İSLAM HUKUKUNDA ZİLYEDLİĞİN HUKUKİ FONKSİYONU

Sahibi olsun olmasın, insanın elinde (tasarrufu altında) birtakım eşyaları bulundurması ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunması, hukukta zilyedlik olarak isimlendirilmiştir. İnsan zilyedliğinde bulundurduğu bir eşyanın ya sahibidir ya değildir. Çünkü her zilyedlik hukukta mülkiyet anlamına da gelmemektedir. Ancak; ya bu iki hukuki kavram arasındaki farklılıklara dikkat edilmediğinden, ya da başka sebeplerden dolayı olsa gerek, insanlar arasında, eşya ile ilgili birçok anlaşmazlıklar dava konusu olmaktadır. İşte bu tür davaların çözümünde “zilyedlik” kavramı önemli bir rol oynamaktadır. Bu çalışmamızda zilyedliğin, ilgili davalardan çözüme kavuşturulmasında, nasıl bir hukuki fonksiyona sahip olduğunu ortaya koymaya çalıştık. Giriş bölümünde, öncelikle konunun daha iyi anlaşılması, hukuki bir kavram olarak algılanabilmesi için, genel hatlarıyla zilyedlik hakkında bilgi verildi. Zilyedliğin tanımı ve unsurları üzerinde duruldu. Zilyedliğin konusu, zilyedlik kapsamına giren ve girmeyen malların kısaca ele alındı ve zilyedliğin şartları hakkında kısaca bilgi verildi. Birinci bölümde ise, zilyedliğin hukuki fonksiyonları, muhtelif konu başlıklarıyla ele alındı. İkinci bölümde ise zilyedlik davaları üzerinde duruldu. Zilyedlikle ilgili dava çeşitleri, zilyedlik davalarında tarafl arın tespiti, tarafl arın beyan ettiği deliller ve bu delillerin tercihi, zilyedliğin hak karinesi oluşu ve zamanaşımı karşısında zilyedliğin konumu ele alındı. Ayrıca, zilyedliğin kabz yerine geçtiği durumlarda ise, zilyedliğin bazı akit türleri için tamamlayıcı bir fonksiyona sahip olduğu vurgulandı.

Anahtar Kelimeler:

Zilyedlik, Mülkiyet, İslam Hukuku, Mübah mal, Tazminat, Maddi unsur, Manevi unsur

In Jurisprudence we call having possession for the fact that you have some goods and have right over these goods whether they belong to you or not. One is either the possersor or not for the goods which he/she has with them. For, In jurisprudence, having some goods doesn’t always mean that you possess them. In the opening part, we gave a general knowledge fort he concept of having possession to make it. And ıts definition, main subject and the elements of the concept is mentioned. We also mentioned about the goods that is involved within the concept and not within the concept, also dealt with the conditions for this concept.ilahiyatdergi.beun.edu.tr ISSN: 2148-3728İslam hukukunda kısaca; “ menkul veya gayr-i menkul bir mal üzerinde fiilen hakimiyet kurup el koymak, elinde bulundurup o eşya üzerinde eşyanın sahibi gibi tasarrufta bulunma eyleminin hukuki ifadesi’’ olarak tanımlayabileceğimiz zilyedlik, özellikle eşya hukuku ve eşya hukukuyla ilgili davalarda önemli fonksiyonlar icra etmektedir. Modern hukukta eşya hukukunun neredeyse tamamı zilyedlik kapsamında değerlendirilirken, İslam hukukunda ise durum böyle değildir. İslam hukuku kaynaklarında zilyedlik, daha ilk dönemlerden itibaren meseleci bir yaklaşımla ele alınmıştır. Bu sebeple “zilyedlik” müstakil bir çalışma alanı olarak görülmemiştir. İlgili konuların geçtiği yerde, davalarla ilgili pek çok konuda, farklı yönleriyle ele alınan zilyedlikle ilgili esaslar buralarda ortaya konulmuştur. Fıkıh kitaplarının, ‘’ Dâvâ, Beyyinat, Gasb, Vedia, İstihkak, lukata’’ vb. birçok kitap, bab ve fasıllarında, muhtelif problemlerin çözümü esnasında zilyedlik ve ilgili hususlara sıkça rastlanmaktadır. Fıkhın bu bölümleri zilyedliğin de ele alındığı, zilyedlikle ilgili birtakım hukuki ilkelerin tespit edildiği başlıca yerler olarak karşımıza çıkmaktadır. Çalışmamızda zilyedliğin hukuki fonksiyonunu ele alacağımız için fazla ayrıntıya girmeyeceğiz. Ancak konumuza temel olması amacıyla kısaca, zilyedliğin tanımı, unsurları, konusu, şartları gibi hususlarda birtakım genel bilgiler vermenin yararlı olacağı kanaatindeyiz. Sözlükte ‘’el sahibi’’ anlamında mecazi olarak kullanılan zilyed, ıstılahta elin tasarrufl arının hukuki adı olmaktadır. İslam hukuk kaynaklarında zilyed için şöyle bir tanım yapılmıştır: ‘’Zilyed bir ayna bilfiil el koyan yahut tasarruf-ı müllâk (mâlik gibi tasarruf eden) ile tasarrufu sabit olan kimsedir.” Buna göre fiilen el koyan, elinde bulunduran, malik gibi tasarrufta bulunan kimseye ‘’ zilyed’’, fiilen el koymak, elinde bulundurmak, malik gibi tasarrufta bulunma eylemine de ‘’ zilyedilik ‘’denilmektedir.Tarifte geçen “fiilen el koymak” ifadesiyle menkul mallar kastedilmiştir. Çünkü bir eşyaya In the first part, the juridical functions of having possession is handled with various topics. And in the second part, we dealt with juridical cases. The carious cases related with the concept, the proof the contracting parties, the evidence given during the cases and the general choice of proof, when you have right for having something, and the situation of time-out cases is studied.

