Şihabeddin Sühreverdi’nin Hayatı. Içinde Nur Heykelleri (ss. 13-52). İnsan Yayınları.