Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri

Öz Muhammed b. Şebib el-Basri’nin hayatı ve kelami görüşleri hakkında sistematik bir bilgi olmamakla beraber erken dönem Mutezile ekolu içerisinde yetişmiş bir kelamcıdır. Daha çok yaşadığı dönemden yazılan eserlerden faydalanmak suretiyle İbn Şebib’in kelami görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır. İbn Şebib, tevhit konusundaki derin bilgisi ile maddenin ve dolayısıyla tabiatın ezeli olduğunu savunan Dehriyye, Seneviyye ve Merkayûniye gibi felsefi akımları eleştirmiş, felsefi bir düzeyde onların görüşlerini çürütmeye çalışmıştır. Ayrıca hiçbir şekilde bilginin değerini kabul etmeyen Sofistlerle de tartışmaya girerek onların görüşlerini eleştirmiştir. Kendisinden sonra gelen kelamcılar, onun felsefi akımlarla yaptığı tartışma ve eleştirilerinden gerek metot olarak, gerek içerik olarak faydalanmışlardır. Âlem ve içindeki nesnelerin, varlıklarını kendi doğal yapılarından değil, sonradan bir başkası tarafından yaratıldığından hareketle Allah’ın varlığını ve birliğini, rasyonel olarak ispat etmeye çalışır. Bu metot, ilk dönem Mutezile kelamcılarının kullandığı bir metottur. Tevhid ve adalet konularda mensubu olduğu Mutezile ekolu ile paralel görüşlere sahip iken, büyük günah ile va’d ve va’îd konularında ise Mürcie gibi düşünür. Makale, inanç ile ilgili özgün görüşlere sahip olan İbn Şebib’in, kelami görüşlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Kelam, Tevhid, Adalet, İrca, Kebire, Muhammed b. Şebib

PDF

___

Bağdadi, Abdülkahir el-. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2014. Bebek, Adil. “Muhammed b. Şebîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/573-575. Ankara: TDY Yayınları, 2005. Câhiz, Ebu Osman b. Bahr el-. el-Beyân ve’t-Tebyyin. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998. Ebu Hayyân et-Tevhidi, Ali b. Muhammed b. el-Abbas. el-Besâir ve Zehâir. thk. Davud el- Kâ’bi. Beyrut: Dârü Sâdr, 1988. Eş’arî, Ebû’l-Hasen el-. Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve İhtilâfi’l-Musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç- Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005. Hayyât, Ebû’l-Hüseyin Abdürrahim b. Muhammed el-. el-İntisâr ve’r-Red ale’bnir-Râvendî. thk. H. S. Nyberg. Beyrut: Evrâku Şarkiyye, 1993. İbn Kuteybe, Muhammed. Te’vîlu Muhtelîfi’l-Hadis. çev. Hayri Kırbaşoğlu. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1979. İbn Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebi Yakub İshak. Kitâbü’l-Fihrist. thk. Rıza Teceddüd el- Mazendârî. 1 Cilt. Beyrut: Daru’l-Mesire, 1988. İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’l- Milel ve’l-Ehva ve’n-Nihal. çev. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. İbn Teymiyye, Takıyyuddin Ebu'l-Abbas Ahmed. İbn Teymiyye Külliyatı. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul, Tevhid Yayınları, 1997. Kadi Abdülcebbar, Ebü’l-Hasan Abdülcebbar b. Ahmed el-Hemedani. “Fadlü’l-İ’tizal ve Tabakâtü’l-Mu’tezile ve Mübâyenetihim Lisâiri’l-Muhâlîfin”. Fadlü’l-İ’tizal ve Tabakâtü’l-Mu’tezile. nşr. Fuad Seyyid. Tunus:ed-Dârü’t-Tunisiyye, Li’n-Neşr, 1974. Murtezâ, Ahmed b. Yahya. Tabakâtü’l-Mutezile. Beyrut: Darü’l- Müntezir, 1988. Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsmar Yayınları, 2002. Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (2003), 115-143. Râvendî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Yahyâ b. Muhammed b. İshak er-. Kitâbü Fâdihatü’l- Mu’tezile. Paris, Edıtıons Oueıdat, 1975. Seyyid, Rıdvan. Tefsir’ü Ebî Bekr el-Esem. Thk. Hıdır Muhammed Nabha. Beyrut: Darü Kütübi’l İlmiye, 2007. Sinanoğlu, Abdulhamit. “Yunan Sofistlerinden Günümüze Uzanan Bir Din Karşıtlığı: Agnostizim ve Umursamazcılık”. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. ed. Vecihi Sönmez vd., 95-105. Van: Ensar Neşriyat, 2017. Şehristânî, Muhammed eş-. el- Milel ve’n-Nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Lıtera Yayıncılık, 2011.