Dîvân Edebiyatı’nın Anlaşılmasında Sözlüklerin Rolü ve Bir Metin Sözlüğü İnşa Etmek

Toplumumuzun yüzünü Batı dünyasına çevirmesiyle düşünce, zevk ve hayal dünyası değişmiş ve bu değişim Dîvân Edebiyatı’na te’sir edip bu edebiyatın tedricen tedavülden kalkmasına sebep olmuştur. Dîvân Edebiyatı’nın yeterince bilinememesi ve anlaşılamaması önce okuyucuların onu görmezden gelmesine hatta ona düşman olmasına sebep olmuştur. Bir okuyucunun yaşadığı yüzyılda bir edebî eseri anlayabilmesi onun için sorun teşkil etmeyebilir ama o eserin üzerinden bir ya da birkaç asır geçip zamanın ruhu, dili, zevk ve hayal dünyası değişince bir asır sonraki okuyucunun o esere hakkıyla nüfûz edebilmesi için geçmişle kurulacak bazı köprülere ihtiyaç vardır. Bu köprüler: şair ve metin sözlükleri, yüzyıla has söz varlığı sözlükleri, kavram sözlükleri, tarama, derleme ve arkaik kelimeler sözlükleri vb. sözlüklerdir. Kısa bir tanımla bir sanatçının tek eseri üzerine yazılan sözlüğe o eserin “metin sözlüğü”; o sanatçıya ait tüm eserlerin sözvarlığının bir araya getirildiği sözlüğe de “sanatçı sözlüğü” denebilir. Bu çalışmada amacımız bir “metin sözlüğü”nün nasıl vücuda getirileceği konusunda yol göstermektir. Bir araştırmacının edebî değeri yüksek ve mana açısından girift bir eser üzerinde çalışıp isabetli değerlendirmeler yapabilmesi için önce eseri kendisi iyi anlamalı ve tahlil etmelidir. Bunun için araştırmacının bilhassa dîvân edebiyatında öncelikle kendisi için o esere ait bir sözlük çıkarması ve bu sözlüğü esere dahil ederek okuyucuya yol göstermesi gerekmektedir.

The Role of Dictionaries in Understanding Divan Literature and Building a Text Dictionary

It is very difficult to read and understand thousands of literary works brought to life by the Classical Turkish Literature, which has grown and developed in Eastern Europe, Southwest Asia and North Africa. One of the most important reasons why Dîvân Literature cannot be understood is the inadequacy of our dictionaries specific to this field. The diverse and far reaching sources of Divan Literature gives it a multicolor characteristic, but this characteristic also leads to a need for a serious accumulation of knowledge in the reader.

___

  • AKSAN, D. (2003). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yay.
  • ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU. (1995). Tarama Sözlüğü (3. Baskı., C. 1-8). Ankara: TDK Yay.
  • BİLTEKİN, H. (2017). Bir Eser Sözlüğü: Lugât-i Siyer-i Veysî. III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde . Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
  • BİNGÖLÇE, F. (2011). Örnekleriyle Osmanlı Argosu Sözlüğü. Ankara: AltÜst Yay.
  • ÇALIŞLAR, A. (1994). Shakespeare Sözlüğü. İstanbul: Mitos Boyut Yay.
  • ÇATIKKAŞ, M. A. (2009). Şiirimizin Beyitler ve Mısralar Sözlüğü. (K. Yıldız, Ed.) (C. 1-3). Sütun Yayınları.
  • ÇETİNKAYA, Ü. (2015). Şiirde Anlam Kapalılığı Bağlamında Fehim-i Kadim’in Bir Gazeli Üzerine Değerlendirmeler. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 2015(16), 71-96.
  • DANKOFF, R. (2004). Evliya Çelebi Seyahatnamesi Okuma Sözlüğü. (S. Tezcan, Çev.). İstanbul: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 37.
  • DİLÇİN, C. (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
  • DURMUŞ, İ. (2009). Sözlük. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yay.
  • HO, D. (2015). Notepad++. GNU GPL. https://notepad-plus-plus.org adresinden erişildi.
  • LEVEND, A. S. (1984). Divan Edebiyatı Kelimeler ve Remizler; Mamunlar ve Mefhumlar (4. Baskı.). İstanbul: Endereun Kitabevi.
  • Microsoft Office 365. (2011). C++, Microsoft. https://products.office.com adresinden erişildi.
  • MUHTAR, C. (1993). İki Kur’an Sözlüğü: Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yay.
  • NUTKU, Ö. (2008). Shakespeare Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.
  • ONAY, A. T. (2019). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzah (3. Baskı.). Ankara: Kurgan Edebiyat Yay.
  • ÖZ, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. (Doktora Tezi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi adresinden erişildi.
  • ÖZTÜRK, F. (2016). Bâkî Divanı Sözlüğü (C. 1-2). İstanbul: DBY Yay.
  • PALA, İ. (2004). Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yay.
  • PÜSKÜLLÜOĞLU, A. (1974). Yaşar Kemal Sözlüğü. İstanbul: Cem Yay.
  • ŞAFAK, S. R. (1971). Ferheng-i şâhnâme. Tahran: Silsile-i İntişârât-ı Encümen-i Âsâr-ı Millî.
  • TÖKEL, D. A. (2009). Divan Şiirinin Anlaşılmamasında Sözlüklerin Rolü Nedir? Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(4), 933-944. doi:http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.840
  • TULUM, M. (2011). 17. Yüzyıl Türkçesi ve Söz Varlığı. Ankara: TDK Yay.