Keywords:

Possession, Ownership, Islamic Law (Fiqh), Free good, Compensation, Material element, Spiritual element.,

PDF

___

Adevî, Ali es-Saîdî el-Mâlikî (ö.1189/1775), Hâşiyetü’l-Adevî alâ Şerhi Kifâyeti’t-Tâlibi’r Rabbânî, Beyrut, 14

Ahmed b. Hanbel (ö.241/855), el-Müsned, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.

Ali Haydar (ö.1355/1936), Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, Dersaâdet İstanbul, 1330.

Bilmen, Ömer Nasuhi (ö.1971), Hukûk-i İslâmiyye ve Istılâhât-ı F ıkhiyye Kâmûsu, İstanbul, 1985.

Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (ö.256/870), el-Câmiu’s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992. Cebûrî, Hüseyin Halef, Avârizu’l-Ehliyye ınde’l-Usûliyyîn, Mekke, 1988.

Damat, Abdurrahman Şeyhzâde (ö.1078/1667), Mecmau’l-Enhur fi Şerhi Mülteka’l-Ebhur, Beyrut, 1998. Derdîr, Ebu’l-Berekât Seydî Ahmed (ö.1201/1786), eş-Şerhu’l-Kebîr, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- Arabiyye, bs.y., ts.

Düsükî, Şemsüddîn Muhammed (ö.1230/1815), Hâşiyetü’d-Düsûkî ale’ş- Şerhi’l-Kebîr, Dâru İhyâi’lKütübi’l-Arabiyye, bs.y. , ts.

Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş’as, (ö.275/888), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul 1992.

Ebû Zehra, Muhammed, (ö.1394/1974), el-Milkiyye ve Nazariyyetü’l-Akd fi’ş-Şerîati’l- İslâmiyye, Dâru’lFikri’l-Arabî, bs.y. , 1976.

Ertaş, Şeref, Yeni Türk Medeni Kanunu Hükümlerine Göre Eşya Hukuku, Ankara 2002.

Halebî, İbrâhîm b. Muhammed b. İbrâhîm (ö.956/1549), Hâşiyetü’l- Mültekâ, bs.y., 923.

Hattâb, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdurrahmân el-Mağribî (ö.954/1547), Mevâhibü’l- Celîl li Şerhi Muhtasarı Halîl, Beyrut 1398.

Heyet, Fetevây-ı Hindiyye, Bulak Matbaası, Mısır 1310.

Heyet, Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye, İstanbul, 1985.

İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer, (ö.1252/1836), Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dûrri’l-Muhtâr, Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî Beyrut-ts.

