XVI. YÜZYILDA ILICA (KÖSTENDİL) KAZASI DEĞİRMENLERİ

XVI. yüzyılda Ilıca kazasındaki değirmenler oldukça çeşitlilik göstermekteydi. Bunlar arasında en fazla su değirmenleri bulunmaktaydı. Ilıca kazası ve çevresinin zengin demir yataklarıyla ünlü olan Samakov kazasına yakınlığı, demirdöven manasına gelen “samakov” değirmenlerinin Ilıca kazasında da faaliyet göstermesine yol açmıştır. Bölge halkının temel geçim kaynaklarından olan küçükbaş hayvancılığın, Ilıca kazası ve çevresinde yoğun bir şekilde yapılması ise keçe adı verilen kumaşın üretildiği “vlaviçe” değirmenlerinin yaygınlaşmasına neden olmuştur. Son olarak çeltiğin kabuğundan ayrılması işleminin yapıldığı “ding” değirmenleri ise kazada bulunan bir diğer değirmen çeşidi idi. Bu çalışmada XVI. yüzyıla ait tahrir defterleri ışığında Ilıca kazası ve kazaya bağlı nahiyelerdeki değirmenler üzerinde durulmuştur. Bu değirmenlerin çalışma sistemlerinden bahsedilmiş ve Osmanlı Devleti’nin bu değirmenlerden ne miktarda vergi aldığı tespit edilmiştir. Vergilendirmenin değirmenlerdeki taş sayısına göre alındığı göz önünde bulundurularak, Ilıca ve çevresindeki değirmenlere ait hem taş sayılarının hem de vergi tutarlarının karşılaştırması yapılmıştır. Ayrıca kaza genelindeki harap değirmenler tespit edilerek, bunların daha çok nerelerde yoğunlaştığı ortaya konulmuştur. Ilıca ve çevresindeki değirmenlerin bölge ve devlet ekonomisine sağladığı katkılar üzerinde durulmuştur. Bu çalışma ile Ilıca’da XVI. yüzyılda tespit edilen değirmenlerin, bölge hayatında önemli bir yeri olan demir, yün, çeltik ve diğer tahıllar gibi ürünlere göre çeşitlilik kazandığı görülmüştür. Bu çeşit değirmenlerin bölge halkının hayatında önemli bir yer edindiği sonucuna varılmaktadır. Değirmenlerin tahrirlere göre sayılarındaki ve vergi durumlarındaki değişkenlik de bir başka tespit olarak sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Rumeli, Asiyab, Samakov, Vlaviçe, Ding

ILICA (KYUSTENDİL) MILLS IN XVITH CENTURY

In the XVIth century, the mills in the Ilıca township were very diverse. Among these were the most water mills. The proximity of the Ilıca township and its environment to the Samakov township, which is famous for its rich iron beds, also caused “samakov” mills which mean iron-wrought, to operate in Ilıca town. One of the main livelihoods of the people of the region was the ovine breeding breeding and it was carried out intensively in and around Ilıca accident. This situation led to the spread of “vlaviçe” mills where the fabric called felt was produced. Lastly, the “ding” mills, in which the rice was separated from the shell, was another mill type found in the township.In this study, it has been focus on the mills in the Ilıca and the sub-districts which are subject to the township in the light of the XVIth century cadastral record books. The working systems of these mills were mentioned and it was determined what amount of taxes the Ottoman Empire receives from these mills. Considering that taxation is based on the number of stones in the mills, a comparison of both the number of stones and tax amounts for the mills in and around Ilıca has been made. Also by identifing ruined mills in township-wide, it has been demonstrated that more concentrated where are these mills. The contributions of mills in Ilıca and the around it to the economy of the region and to the state economy in general were emphasized. With this study, it was observed that the mills in Ilıca in the XVIth century gained diversity according to products such as iron, wool, paddy and other grains which have an important place in the life of region. It is concluded that such mills have gained an important place in the life of the people of the region. According to tahrir registers, the variability of mills in the number and tax conditions is presented as another determination.

Keywords:

