İzmir ve Serbest Cumhuriyet Fırkası [12 Ağustos-17 Kasım 1930]

1930 yılı Türkiye için birkaç nedenle gerçek dönüm noktalarından biri olarak tanımlanabilir. Kemalist iktidarın radikal dini reformları ve ekonomik krizin toplumsal hoşnutsuzluğu derinleştirmesi, ülkeyi iki temel noktada değişime zorlamıştır: Ekonomide devletçilik ve çoğulcu bir siyasal sistem. Bizzat Mustafa Kemal‟in emriyle kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkası, söz konusu iki temel yönelimin bir arada yürütülmesini öngören siyaset mühendisliği ürünü olarak, 12 Ağustos‟ta tarih sahnesindeki yerini aldı. Ancak, Fethi Okyar‟ın İzmir‟de kutsal bir kurtarıcı gibi karşılanması, bütün öngörüleri alt-üst etmiştir. Cumhurbaşkanı anında tarafsızlığını bozarak, Halk Fırkası‟ına bağlılığını vurgulamak zorunda kalır ve Mustafa KemalFethi Okyar rekabeti yerel seçimlere damgasını vurur. Her türlü hukuksuzluk ve devlet zorunun meşrulaştırıldığı seçimlerde muhalefet yine de başarılı sonuçlar alır. Serbest Fırka 17 Kasım‟da aniden feshedilmesine rağmen, parti tabanı aylar boyunca varlığını sürdürecektir. Toplumsal muhalefetin sindirilmesi, sıra dışı mehdici bir isyana verilen orantısız cevaba rağmen mümkün olmamıştır. Manisa‟dan başlayıp, 23 Aralık 1930‟da Menemen‟de sonlanan bu isyan seli, bir yedek subayın katledilmesiyle iktidarı derinden sarsmıştır. Olay sonrasında meydanlara kurulan darağaçları, muhalefet koalisyonunu parçalayan eşsiz bir « korku mühendisliğidir ». Böylece liberalizm kavramı sözlüklerde adeta şiddetle eşanlamlı hale gelir ve liberal muhalifler irtica korkusuyla susturulur

Anahtar Kelimeler:

Ekonomik kriz, Serbest Cumhuriyet Fırkası, İzmir, muhalefet

THE LIBERAL REPUBLICAN PARTY AND SMYRNA [AUGUST 12TH - NOVEMBER 17 TH, 1930]

For several reasons, the year 1930 can be defined as a genuine turning point for Turkey. The radical religious reforms under the Kemalist leadership and the growing social discontentdue to the Economic Crisis forced the country to go through a transformation towards two essential directions: economic statism and pluralistic political system. Created on the personal order of Mustafa Kemal, the Liberal Republican Partytook its place in the historical scene on August 12th, as a pure product of the political engineering which was envisaging the simultaneous implementing of this double orientation. Nevertheless, the welcome of Fethi Okyar at Smyrna as a redeemer overturned all expectations. Breaking with his impartiality, the President of the Republic had to reaffirm immediately his attachment to the Republican People‟s Party, at the same time, municipal elections were marked by the rivalry between Mustafa Kemal and Fethi Okyar. The opposition was successful during the elections, despite the legitimization of all injustices and state coercions. Though the Liberal Party was unexpectedly dissolved, its electorate continued to exist for several more months. The disproportionate response to a singular messianic uprising did not succeed in the suppressing of social protests. Born in Magnesia and ended in Menemen on December 23rd, 1930, this insurrectionary wave has shaken the power profoundly, with the murder of a sub-lieutenant. Gallows erected on public places after the incident were part of a unique « fear engineering » that disintegrated the opposition coalition. The concept of liberalism thus became synonymous with violence and liberal opponents will be silenced by fear of religious reactionism

Keywords:

Economic Crisis, Liberal Republican Party, Smyrna, opposition,

PDF

___

Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı:
(BCA) Basẏbakanlık Muamelat Genel Müdürlügẏü Katalogẏu [1924-1951], (BMGMK).
(BCA) Cumhuriyet Halk Partisi Kataloğu (1923-1950), (CHPK).
Ağaoğlu, A., (1994). Serbest Fırka Hatıraları, İstanbul, İletişim Yayınları.
Akşam, Anadolu, Büyük Torbalı, Hizmet, Köroğlu, Son Posta, Serbest Cumhuriyet, Slovo gazeteleri ve Gediz Dergisi.
Bali, R. N., (1997). « 1930 Yılı Belediye Seçimleri ve Serbest Fırka‟nın Azınlık Adayları », Tarih ve Toplum Dergisi, 67, s. 25-34.
Balkaya, İ. S., (2005). Ali Fethi Okyar, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Balkaya, İ. S., (2006). « Isparta‟da Serbest Cumhuriyet Fırkası‟nın Kurulma Çalışmaları », Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 30.
Balkaya, İ. S., (2006). Serbest Cumhuriyet Fırkası Arşiv Belgelerine Göre 1930 Belediye Seçimleri, Erzurum, Güneş Vakfı Yayınları.
Bozarslan, H., (2005). « Ali Fethi Okyar », in Modern Türkiye‟de Siyasi Düşünce, Liberalizm, Iẏstanbul, Iẏletisẏim Yayınları.
Emrence, C., (2006). 99 Günlük Muhalefet Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, İletişim Yayınları.
Göksu, E., (2003). 1929 Ekonomik Buhran Yıllarında İzmir ve Suç Coğrafyası, Iẏzmir, Iẏzmir Büyük Sẏehir Belediyesi Yayınları.
Gürsoy, N., (2015). Emine, Celal Bayar Arşivinden Serbest Fırka Anıları, İstanbul, Doğan Kitap.
İnsel, A., (2005). « Türkiye‟de Liberalizm Kavramının Soyçizgisi », Modern Türkiye‟de Siyasi Düşünce, Liberalizm, İstanbul, İletişim Yayınları, s. 41-74.
Kılıç Denman, F., (2009). İkinci Meşrutiyet Döneminde Bir Jön Türk Dergisi: Kadın, İstanbul, Libra Kitap Yayınları.
Koçak, C., (2006). Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, İletişim Yayınları.
Mardin, Ş., (2009). Türkiye‟de Toplum ve Siyaset, İstanbul, İletişim Yayınları.
Metinsoy, E. M., (2014). Mütareke Dönemi İstanbul‟unda Moda ve Kadın, 1918-1923, İstanbul, Libra Kitap Yayınları.
Sabri, Y., (2003). Ege‟de Eşkıyalar, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Tabak, S., (1990). Serbest Cumhuriyet Fırkası ve İzmir Vilayeti, İzmir, Ege Üniversitesi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.
Temizer, A., (2014). Şefik Avni Özüdoğru‟nun Serbest Fırka Hatıratı, İstanbul, Libra Kitap Yayınları.
Toprak, Z., (2014). Türkiye‟de Kadın Özgürlüğü ve Feminizm (1908-1935), İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Weiker W. F., (1973). Political Tutelage and Democracy in Turkey, The Free Party and Its Aftermath, Lieden, E. J. Brill Yayınları.
Yılmaz, F., (2009). « Bilinmeyen Bir Cemaatin Portresi: Müslümanlar », Smyrnelis, Marie-Carmen (der.), İzmir, Unutulmuş Bir Kent mi? 1830-1930, Bir Osmanlı Limanından Hatıralar, İstanbul, İletişim Yayınları.