Osmanlı-Lehistan-Kırım Üçgeninde Diplomasi: Şah Mirza’nın Varşova Temsilciliği

Kırım Hanlığı Osmanlı Devleti’ne bağlı olduğu dönemlerde birçok açıdan önem taşımıştır. Hanlığın siyasî ve iktisadî konularda olduğu kadar askerî ve diplomatik açıdan da Babıâli için kıymeti büyüktür. XV. yüzyıldan XVIII. yüzyılın son çeyreğine kadar Kırım Hanları, Babıâli adına ya da onun bilgisi dahilinde, yer yer de Babıâli’nin hükmünden kurtulmak amacıyla çeşitli devletlere diplomatik heyetler göndermiştir. Şah Mirza’nın Varşova misyonunun dikkatli bir tetkiki, Kırım Hanlığı ile ortak münasebetleri bağlamında XVIII. yüzyıl Osmanlı-Leh ilişkilerinin farklı bir boyutunu ve Avrupa siyaset arenasındaki gizli çekişmeleri gösterir. Böylece Avusturya Veraset Savaşları sırasında Fransa’nın Doğu Avrupa’da izlediği politikaların İstanbul-Varşova-Bahçesaray üçgenine yansımalarından bazı kesitler görmek mümkündür

Anahtar Kelimeler:

Kırım Hanlığı, Lehistan, Osmanlı Devleti, Fransa, Şah Mirza, diplomasi, Avusturya Veraset Savaşları

Diplomacy in the Ottoman-PolishCrimean Triangle: Shah Mirza’s Warsaw Mission (1746-1747)

During the time it was ruled by the Ottoman State, the Crimean Khanate was considered highly significant not only for political and economic but also for military and diplomatic reasons. From the 15th century to the last quarter of the 18th century, the Crimean Khans sent many diplomatic missions to various states on behalf of or with the agreement of the Porte, or sometimes in order to free themselves from the control of the Sultan. A careful study of Shah Mirza’s diplomatic mission to Warsaw indicates a different dimension of Ottoman-Polish relations vis- à-vis their mutual relationship with the Crimean Khanate and secret disputes in the European political arena in the 18th century. Through this study, it is therefore possible to observe various reflections of French Eastern European policies on the Istanbul-Warsaw-Baghchasaray triangle during the War of the Austrian Succession (1740-1748).

Keywords:

Crimean Khanate, Polish-Lithuanian Commonwealth, Ottoman Empire, France, Shah Mirza, diplomacy, War of the Austrian Succession,

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)

BOA, İbn-ül Emin Tasnifi, Hariciye. (İE-H): 2006, 1715.

BOA, Hatt-ı Hümayun. (HAT): 1/7.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warzawie (AGAD)

AGAD, Archiwum Koronne Warszawskie (AKW). Dział Turecki, k. 79, t. 572a-573.

AGAD, Archiwum Koronne Warszawskie (AKW). Dział Tatarski, k. 64, t. 32-33.

Abrahamowicz, Zygmunt (1959). Katalog dokumentów tureckich: dokumenty do dziejów polski i krajów osmańskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Aksan, Virginie (1987). “Ottoman-French Relations 1739-1768”. Studies in Ottoman Diplomatic History, I ed. Sinan Kunaeralp. 41-58.

Anafarta, Nigar (1979). Osmanlı İmparatorluğu ile Lehistan (Polonya) arasındaki münasebetlerle ilgili tarihi belgeler. İstanbul: Bilmen.

Augusiewicz, Sławomir (2009). “Dwa poselstwa Mariusza Stanisława Jaskolskiego na Krym w 1654 roku”. Staropolski ogląd świata. Rzeczpospolita międzyokcydentalizacją a orientalizacją içinde, I: Przestrzeń kontaktów. ed. F. Wolański, R. Kołodziej. Toruń: Adam Marszałek. 46-60.

Bennigsen, Alexandre, vd. (1978). Le Khanat de Crimée dans les Archives Musée du Palais de Topkapı. Paris: Mouton Éditeur.

Black, Jeremy (1990). The Rise of the European Powers 1679-1793. London: Edward Arnold.

Bronevskiy, Martin (1970). Kırım. çev. Kemal Ortaylı. Ankara: Ege Matbaası.