Rumeli, Mill, Samakov, Vlaviçe, Ding,

PDF

___

A. Arşiv Belgeleri
1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) İstanbul Tahrir Defterleri: BOA. MAD.d. 170, BOA. TT.d. 267. Mühimme Defterleri: BOA. A. DVNS. MHM.d. 5, 10, 12.
2. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi (TKG. KK.) Ankara Tahrir Defterleri: TKG. KK. TT.d. 88, TKG. KK. TT.d. 89.
3. Narodna Biblioteka Kiril i Metodij (Kiril ve Metodiy Milli Kütüphanesi-NBKM) Sofya Tahrir Defteri: NBKM. D. 707.
B. Kaynak ve İnceleme Eserler
5 Numaralı Mühimme Defteri (973/1565-1566), Özet ve İndeks, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, Yayın Nu: 21, Ankara 1994.
AKGÜNDÜZ, Ahmed, , Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukuki Tahlilleri II- II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1990.
________, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukukî Tahlilleri III- Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1991.
________, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, V. Kitap, II. Kısım - Kanunî Devri Eyâlet Kanunnâmeleri, Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1992.
________, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, VI. Kitap, II. Kısım - Kanunî Devri Eyâlet Kanunnâmeleri (II), Fey Vakfı Yayınları, İstanbul 1993.
________, Osmanlı Kanunâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, VII. Kitap I, II. Kısım,- Kanunî Devri Eyâlet Kanunnâmeleri (III), Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1994.
Anonim Tevârîh-i Âl-i Osman (Kuruluştan 892/1487’ye kadar), (Haz.) Cihan Çimen, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Necdet Öztürk, İstanbul 2006.
ARIKAN, Zeki ve Abdullah Martal, “İzmir’de İlk Buharlı Un Fabrikası”, Güney Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S. 12, İstanbul 1982-1998, ss. 1-22.
AYDÜZ, Salim, Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, TTK., Ankara 2006.
BARKAN, Ömer Lütfi, XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ziraı Ekonominin Hukuki ve Malî Esasları, I, Kanunlar, İstanbul, 1943.
________, Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı (1550-1557), C. II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1979.
ÇAĞATAY, Neşet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Reayadan Alınan Vergi ve Resimler”, DTCFD, C. 5, Ankara 1957, ss. 483-511.
DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C. I (1258-1512), Türkiye Yayınevi, İstanbul 1971.
EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, TTK., Ankara 2013.
EVLİYÂ ÇELEBİ, Seyahatnâmesi: Konya, Kayseri, Antakya, Şam, Urfa, Maraş, Sivas, Gazze, Sofya, Edirne, (haz.) Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, 3. Cilt, 2. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006.
EVLİYÂ ÇELEBİ, Seyahatnâmesi: Podgoriçe, İştib, Vidin, Peçoy, Budin, Üstürgon (Estergon), Ciğerdelen, Macaristan, Öziçe, Taşlıca, Dobra, Venedik, Mostar, Kanije, (haz.) Seyit Ali Kahraman, 6. Kitap, 1. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010.
GÖKÇE, Turan, XVI ve XVII. Yüzyıllarda Lâzıkiyye Kazâsı, TTK., Ankara 2000.
HOBSON, John M., Batı Medeniyetinin Doğulu Kökenleri, (çev. Esra Ermert), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2015.
İNALCIK, Halil, “Murad I”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C. 31, İstanbul 2006, ss. 156-164.
İNALCIK, Halil – ARI, Bülent, “Türk-İslam-Osmanlı Şehirciliği ve Halil İnalcık’ın Çalışmaları”, Türk Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 3, S. 6, 2005, ss. 27-56.
IVANOV, Rumen, Roman Cities in Bulgaria, Sofya 2006.
KİEL, Machiel, “Köstendil”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.26, Ankara 2002, ss. 277-279.
________, “Küstendil”, The Encyclopaedia of Islam, V, Leiden 1979, ss. 534-535.
________, “Samakov”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı, C.36, İstanbul 2009, ss. 62-64.
KOÇ, Ümit, XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Sanayi, Bizim Büro Basımevi, Ankara 2006.
MEHMED HEMDEMİ SOLAKZÂDE, Solakzâde Tarihi, I, (Haz.) Vahid Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
MEHMED NEŞRİ, Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşrî Tarihi, C. I, (Yay.) Faik Reşit Unat, Mehmed A. Köymen, TTK., Ankara 1995.
MIKHAILOV, Stamen ve Maria Sestrimska, The Old School in Kyustendil (Materials from Archaeological Excavations), Bulgarski Houdozhnik Publishing House, Sofia 1981.
MILLER, William, Balkans - Roumania, Bulgaria, Servia and Montenegro, Londra 1896.
MÜNECCİMBAŞI AHMED b. LÜTFULLAH, Camiü’d-Düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), (Haz.) Ahmet Ağırakça, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.
ORUÇ, Hatice, Makedonya’da Osmanlı Egemenliğinin Kurulması, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Danışman: Prof. Dr. Melek Delilbaşı, Ankara 1997.
ROBERTS, J. M., Avrupa Tarihi, (çev. Fethi Aytuna), İnkılâp Kitabevi, İstanbul 2015.
Routes and Itineraries-From the Virtual Museum of the European Roots, MERLINI, Marco - VELICHKOV, Asen, (ed.), Sofya 2009.
STOYANOVSKİ, Aleksandar, “Makedonya’nın İdari Taksimatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. IV-V (Ağustos 1973-1974), İstanbul 1974, ss. 213-230.
TABAKOĞLU, Ahmet, “Osmanlı Döneminde İstanbul’un İâşesi”, II. Uluslararası Osmanlı İstanbul’u Sempozyumu Bildirileri, 27-29 Mayıs 2014, ss. 99-168.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtında Kapukulu Ocakları II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1988.
ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayıncılık, İstanbul 2011.
YILDIRIM, Mehmet, Osmanlı Demir Çelik Sanayii’nde Atölyeden Fabrikaya Geçiş (1830-1870), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Danışman: Tevfik Güran, İstanbul 2015.
YİĞİT, Ahmet, “XIV-XVI. Yüzyıllarda Menteşe Livasında Değirmenler”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (İLKE), S. 18, Muğla 2007, ss. 97-155.
YÖRÜK, Doğan, “XVI. Yüzyılda Konya Kazasında Su Değirmenleri ve Bezirhaneler”, Turkish Studies, V. 9/1, Ankara 2014, ss. 637-655.
YÖRÜK, Doğan ve Onur Kabak, “XVI. Yüzyıldan Günümüze Bozkır Su Değirmenleri ve Değirmen İşletmeciliği”, Uluslararası Sempozyum: Geçmişten Günümüze Bozkır (06-08 Mayıs 2016) Bildiriler Kitabı, Konya 2016, ss. 215-236.
C. Elektronik Kaynaklar
http://mechelen.mapt.be/wiki/Volmolen, (28.09.2018).
http://museumsamokov.blogspot.com.tr/p/blog-page_3705.html, (28.09.2018).