BOSNA HERSEK’TE ALFABE MESELESİ VE BOŞNAK YAZI DİLİNİN SADELEŞTİRİLMESİNE YÖNELİK TÜRKİYE İLE PARALEL OLARAK YAPILAN REFORM ÇALIŞMALARI

Tanzimat’la birlikte Batılılaşma meselesi kapsamında dilin yeniden düzenlenmesi ve her kesimden insanın anlayabileceği biçimde sadeleştirilmesi, uzun bir dönem Türk entelektüellerin en mühim kültür meselelerinden birisi olmuştur. Genç Kalemler Dergisi ve bu dergi etrafında toplanan aydınlar tarafından başlatılan Yeni Lisan Hareketi kapsamında Türkçenin sadeleştirilmesi ve halka daha kolay ulaşılması düşüncesi, milliyetçi fikirlerin Osmanlı siyasi yaşamında yerini alması ile aynı dili konuşan Türk soylu halkların dil birliğine ve ortak bir alfabe kullanımına yönelik fikirlere dönüşecektir. Osmanlı Devleti’nin bir parçası olan Bosna Hersek ve Boşnaklar tarafında da Tanzimat döneminde yazı dilinin sadeleştirilmesi fikirleri tartışılmış, bu konu ile alakalı çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Ziya Gökalp’ın halka doğru düsturuna benzer bir biçimde Bosna Hersek’te kayıt altına alınan sözlü kültür ürünleri, Boşnak yazı dilinin çerçevesini belirleme noktasında aydınlara yol göstermiştir. Boşnak aydınlar, Avusturya-Macaristan hâkimiyeti döneminde yazıya geçirilen sözlü kültür ürünleri vasıtasıyla Boşnak yazı dilinin, Boşnak halkının kullandığı şekilde sadeleştirilmesi ve Türk toplumu ile manevi birliğin korunması adına yazı dilinin ve Arap alfabesinin reforme edilmesi üzerine çalışmalar yapmışlardır. Bu makaleyi yazmaktaki amacımız Boşnakların etnik bir aidiyet unsuru olarak dilin sadeleştirilmesi meselesinde sözlü kültür ürünlerine yönelmeleri ile Türk ve Boşnak entelektüellerin gönül birliği olan coğrafyalarla manevi bağları koparmama ve Batılılaşma hedefleri doğrultusunda yapılan benzer reform çabalarını gözler önüne sermek ve yapılan çalışmalar ile bunların mahiyeti hakkında bilgi vermektir.

Anahtar Kelimeler:

Tanzimat Dönemi, Bosna Hersek, Türkiye, Türkçe, Boşnakça, reform, sadeleşme.Tanzimat Dönemi, sadeleşme

THE ALPHABET ISSUE IN BOSNIA AND HERZEGOVINA AND REFORMS PARALLEL TO TURKEY AIMING TO SIMPLIFY THE BOSNIAN WRITTEN LANGUAGE

Along with the Tanzimat, the restructuring of the language within the context of the Westernization issue and the simplification of it to make people able to understand in every way, is considered as one of the most important cultural issues of Turkish intellectuals.The idea of simplification of the Turkish language and its easier accession to the public within the scope of the New Language Movement initiated by the Genç Kalemler Magazine and those intellectuals gathered around this journal will turn into nationalist ideas in the Ottoman political life and ideas for the language unity and the use of the a common Turkish alphabet for those peoples speaking the same language. Ideas of simplification of the written language in the Tanzimat period were discussed by Bosniaks in Bosnia and Herzegovina, which was part of the Ottoman Empire, and various studies were conducted on this subject.The oral culture products, which were recorded in Bosnia and Herzegovina in a way similar to Ziya Gökalp's through the people principle, led the intellectuals to determine the framework of Bosnian language.The Bosnian intellectuals worked on the reforming of the text language and the Arabic alphabet in order to simplify the Bosnian text language used by the Bosnian people and to preserve the spiritual unity with the Turkish society through the oral culture products written during the period of Austrian-Hungarian rule.This article aims to reveal and provide information about similar reform efforts that enable Bosnians to focus on oral culture in order to simplify language as an element of ethnic belonging and not to break spiritual bond with the geographies that have moral ties in terms of Turkish and Bosniak intellectuals in line with the Westernization objectives.

