بررسی تأثیر فرم‌های بلاغی شاهنامۀ فردوسی بر تیمورنامۀ هاتفی خرگردی جامی

Öz هاتفی جامی از شاعران شاخص عهد تیموری است که نزد ادیبان به سبب نظیره‌ گویی‌هایش شهرت دارد. وی در فنّ شاعری و انتخاب نوع ادبی، همانطور که خود نیز در آغاز منظومه‌ها نیز اشاره کرده، بیش از همه، نظامی گنجوی را پیش چشم دارد. هاتفی در حقیقت، قصد داشته خمسه نظامی را به شیوه‌ای درخورِ عهد و طبع خویش و در عینِ حال، نو بسراید. البته این شاعر مثنوی‌سرا، در اثر حماسی خود از شیوه و فرم بلاغی شاهنامۀ فردوسی بهره فراوان برده که کمتر به این موضوع پرداخته شده‌است. از سویی یادآوری او در زمینۀ تقلید از نظامی موجب شده است تا محققان الگوبرداری او از فردوسی را یکسره مورد غفلت قراردهند. از میان آثارش، تیمورنامه بیش از سایرین قابل اعتنا است. او در قیاس با نظامی، نوآوری‌هایی را در حوزه پرداختن به ماجراها و بلاغت سخن، در حین آفرینش اثر نمایان می‌کند که این نکته، نشان می‌دهد نه تنها الگوی او صرفاً نظامی نبوده، بلکه خود از شیوه‌های جدید بهره‌مند شده است. در این مقاله به بررسی ساختار روایت در تیمورنامه با توجه به نظریه روایت شناسی ولادیمیر پراپ، که از بزرگان صورت‌گرایی روس بوده و با ارائه تحلیلی ریخت‌شناسانه از قصه های پریان، آغازگر روایت شناسی نوین به شمار می رود، پرداخته شده است. اثر حماسی ماندگار هاتفی در چند سطح ساختار کلان، میانه و خرد دسته‌بندی و بررسی شده و در هر یک ازین ساختارها در باب تقلید، نوآوری و ترکیب آنها از دیدگاه روایی و بلاغی سخن رفته است.

Anahtar Kelimeler:

هاتفی جامی، بلاغت، تیمورنامه، شاهنامه، فردوسی.

Hatefi Khargerdi: Nizami`s Simulator or Ferdowsi`s Emulator

PDF

___

کتاب‌ها:1-پراپ، ولادیمیر، (1368،الف)، ریخت شناسی قصه. مترجم: مدیا کاشیگر، تهران: روز.2-ــــــــــــ، (1368،ب)، ریخت شناسی قصه های پریان. مترجم: فریدون بدره‌ای، تهران: توس.3- سعدی، مصلح‌الدین عبدالله.(1392)، بوستان سعدی. مصحح و شارح: غلامحسین یوسفی. تهران: خوارزمی.4- صفا، ذبیح‌الله.(1389)، تاریخ ادبیات در ایران.ج 4، تهران: فردوس.5- صفوی، سام میرزا.(1314)، تحفۀ سامی، مصحح: حسن وحید دستگردی، تهران: ارمغان.6- فردوسی، ابوالقاسم.(1386)، شاهنامه، مصحح: جلال خالقی مطلق، تهران:دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.7- نظامی گنجوی، الیاس بن یوسف،(1381)، اقبال‌نامه. مصحح: برات زنجانی، تهران: دانشگاه تهران.8- ــــــــــــــــــــــــــــ.(1316)، شرف‌نامه. مصحح:حسن وحید دستگردی. تهران: ارمغان.9- هاتفی، عبدالله.(1958)، تیمورنامه، مصحح و مقدمه نویس: ابوهاشم سید یوشع. هند: مدارس.10-ـــــــــــ.(بی تا)، تمُرنامه، نسخه خطی شماره 5244 کتابخانه و موزه ملی ملک، شماره عمومی5244.مقالات:1-آیدنلو، سجاد. درختی که تلخ آمد او را سرشت...(درباره سه بیت مشهور منسوب به فردوسی و سابقه سیر تقلید از آنها در شعر فارسی)،جستارهای ادبی،تابستان 1395،ش 193،صص 129-107.2- بسّاک، حسن و محمدرضا قاسم زاده شاندیز. تصحیح انتقادی تمرنامه: متنی متأثر از شاهنامه فردوسی، متن شناسی ادب پارسی، پاییز 1393، ش 23، صص 74-57.3- پروینی، خلیل و هومن ناظمیان، الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایت شناسی، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، پاییز و زمستان 1387، ش 11، صص 203-183.4- حصیری، افسانه، نگاهی به مقلدان فردوسی در دوره بعد از حمله مغول: حماسه سرایی در دوره دوم اسلامی، کیهان فرهنگی، بهمن و اسفند 1388، ش 280و 281، صص 59-56.5- داداشی، حسین ومهدی تدین نجف‌آبادی و محبوبه خراسانی، نقد و تحلیل اشعار هاتفی خرجردی جامی با رویکرد سبک شناسانه، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی(بهار ادب)، پاییز 1391، س 5، ش 3، پی در پی17، صص79-63.6- ذوالفقاری، حسن، هفت پیکر نظامی و نظیره های آن، زبان و ادبیات فارسی(مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم)، بهار و تابستان 1385، س 14، ش 52-53، صص 110-67.7- رستگار فسایی، منصور، حماسه سرایی در ایران پس از حمله مغول تا ظهور صفویان، آیینه میراث، تابستان 1387، ش 41، صص22-5.8- گلچین،احمد، عبدالله هاتفی جامی، ارمغان، اردیبهشت 1315، ش 176، صص100-95.9- مرتضوی،منوچهر، مقلدین شاهنامه در دوره مغول و تیموری و تاریخ منظوم شمس الدین کاشانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، تابستان 1341، ش 61، صص 175-141