DİVAN ŞİİRİNDE MUHTESİP

İslam tarihinin hemen her döneminde etkin bir şekilde varlığını sürdürmüş olan hisbe teşkilatı, toplumsal düzenin, ticaretin sağlıklı bir şekilde sürdürülmesini sağlamıştır. Çarşı ve pazar diye adlandırılan mahalli ticaret merkezlerinin kontrolünü sağlamanın dışında toplumsal sorunların çözümünde de aktif rol alan hisbe teşkilatı, bu yönüyle şiirdeki yerini almıştır. Bu teşkilatın en etkili üyesi olan muhtesip, elindeki güç ve yetkiler sayesinde toplumun hem itibarını kazanmış hem de onların üzerinde büyük bir korku oluşturmuştur. Asayiş ve iç güvenliği sağlamakla görevli muhtesibin, azarlama, dövme, teşhir etme gibi insanı rencide edecek cezalar vermesi, toplum üzerinde caydırıcı bir etkiye sahiptir. Şairler özellikle meyhaneyi mekân edinmiş sarhoşlar üzerinden muhtesip korkusunu şiirlerinde ele almışlardır. Muhtesibe duyulan korkunun yanında, öfke ve sitem de bu şiirlerdeki yerini almıştır.

Anahtar Kelimeler:

Adalet, hisbe, muhtesip, yasak, ceza

Hisba organizations which existed effectively in almost every period of history of Islam contributed to the maintenance of social order and trade. Hisba organizations took the control of local shopping bazaars and markets; were active in the solution to social problems and were the topic of poetry due to these properties. The most influential member of this organization, the muhtesip, was both a prestigious and awesome figure thanks to the power he had. Ensuring public order and internal security, muhtesib's right to rebuke, beat and expose punished people had a deterrent effect on the society. Poets deal with subjects such as how people tarrying taverns feared the muhtesib. Not only fear from the muhtesib but also complaints about and anger towards the muhtesib were also dealt with in the poems.

PDF

___

Akkaya, H. (1993). Nevres-i Kadîm ve Türkçe divanı. İzmir.

Arslan, M. (2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi .

Demirkaya, Y. (2011). Osmanlı Devletinde Belediye (Hisbe) Teşkilatı. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 303-318.

Doğan, F. S. (2015, Aralık). Yerinde Adalet Kurumu: Hisbe Teşkilatı. Türk İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi(5), 331-338.

Elmacı, B. (2016). İstanbullu Eşref Divanı (Metin-İnceleme). . Sakarya Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Erdoğdu, İ. (2000). Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi(11), 123-45.

Eren, A. (1999). Çankırılı İbrahim Hurrem Divanı. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi.

Güfta, H. (1992). Hazık Mehmet Efendi’nin hayatı, edebi şahsiyeti, eserleri ve Dîvânı’nın tenkitli metni . Erzurum.

Gümüş, M. Y. (2018). Klasik Türk Şiirinde Rintlik. Malatya.

Gürgendereli, M. (1999). Hasan Ziyâ‟î Hayatı Edebî Şahsiyeti Dîvân Metninin Tespiti ve İncelenmesi. Edirne.

Hizmetli, M. (2002). Endülüs’te Hisbe Teşkilatı. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.

Hizmetli, M. (2017). Abbasilerde Hisbe ve Muhtesib: Bağdat Örneği. Journal of History Culture and Art Research(6), 425-443.

Kallek, C. (1998). Hisbe. TDVİA.

Karaköse, S. (2017). Said Giray Divanı. Aralık 9, 2018 tarihinde ekitap.kulturturizm.gov.tr: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/55754,said-giray-divanipdf.pdf?0 adresinden alındı

Kutlar, F. S. (2017). Arpaeminî-zâde Mustafa Sâmî Efendi Divânı. Aralık 10, 2018 tarihinde http://ekitap.kulturturizm.gov.tr: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56084,arpaeminizade-mustafa-sami-divanipdf.pdf?0 adresinden alındı

Macit, M. (1997). Nedîm Divanı. Ankara: Akçağ.

Mansel, P. (2008). Konstantiniyye; Dünyanın Arzuladığı Şehir 1543-1924. İstanbul: Everest Yayınları.

Mermer, A. (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı. Ankara: Akçağ.

Nizâmü'l-Mülk. (2009). Siyasetnâme. (M. T. Ayar, Çev.) İstanbul: Türkiye İş Bankası.

Onay, A. T. (1996). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı. İstanbul: MEB.

Özbek, A. (2000). Cazim Divanı (Edisyon Kritik-İnceleme). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Özdemir, M. (1999). Neccârzâde Rıza Dîvânı’nın Edisyon Kritiği. Afyonkarahisar.

Özkan, B., & Gençöz, T. (2006). Gurur toplumu bakış açısıyla Türk kültürünün incelenmesinin önemi. Kriz, 9- 25.

Özyıldırım, A. E. (1995). Hamdullah Hamdi Divanı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Yükseklisans Tezi.

Parlatır, İ. (2012). Fuzûlî Dîvânı. Ankara: Akçağ.

SARAÇ, Y. (2002). Emrî Dîvânı. İstanbul: Eren .

Soykan, Ç. (2003). Öfke ve öfke yönetimi. Kriz, 11(2), 19-27.

Tanrıbuyurdu, G. (2006). Eşref Paşa Dîvânı”. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Dîvânı. Ankara: Akçağ.

Tulum, M., & Tanyeri, M. (1977). Nev'i Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

Ünal, H. (2003). Hafîd Dîvânı. Ankara: Gazi Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.

Yıldırım, A. (1991). İshak Çelebi (Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Divanının Edisyon Kritiği). Elazığ.

Yoldaş, K. (2005). Sâbir Pârsâ Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.