Çok Kriterli ve Katılımcı Yaklaşımla Orman Kaynaklarının İşlevsel Önceliklerinin Belirlenmesi: Ulus Devlet Orman İşletmesi Örneği

Bu çalışma, Ulus Devlet Orman İşletme Müdürlüğü (UDOİM) orman kaynaklarının işlevsel önceliklerini çok kriterli ve katılımcı bir yaklaşımla belirlemek amacıyla ele alınmıştır. Bu amacı gerçekleştirmek için çok aşamalı hiyerarşik bir süreç içerisinde çok kriterli ve katılımcı yaklaşımla karar vermeye yarayan Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) tekniği kullanılmıştır. Bu suretle ilgi gruplarının (uzmanlar, yerel halk, kamu kurumu temsilcileri, sivil toplum kuruluşu temsilcileri) orman işlevlerinin önceliklerinin belirlenmesine ilişkin görüşlerinin alınması ve orman kaynaklarının yönetim sürecine etkin bir şekilde katılması sağlanmıştır. Geliştirilen özel anket formları ilgi gruplarından katmanlı-basit rastgele örnekleme yöntemiyle seçilen toplam 409 katılımcıya uygulanmıştır. Elde edilen tüm veriler AHS tekniği yardımıyla değerlendirilerek, orman kaynaklarının planlama ve yönetim sürecinde esas olacak, en çok tercih edilen orman işlevleri belirlenmiştir. Buna göre tüm kriter, alt kriter ve ilgi grupları dikkate alındığında UDOİM orman kaynaklarının su üretimi (0,269), odun hammaddesi üretimi (0,251), karbon birikimi (0,131), odun dışı orman ürünleri üretimi (0,124), yaban hayatı (0,119) ve ot faydalanması (0,106) şeklinde işlevsel önceliklere ve ağırlıklara sahip olduğu saptanmıştır. Bu işlevler ve öncelikler dikkate alınarak UDOİM orman kaynaklarının planlanması ve yönetilmesi durumunda, hem toplumsal refahın artmasına hem de sürdürülebilir orman yönetimine katkı yapılmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Katılımcılık, Orman Kaynakları, Orman İşlevi Öncelikleri, Analitik Hiyerarşi Süreci, Ulus Devlet Orman İşletmesi

Determining of Functional Priorities of Forest Resources by Multicriteria and Participatory Approach: Case of Ulus State Forest Enterprise

This study was handled to determine functional priority of forest resources of Ulus State Forest Enterprise (USFE) by multicriteria and participatory approach. To realize these aims, the Analytic Hierarchy Process (AHP), giving possibility to decide with a multicriteria and participatory approach, was used. Therefore, it was provided to take the opinions of interest groups (experts, local stakeholders, public institution and nongovernmental organization representatives) about on priorities setting of forest functions and to add those to forest resources management effectively. The developed special questionnaire forms were submitted to 409 interviewees selected from four interest groups by layer-random sampling method. The obtained all data was evaluated by AHP technique and the most came into prominence forest functions that those are to take base in planning and management process of forest resources were determined. According to these, when taking into consideration all criteria, sub-criteria and interest groups, the functions priorities of forest resources of USFE were determined respectively as water production (0.269), wood raw-material production (0.251), carbon stock (0.131), non-wood forest products production (0.124), wildlife (0.119) and forage utilization (0.106). When the forest resources of USFE are planned and managed by taking into account these functions and their priorities, both it will be contributed to increasing of social welfare and sustainable forest management.

Keywords:

Participatory, Forest Resources, Forest Function Priorities, Analytic Hierarchy Process, Ulus State Forest Enterprise,