Keywords:

Tanzimat, Bosnia and Herzegovina, Turkey, Turkish, Bosnian, reform, simplification,

PDF

___

BAYRAM, Sibel, “Bosna Hersek’te Türkçe Basın: Muallim”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 57, Erzurum 2016, ss. 1791-1808.
BAYRAM, Sibel-Zavotçu, Gencay, “Bosna-Hersek’te Türkçe Basın: Behar”, Balkanlarda Türkçenin Süreli Yayınlardaki Yeri ve Önemi Sempozyumu Tebliğ Kitabı, CPU Printing Company, Sarajevo 2017, ss. 244-253.
BAYRAM, Sibel, “Bosna Hersek’te Türkçe Basın: Tarik”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, S. 45, ss. 58-61.
BENAC, Alojz, “Mlađe Kameno i Prelazno Doba”, Kulturna Istorija Bosne i Hercegovine, II Izdanje, Sarajevo 1984.
BURAN, Ahmet, “Sovyet Türkolojisi ve Birinci Türkoloji Kurultayı”, Turkish Studies, Volume 4/3 Spring 2009, ss. 430-444.
GEÇER, Genç Osman, “Bosna Hersek’te Türkçe Yayına Dönüşe Bir Örnek: Behar Mecmuası”, Balkanlarda Türkçenin Süreli Yayınlardaki Yeri ve Önemi Sempozyumu Tebliğ Kitabı, CPU Printing Company, Sarajevo 2017, ss. 254-267.
HÖRMANN, Kostan, Narodno Pjesme Muhamedovaca u BİH, Knjiga I, Zemaljska Štamparija, Sarajevo 1888.
________, Narodno Pjesme Muhamedovaca u BİH, Knjiga II, Zemaljska Štamparija, Sarajevo 1889.
HUKOVİĆ, Muhamed, Alhamijado književnost i njeni stvaraoci, Biblioteka Kulturno Nasljeđe Bosne i Hecegovine, Svjetlost, Sarajevo 1986.
________, Zbornik alhamijado književnosti, Preporod, Sarajevo 1997.
IMAMOVİĆ, Mustafa, Historija Bošnjaka, Bošnjačka Zajednica Kulture Preporod, Sarajevo 1997.
JAHİĆ, Dževad - Halilović, Senahid - Palić, Ismail, Gramatika Bosanskoga Jezika, Dom Štampa, Zenica 2000.
KADRİC, Adnan, “İlk ‘Komparatif’ Osmanlıca Boşnakça Grameri: Boşnakça Türkçe Muallimi”, Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., Ankara 2014, ss. 524-529.
KAPETANOVİÇ, Mehmet Beg Ljubušak, Sabrana Djela Mehmed-Beg Kapetanović Ljubušak 1-3, Narodna Blago, Istočno Blago I-II, Svjetlost Sarajevo 1987.
MALCOLM, Noel, Bosna, Çev. Aşkım Karadağlı, OM Yay., İstanbul 1999.
Muallim, I/1911, s. I, s. 1-9.
PEJANOVİĆ, Đorđe, Štamparije Bosni i Hercegovini 1850-1941, Veselin Masleša, Sarajevo 1961.
SAYDAM, Abdullah, “Yenileşme Döneminde Osmanlı Toplumu”, Genel Türk Tarihi, C. 7, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, ss. 524-594.
SEYHAN, Salih - Hakan Temizyürek ve Senada Dizdar, Osmanlı Dönemi Bosna Basın Tarihi, Atatürk Üniversitesi Yay., Erzurum 2016.
ŠABANOVİČ, Hazim, Književnost Muslimane BiH na orjantalnim jezicima, Svjetlost, Sarajevo 1975.
Tarik, I/1908, s. I, s. 1-4.