Türkistan’da Türk-İslâm Yazıtları Kırgızistan’daki “Çiyin-Taş” Yazıtı Örneği

Kırgızistan sınırları içinde kalan topraklar Türk-İslâm tarihi açısından büyük önem taşırlar. Söz konusu topraklarda, başta Karahanlılar olmak üzere, Türk boylarına ait Arap harfli pek çok yazıt bulunmaktadır. Bu çerçevede Kırgızistan coğrafyası, Ortaçağ’da yaşayan Türk boylarının –özellikle Karahanlıların– kültür ve tarihlerinin incelenmesi açısından büyük önem taşır. Bu bölgede arkeolojik kazılar sırasında elde edilen kalıntılar, epigrafik ve numizmatik veriler ve tarihî kaynaklar, Karahanlılara ait kültürel mirasın ortaya çıkarılmasında önemli bir yere sahiptir. Karahanlı dönemine ait geleneksel kültür yazıtlarının incelenmesi, göçebe Türk topluluklarının ekonomik ve sosyal hayat tarzlarına ışık tutacak olması bakımından da son derece gereklidir. Çalışmamızda, bu konudaki mevcut bilgilere sınırlı ölçüde de olsa katkı sağlamak maksadıyla Kırgızistan’da gerçekleştirilen epigrafik ve arkeolojik araştırmalar sırasında bulunan Çiyin-Taş adlı yazıtlar üzerindeki Türk-İslâm sosyal hayatına dâir bilgileri incelemeye çalışılacağız

Anahtar Kelimeler:

Kırgızistan, Türk, Türkistan, Türk-İslâm, Arap harfli yazıtlar, Çiyin-Taş yazıtları

TURKISH-ISLAMIC INSCRIPTIONS IN TURKESTAN “Chiyin-Tash” Inscriptions in Kyrgyzstan

The territory within the boundaries of Kyrgyzstan is highly important for Turkish-Islamic history. The territory contains many Arabic inscriptions belonging to Turkic tribes and especially Karahanids state. As a result the exploration of the territory of Kyrgyzstan is one of the great importances in studying of history and culture of Turkic nomads of the middle ages, and Karahanid nations. From historical sources and archaeological researches (including numismatic and inscriptions), there were discovered a lot of valuable historical monuments concerning the Karahanids period. Research of a place and value of Kharahanids inscriptions in the system of traditional cultures of Karahanids enables to restore an original picture of economic and social life of the Turkic nomadic society

Keywords:

Kyrgyzstan, Turkish, Muslim-Turkic, Turkstan, Arabic inscriptions, Chiyin Tash inscriptions,

PDF

___

Alimov, R. - Tabaldiyev, K. - Belek, K., “A Newly Discovered Turkic Inscription in the Tian Shan Region: The Chiyin Tash Rock Inscription”, Altai Hakpo 20, s. 187-195, The Altaic Society of Korea, 2010.
Barthold, V. V. Soçineniya. 1. cilt, İzdatel’stvo Akademiya Nauk SSSR, Moskova-Leningrad. 1963.
Hrestomatiya Po Drevney i Srednevekovoy İstorii Kırgızstana (ed. T. Cumanaliyev), Cilt 1-2, Bişkek 2007.
Kaşgarlı Mahmud, Divanü Ligat-it-Türk Tercümesi. C. I, II, III, IV (çev. Besim Atalay), 4. baskı, Ankara 1998.
Kraçkovskaya, V. A., “Evalyutsiya Kufiçeskogo Pis’ma v Sredney Azii”, Egigrafika Vostoka. III. İzd. Nauk SSSR. Moskova 1919, s. 3-27.
Mahmud Al-Kashgari, Divan Lughat at-Turk (translated with İntroduction by Z. A. Auezova, index by R. Ermers), Almaty “Daik-Press” 2005.
Malov, S. E., Eniseyskaya Pis’mennost Tyurkov. Tekstı i Perevodı. İzd. Akad. Nauk SSSR, Moskova-Leningrad 1952.
Masson, M. E., “Tretiy Kusok Nefritovogo Namogil’nika Timura”, Epigrafika Vostoka, Moskova-Leningrad 1948. s. 62-75.
Mokeev, A., Kırgızı na-Altaye na-Tyan-Şane, KTMÜ yayınları, Bişkek 2010.
Nastiç, V. N., “Arabskie i Persidskie Nadpisi na Kayrakah s Gorodişa Burana”, Kirgiziya Pri Karahanidah, Frunze 1983, s. 221-234.
Niyazi, Nevâyî’nin Sözleri ve Çagatayca Tanıklar (El-Lugatu’n-Neva’iyye ve’l-İstişhadatu’l-Cagata’iyye), Giriş- Metin-Dizinler-Tıpkıbaskı (haz. Mustafa S. Kaçalin), Ankara 2011.
Radlov, V. V., İz Sibirii, Moskova 1989.
Semenov, A. A., “Nadpisi na Nadgrobiyah Timura i Ego Potomkov v Gur-i Emire”, Epigrafika Vostoka, Moskova-Leningrad 1948, s. 49-62.
Tabaldiev, K. - Belek, K., Pamyatniki Pis’mennosti na Kamne Kırgızstana, Bişkek 2008.
Useev, N., Yenisey Cazma Estelikteri, Bişkek 2011.
Vladimirtsov, B. Y., Obşestvennıy Stroy Mongolov, Leningrad 1934.