Chomętowski, Stanisław (1732). Poselstwo wielkie Jaśnie Wielmożnego Stanisława Chomentowskiego… lata 1712, 1713, 1714 prawione. wyd. Gościecki, F., Lwów.

Chronologia Polska (2006). Red. Bronisław Włodarski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Długosz, Jan (1997). The Annals of Jan Długosz Annales seu cronicae incliti regni Poloniae. an English Abridgement, Maurice Michael. Chichester: IM Publications.

Dziebuński, Andrzej (2005). Stosunki dyplomatyczne polsko-tureckie w latach 1500- 1572 w kontekście międzynarodowym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Fisher, Alan W. (1970). The Russian Annexation of the Crimea 1772-1783. Cambridge: Cambridge University Press.

_____, (1998). “Şahin Geray the Reformer Khan and Russian Annexation of the Crimea”. Between Russias, Ottomans and Turks: Crimean and Crimean Tatars. 93-121.

_____, (2009). Kırım Tatarları. Çev. Eşref B. Özbilen. İstanbul: Selenge. Von Hammer, Joseph (1993). Büyük Osmanlı Tarihi. C. VII, VIII. İstanbul: Üçdal Neşriyat.

Gierowski, Józef Andrzej, Leszczyński, Józef (1996). “Dyplomacja Polska w dobie unii personalnej polsko-saskiej”. Polska Służba Dyplomatyczna XVI-XVIII wieku içinde, red. Zbigniew Wójcik, Warszawa: Polska Akademia Nauk. 369-430.

Gierowski, Józef Andrzej (1982). “Dyplomacja Polska doby Saskiej (1699-1663)”. Historia Dyplomacji Polskiej içinde, red. Zbigniew Wójcik II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. 331-481.

_____, (2005). “Polish Diplomatic Service during the Country’s Personal Union with Saxony”. The History of Polish Diplomacy X-XX c. içinde, ed. Gerald Labuda, Waldemar Michowicz. Warsaw: Sejm Publishing Office. 225- 267.

Gökbilgin, Özalp (1973). 1532-1577 Yılları Arasında Kırım Hanlığı’nın Siyasi Durumu. Ankara: Erzurum Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

İnalcık, Halil (1944). “Yeni Vesikalara Göre Kırım’ın Osmanlı Tabiliğine Girmesi ve Ahidname Meselesi”. Belleten, VIII/30: 185-229.

_____, (1948). “Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Himayesi Altına Girmesi Meselesi”. III. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Tebliğler. 478-489.

_____, (1986). “Power Relationships Between Russia the Crimea and the Ottoman Empire As Reflected in Titulature”. Passé Turco-Tatar Présent Soviétique, ed. G. Veinstein, S. E. Wimbush: 175-211.

_____, (2002). “Kırım Hanlığı”. DİA, C. XXV: 450-458.

Jorga, Nikolae (2005). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. çev. Nilüfer Epçeli. IV, İstanbul: Yeditepe.

Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar. Kırım Hanlığı Tarihine Dair Kaynaklar (2009). V. V. Velyaminov-Zernov (St. Petersburg, 1864). Giriş-Tıpkıbasım. haz. A. M. Özyetgin and İ. Kamalov. Ankara: TTK.

Kołodziejczyk, Dariusz (2000). Ottoman-Polish Diplomatic Relations (15th-18th Century): An Annoteted Edition of Ahdnâmes and other Documents. Leiden: Brill.

_____, (2003). “Semiotics of behavior in early modern diplomacy: Polish embassies in Istanbul and Baghchasaray”. Journal of Early Modern History. VII: 245-256.

_____, (2011). The Crimean Khanate and Poland Lithuania, International Diplomacy on the European Periphery (15th-18th Century) A Study of Peace Treaties Followed by Annotated Documents. Leiden: Brill.

Konopczyński, Władysław (1936). Polska a Turcja: 1683-1792. Warszawa: Nakładem Instytutu Wschodniego w Warszawie.

_____, (1941). “Later Saxon Period”. The Cambridge History of Poland, From August II to Pilsudski (1697-1935). ed. W. F. Reddaway vd. 25-48.

Królikowska, Natalia (2010). Law and Division of Power in the Crimean Khanate. A Study on the Reign of Murad Geray (1678-1683). University of Warsaw, Institute of History, PhD Thesis. Varşova.