PDF

___

o Asan, Ü. 1999. Orman Fonksiyonlarının Haritalandırılması ve İşletme Sınıfı Ayrımı. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri B, Cilt 49, s.19-29, İstanbul.
o Bann, C. and Clemens, M. 1999. Türkiye’de Orman Kaynaklarının Yönetimi ve Ormandan Faydalanma ile İlgili Dışsallıklarda Alt Sınır (Minimum) Değerlerin Tahmini ve Bu Bilgilerden Yararlanılması Konusunda Öneriler. İksir Tanıtım Limitet Şirketi, 65 s., Ankara.
o BTİM, 2006. Bartın Tarım İl Müdürlüğü Brifing Raporu, Bartın.
o Carsjens, G. J. and Vanderknaap, W. 2002. Strategic Land-Use Allocation: Dealing with Spatial Relationships and Fragmentation of Agriculture. Landscape and Urban Planning, 58, 171-179.
o Clutter, J. L., Fortson, J. C., Pienaar, L. V., Brister, G. H. and Bailey, R. L. 1992. Timber Management, Krieger Publishing Company, Malabar, Florida.
o Çanakçıoğlu, H. 1993. Orman Koruma. İÜ Orman Fakültesi Yayın No: 3624/411, 633 s., İstanbul.
o Daşdemir, İ. 1996. Orman İşletmelerinin Başarı Düzeylerinin Belirlenmesi (Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz Bölgesi Örneği). Doğu Anadolu OAE Teknik Bülten No: 1, 162 s., Erzurum.
o Daşdemir, İ. 2003. Asli Orman Ürünlerinde Fiyat Analizi (Zonguldak Orman Bölge Müdürlüğü Örneği). ZKÜ Yayın No: 26, Fakülte Yayın No: 12, 119 s., Bartın.
o Daşdemir, İ. 2006. Orman Kaynakları Yönetiminde Müdahale Odakları ve Türkiye Ormancılığında Durum. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, s.312-321, Ilgaz/Çankırı.
o Duerr, W. A. 1993. Introduction to Forest Resource Economics, McGraw-Hill, Inc. USA.
o Eastman, J. R., Jiang, H. and Toledano, J. 1998. Multi-Criteria and Multi-Objective Decision Making for Land Allocation Using GIS. Multicriteria Analysis for Land-Use Management, Kluwer Academic Publishers, Environment and Management-Volume: 9, AA Dordrecht, The Netherlands,.
o Eker, M. 2004. Ormancılıkta Odun Hammaddesi Üretiminde Yıllık Operasyonel Planlama Modelinin Geliştirilmesi. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 237 s., Trabzon.
o Eraslan, İ. 1982. Orman Amenajmanı. İÜ, Orman Fakültesi Yayın No:318, 585 s., İstanbul.
o Geray, A. U. 1989. Ormancılığın Çağdaş Çerçevesi. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 39, Sayı: 4, s.17-27, İstanbul.
o Geray, A. U. 1998. Ulusal Çevre Eylem Planı. Orman Kaynakları Yönetimi. DPT Yayını, ISBN 975-19- 1917-7, 115 s., Ankara.
o Geray, A. U. ve Yılmaz, E. 2006. Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, s.206-212, Ilgaz/Çankırı.
o Geray, A. U., Şafak, İ., Yılmaz, E., Kiracıoğlu, Ö. ve Başar, H. 2007. İzmir İlinde Orman Kaynaklarına İlişkin İşlev Önceliklerinin Belirlenmesi. Eğe Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Yayın No: 46, Teknik Bülten No:35, 137 s., İzmir.
o Görücü, Ö. 1995. Orman İşletmelerinde Üretim Planlamasının Geliştirilmesi Konusunda Araştırmalar. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
o Görücü, Ö. 2001. Orman Kaynakları Üretim Planlamasında Lineer Programlama Kullanımı. V. Ulusal Ekonometri ve İstatistik Sempozyumu, Adana.
o Gül, A. U. 1995. Orman Amenajmanında Uzun Süreli Eta Kestiriminin Doğrusal Programlama İle Gerçekleştirilmesi. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Trabzon.
o Hinsen, P. 1994. A Model to Support Strategic Decision Making in Forest Resource Management. Forest Ecology and Management.
o Iğırcık, M. 2001. Türkiye’nin Av Potansiyelinin Geliştirilmesine İlişkin Sosyoekonomik Çözümleme. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi 215 s., İstanbul.
o İspirli, E. 1995. Goal Programlama ile Orman Kaynaklarının Amenajmanı Üzerine Araştırmalar. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
o Kalıpsız, A. 1994. İstatistik Yöntemler. İÜ, Orman Fakültesi Yayın No: 3835/427, İstanbul.
o Karasar, N. 1994. Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar, İlkeler, Teknikler. ISBN 975-954-32-1-6, Ankara, 292 s.
o Keleş, S. 2003. Ormanların Odun ve Su Üretimi Fonksiyonlarının Doğrusal Programlama Tekniği İle Optimizasyonu (Karanlıkdere Planlama Birimi Örneği). KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 96 s., Trabzon.
