Biyografik Bilgi ve Şiir Eleştirisi Açısından “Çehâr Makâle”

Asıl adı Mecma‘u’n-Nevâdir olan ve Çehâr Makâle ismiyle bilinen eser, Nizâmî-i ‘Arûzî (ö.H.552/M.1157)’ye aittir. Çehâr Makâle’nin ikinci bölümü, Fars edebiyatında kaleme alınan ilk tezkiredir. XV. yüzyıl Herat Tezkirecilerinin de değindiği gibi Çehar Makâle, yazılan tezkirelere birçok açıdan model olmuştur. Makalede bu tezkirenin hem biyografik bilgi açısından, hem de şiir eleştiri açısından çözümlemesi yapılmıştır. Eser, bir taraftan XII. yüzyıl Türk saray hayatı hakkında bilgi vermesi, diğer taraftan eleştiri terminolojisi ve tezkirecilik geleneği açısından büyük önem arz etmektedir.

Biographical Data and Poetry Criticism Through “Çehar Makale”

The work famous with the name of Mecm’u’nNevadir is actually named as Çehar Makale that belongs to Nizâmî-i ‘Arûzî (ö.H.552/M.1157). Çehar Makale features to be the first tezkire penned in Persian Literature. Parallel to the significations of tezkire-writers in Herat in XV. century, Çehar Makale executes to be the prototype of this particular literary genre. In the following article, this precious work has been analyzed in terms of both biographical data and poetry criticism criteria. Notwithstanding Arûzî’s preference of Turkish palace life throughout the work, he immensely contributed to the development of the particular tezkire-writing tradition, especially by means of his coinage of new phrases for the terminology of criticism.

___

  • AHMED b. Ömer b. Alî, Nizâmî-i ‘Arûzî-i Semerkandî (h.1345/1927), Kitâb-ı Çehâr Makâle, Makâle-i Devvom, Berlin, 30-62.
  • ÇETİNDAĞ, Yusuf (2002), Ali Şîr Nevâî’nin Batı Türkçesi Divan Edebiyatı- na Tesiri (XVI. Yüzyıl Sonuna Kadar), Basılmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsi, Ankara.
  • ÇETİNDAĞ, Yusuf (2002), “Şiir Eleştirisi Açısından Devletşah Tezkiresi”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 14, 187-202.
  • H.MASSE (1976), “Nizâmî Arûzî”, Milli Eğitim Bakanlığı İslam Ansiklopedisi, VIII, 328.
  • ŞAFAK, Yakup (1993), “Çehâr Makâle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansik- lopedisi, VIII, İstanbuL, 248.
  • TOKMAK, A.Naci (2000), “İran”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XXII, İstanbul, 417.