Kurat, Akdes Nimet (1940). Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi’ndeki Altınordu, Kırım ve Türkistan Hanlarına Ait Yarlık ve Bitikler. İstanbul: Dil ve TarihCoğrafya Fakültesi.

Link-Lenczowski, Andrzej (2003). “Wokoł kryzysu wschodniego z lat 1711– 1713. Tureccy i tatarscy dyplomaci w Rzeczypospolitej”. Między Zachodem a Wschodem. Studia ku czci profesora Jacka Staszewskiego içinde, II. ed. J. Dumanowski vd. 355–367.

Mediger, W. (1970). “Great Britain, Hanoverand the Rise of Prussia”. Studies in Diplomatic History içinde, ed. Ragnhild Hatton, M. S. Aderson, Great Britain: Archon Books. 199-213.

Michalski Jerzy (ed) (1984). Historia Sejmu Polskiego. I, Warszawa: PWN.

Mustafa Hattî Efendi’nin Viyana Sefaretnamesi (1999). haz. Ali İbrahim Savaş. Ankara: TTK.

Podhorodecki, Leszek (1987). Chanat krymski i jego stosunki z Polską w XV–XVIII. Warszawa: Książka i Wiedza.

Pułaski Kazimierz (1911). “Trzy poselstwa Piaseczyńskiego do Kazi Gireja, hana Tatarów perekopskich (1601–1603) Szkic historyczny”. Przewodnik Naukowy i Literacki, XXXIX: 135-145, 244-256, 358-366, 467-480, 553-566, 645-660, 756-768, 845-864, 945-960.

Roider, Karl A. (1982). Austria’s Eastern Question 1700-1790. Princeton: Princeton University Pres.

Rostworowski, Emanuel (2004). Historia powszechna Wiek XVIII. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Scott, Hamish (2006). M. The Birth of a Great Power System 1740-1815. London, New York etc.: Pearson Longman.

Skorupa, Dariusz (2004). Stosunki polsko-tatarskie 1595–1623. Warszawa: Neriton.

Soloviev, Sergei, M (1986). History of Russia. ed., trn. William Hill, XLV, USA: Academic International Press.

Spuler, Bartold (1986). “Kirim”. EI, V: 136-143.

Topaktaş, Hacer (2006). “I. Mahmud Döneminde Osmanlı Devleti’nin Kuzey Politikasında Lehistan Faktörü”. XVII. Uluslararası CIEPO Sempozyumu, 18-23 Eylül 2006. Trabzon: 377-389.

_____, (2010). “Bir Osmanlı Raporuna Göre XVIII. Yüzyılda Lehistan’ın İdarî, İktisadî, Askerî ve Hukukî Yapısı”. XVIII. Uluslararası CIEPO Sempozyumu, 25-30.08.2008. Zagreb. 997-1011.

De Tott, Baron (2004). 18. Yüzyılda Türkler. Çev. M. Reşat Uzmen. ed. M. Fatih Topaloğlu. Ankara: Kesit Yay.

Unat, Faik Reşit (1992). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri. yay. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara: TTK Yay.

Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1995). Osmanlı Tarihi. IV/II. Ankara: TTK Yay.

Ürekli, Muzaffer (1989). Kırım Hanlığı’nın Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.

Veinstein, Gilles (1970). “Les Tatars de Crimée et la Seconde Election de Stanislas Leszczynski”. Cahiers du Monde et Soviétique, XI, MCMLXX: 24-92.

Wagner, Marek (2009). Wojna polsko-turecka w latach 1672-1676. I. Zabrze: Inforeditions.

Wisner, Henryk (1982). “Dyplomacja Polska w latach 1572-1648”. Historia Dyplomacji Polskiej içinde, red. Zbigniew Wójcik, II. Warszawa: PWN: 5- 161.

Wójcik, Zbigniew (1982). “Dyplomacja Polska w okresie wojen drugiej połowy XVII w. (1648-1699)”. Historia Dyplomacji Polskiej içinde, red. Zbigniew Wójcik, II. Warszawa: PWN. 163-330.

Zinkeisen, Johann Wilhelm (2011). Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. V. Çev. Nilü- fer Epçeli. İstanbul: Yeditepe Yay.