İbn Cüzey, Muhmammed b.Ahmed, (ö.741/1340), el-Kavâninü’l Fıkhiyye, Dâru’l-Fikr, bs.y.ts.

İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid es-Sivâsî, (ö.861/1457), Fethu’l- Kadîr, Mısı,r 13

İbn Kudâme, Ebu Muhammed Muvaff akuddîn Abdullâh, (ö.620/1223), el-Muğnî, Beyrut, 1991.

………… -el-Kâfi, Cîze, 1997.

İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd, (ö.275/888), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.

İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el- Ensârî (ö.711/1311), Lisânü’l-Arab, Dâru Sadr, Beyrut, 1990.

İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm b.Muhammed (ö.970/1562), el-Bahru’r-Râik Şerhu Kenzüd-Dekâik, Beyrut, 1997.

İzz b. Abdisselâm (ö.660/1262), Kavâidü’l-Ahkâm fî Mesâlihi’l-Enâm, Beyrut, 1990.

Karâfî, Şihâbuddîn Ebû Abbâs Ahmed b. İdrîs, (ö.684/1285), Envâru’l- Burûk fî Envâi’l-Furûk, Beyrut, ts. Karaman, Hayrettin, Mukayeseli İslam Hukuku, İstanbul, 1991.

Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd, (ö.587/1191), Bedâiu’s-Sanâî fî Tertîbi’ş-Şerâî, Beyrut, 1997.

Merğînânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl er-Rüşdânî, (ö.593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyetü’lMübtedî, İstanbul, 1986.

Meydânî, Abdülğanî el-Ğanîmî, (ö.1298/1881), el-Lübâb fî Şerhi’l-Kitâb, Dersaâdet, İstanbul, ts.

Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd, (ö.683/1284), el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr, Çağrı Yaynları, İstanbul, 1987.

Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz, (ö.885/1480), Düreru’l-Hukkâm fî Şerhi Ğurari’l- Ahkâm, İstanbul, 19

Muhammed, Abdülcevâd Muhammed, el-Hiyâze ve’t-Tekâdüm fi’l-Fıkhi’l- İslâmî, İskenderiye, 1977.

Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. Haccâc, (ö.261/874), el-Câmiu’-s-Sahîh, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.

Nesâî, Ebû Abdurrahmân b. Şuayb, (ö.279/892), es-Sünen, İstanbul, 1992.

Nisâburi, Ebû Bekr Muhammed b.İbrahim İbnü’l-Münzir (ö.309/921), el- İkna’, Riyad, 1994.

Tekinay, Selahattin Sulhi, Eşya Hukuku, İstanbul 1978.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Savre (ö.279/892), es-Sünen, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1992.

Sahnûn, İbn Abdisselâm b. Saîd (ö.240/854), el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, Mısır, 1923.

Sehlânî, Fâdıl Muhammed Cevâd, el-Yedü fi’l-Fıkhi’l-İslâmî Sebeben li’l- Mûlkiyyeti ve Delîlen Aleyhâ, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, Beyrut, 1990.

Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed (ö.539/1144), Tuhfetü’l-Fukahâ, Beyrut, 1993.

Semerkandi, Ebu’l-Leys Nars b.Muhammed b.İbrahim, Uyûnü’l-Mesâil fi Furûi’l-Hanefiyye, sh.104-108, Beyrut, 1998.

Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed (ö.483/1090), el-Mebsût, İstanbul, 1983.

Sirmen, A. Lâle, Eşya Hukuku Dersleri, Ankara, 1995.

Suyûtî, Celâlüddin Abdurrahmân (ö.911/1505), el-Eşbâh ve’n-Nezâîr, Mısır, 1959.

Şirâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Ali (ö.476/1083), el-Mühezzeb, Kahire, 1959.

Şirbînî, Muhammed el-Hatîb (ö.977/1569), Muğni’l-Muhtâc, Dâru’l-Fikr, Mısır, 1958.

Ûdeh, Abdülkâdir, et-Teşrîü’l-Cinâî, Beyrut, 1986.

Yaka, Zeki, İslam Hukukunda Zilyedlik, Basılmamış Doktora Tezi, Konya,2007.

Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletüh, Beyrut, 1989.