o Klempeer, W. D. 1996. Forest Resource Economics and Finance, McGraw-Hill International Editions, Forestry Series, ISBN 0-07-035122-8, USA.
o Korkmaz, M. 2006. Orman İşletmelerinde Üretim Planlarının Optimizasyon Olanakları ve Bir Uygulama. SDÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 201 s., Isparta.
o Köse, S. 1986. Orman İşletmelerinin Planlanmasında Yöneylem Araştırma Yöntemlerinden Yararlanma Olanakları. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 126 s., Trabzon.
o Köse, S., Mısır, M. ve Yolasığmaz, H. A. 1998. Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Orman Fonksiyon Haritalarının Hazırlanması. Cumhuriyetin 75. Yılında Ormancılığımız Sempozyumu, Bildiri Kitabı, İÜ Yayın No: 4187, Orman Fakültesi Yayın No: 458, s. 267-275., İstanbul.
o Leuschner, W. A. 1992. Introduction to Forest Resource Management, Krieger Publishing Company, Malabar, Florida.
o Martell, D.L., Gunn, E.A. and Weintraub, A. 1998. Forest Management Challenges for Operational Researches, European Journal of Operational Researches, pp. 1-17,
o Mısır, M. 2001. Çok Amaçlı Orman Amenajman Planlarının Coğrafi Bilgi Sistemlerine Dayalı Olarak Amaç Programlama Yöntemiyle Düzenlenmesi (Ormanüstü Planlama Birimi Örneği İle). KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 155 s., Trabzon.
o Mısır, M. ve Başkent, E. Z. 2002. Çok Amaçlı Orman Amenajman Planlarının Amaç Programlama Yöntemi ile Düzenlenmesi. Orman Amenajmanı’nda Kavramsal Açılımlar ve Yeni Hedefler Sempozyumu, Bildiriler Kitabı, İÜ Orman Fakültesi, İstanbul.
o Ok, K. 1997. Aynı Yaşlı Ormanlarda Kesim Düzeninin Ekonomik Analizi. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 228 s., İstanbul.
o Ok, K. 1999. Orman Kaynakları Planlaması ve Aşamalı Yaklaşım. İÜ Orman Fakültesi Dergisi, Seri: B, Cilt: 49, Sayı: 1-2-3, s.45-64., İstanbul.
o Saaty, T. L. 1980. The Analytic Hierarchy Process. McGraw-Hill International Book Company, USA.
o Saaty, T. L. 1990. How to Make a Decision: The Analytic Hierarcy Process. European Journal of Operations Research, 48, 9-26.
o Soykan, B. 1979. Aynı Yaşlı Ormanların Aktüel Kuruluşlarının Optimal Kuruluşa Yaklaştırılmasında Yöneylem Araştırması Yöntemlerinden Yararlanma Olanaklarının Araştırılması. KTÜ Orman Fakültesi Yayın No: 106/5, Trabzon.
o Sun, O. 1986. İşletme Düzeyinde Ormandan Çok Yönlü Yararlanmanın Saptanması. Ormancılık Araştırma Enstitüsü Yayınları, Teknik Bülten Serisi No: 164, 63 s., Ankara.
o Tükel, T. ve Hatipoğlu, R. 1997. Çayır-Mera Amenajmanı. ÇÜ Ziraat Fakültesi, Genel Yayın No: 191, Ders Kitapları Yayın No: A-59, Adana.
o Türker, A. 1986. Ağaçlandırmalarda Çok Ölçütlü Karar Verme. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 233 s., İstanbul.
o TÜİK, 2008. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)’ne Göre 2008 Yılı Nüfus Sayım Sonuçları. http://tuikapp.tuik.gov.tr.
o Türker, M. F., Öztürk, A. and Pak, M. 2003. Examination of the Externality Concept From the Turkish Forest Resources and Forestry Points of View XII. World Forestry Congress Proceedings, A2b, Paper no: 0409, Quebec, Canada.
o UDOİM, 2007. Ulus Devlet Orman İşletme Müdürlüğü 2007 Yılı Gelirler Döküm Cetveli, Ulus.
o Yılmaz, E. 1999. Analitik Hiyerarşi Süreci Kullanılarak Çok Kriterli Karar Verme Problemlerinin Çözümü. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Enstitüsü Dergisi Yayın No: 16, Sayı 5, s.95-122, Tarsus.
o Yılmaz, E. 2004. Orman Kaynaklarının İşlevsel Bölümlemesine İlişkin Çözümlemeler. İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 385 s., İstanbul.
o Yılmaz, E., Ok, K. ve Okan, T. 2004. Ekoturizm Planlamasında Katılımcı Yaklaşımla Etkinlik Seçimi: Cehennemdere Vadisi Örneği. Doğu Akdeniz Ormancılık Araştırma Müdürlüğü Yayın No:30, Teknik Bülten No:21, 56 s., Tarsus.
o Yolasığmaz, H. A. 1998. Coğrafi Bilgi Sistemleri İle Orman Fonksiyon Haritalarının Hazırlanması. KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 97 s., Trabzon.