TÜRK- ERMENİ İLİŞKİLERİ SÜRECİNDE GÜMRÜ MÜZAKERELERİ (26 Kasım – 2 Aralık 1920)

1920’nin sonlarında başlayan Doğu Harekâtı sonrasında Ermeni kuvvetlerinin yenilgiye uğraması üzerine Ermenistan Hükümeti barış istemek zorunda kalmıştır. İki ülke arasında savaşa son vermek ve barışı tesis etmek için Gümrü’de 26 Kasım 1920 ile2 Aralık 1920 tarihleri arasında müzakereler yapılmıştır. Ermenistan heyetinin müzakereler esnasında Sevr Antlaşması’nı reddetmesi Türkiye açısından önemli bir gelişmedir. Türk heyeti müzakereler esnasında Türkiye’nin doğu sınırlarını güven altına alacak şartlar ileri sürmüştür. Ermenistan heyetinin ise, Müslüman nüfusun çoğunlukta olduğu bazı bölgelerin Ermenistan’a verilmesi, antlaşma şartları gereğince Ermenistan’ın teslim etmesi gereken silahların istenmemesi ve Ermenistan Ordusu’nun mevcudunun azaltılmaması gibi talepleri olmuştur. Bu talepler Türk heyeti tarafından kabul edilmemiştir

Anahtar Kelimeler:

Türkiye-Ermenistan- Gümrü, Müzakere- Antlaşma

GYUMRI NEGOTIATIONS (26 November - 2 December 1920) DURING TURKISH – ARMENIAN RELATIONS

After the East Operation which was started end of 1920s, Armenian Goverment had to sue for peace by reason of defeated Armenian forces. Negotiations were made in Gyumri between 26 November 1920 and 2 December 1920 in order to get through the war and allocate the peace by between two countries. It was really significant development for Turkey that Sevres Treaty was refused by Armenian Committe during the negotiations. In the course of negotiations Turkish Committee asserted circumstances which secured the east borders of Turkey. On the other hand the Armenian Committee had some demands, according to them; some regions which had the majority of Muslim populations would be given to Armenia, weapon which had to be delivered in accordance with terms of agreement by Armenian was not asked and the existence of Armenian army was not decreased. However these demands were not accepted by the Turkish Committee

Keywords:

Turkey, Armenia, Gyumri Negotiations, Treaty,

PDF

___

Armaoğlu, Fahir “Amerika, Serves Antlaşması ve Ermenistan Sınırları” Belleten Cilt LXI/230 Nisan 1997, Ankara, 1997, s. 133-147

Atatürk Kemal, Nutuk, (1919-1927), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2005.

Atatürk’ün Milli Dış Politikası, (Milli Mücadele Dönemi’ne Ait 100 Belge) 1919-1923, C.I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1981.

Atnur İbrahim Ethem, “Ermenistan Sorunu ve Kafkasya’da İngiliz Uygulamaları (1918-1919)” Ermeni Araştırmaları, Sayı. 29, Yıl. 2008.

Beyoğlu Süleyman, “Sevr ve Lozan’da Ermeni Sorunu”, Akademik Bakış, C. II, S. 3, 2008, s. 125-138.

Eken Halit, Bir Millî Mücadele Valisi ve Anıları Kapancızade Hamit Bey, Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2008.

Esin Dayı, Elviye-i Selase’de (Kars, Ardahan ve Batum) Milli Teşkilatlanma, Erzurum, 1997.

Gökay Bülent, “Turkish Settlement and tha Caucasus, 1918-1920”, Middle Eastern Studies, Vol. 32, No. 2 (Apr. , 1996).

Gökdemir Ahmet Ender, Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti, Ankara, 1989.

Gürün Kamuran, Ermeni Dosyası, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1983.

Kevorkyan Dikran, “Ermeni Meselesinde Tehcire Amil Olan Sebepler”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu İle İlişkileri Sempozyumu, (8-12 Ekim 1984 Erzurum), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Ankara, 1985, s. 297-303

Kılıç Selami, Türk- Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, Dergah Yayınları, İstanbul, 1998.

Kırzıoğlu M. Fahrettin, Milli Mücadelede Kars, I. Kitap Belgeler, İstanbul, 1960, Kitapevi, İstanbul, 2009.

Kurat Akdes Nimet, Türkiye ve Rusya, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1990.

Meray Seha L. - Olcay Osman, Osmanlı İmparatorluğu’nun Çöküş Belgeleri, (Mondros Bırakışması, Sevr Andlaşması, İlgili Belgeler), Ankara, 1977.

Orbay Rauf, Siyasi Hatıralar, İstanbul, 2003.

Rahmi Doğanay, “Mondros Mütarekesinden Sonra Kars ve Yöresinde Ermeni Faaliyetleri” Kazakistan Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. VIII, Yıl. 2013, s. 1-13.

Saray Mehmet, Ermenistan ve Türk-Ermeni İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005.

Sonyel Salahi R., Osmanlı Ermenileri, Büyük Güçler Diplomasisinin Kurbanları, Remzi Kitapevi Yayınları, İstanbul, 2009.

Sonyel Salahi R., Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1991.

Sonyel Salahi R., Türk-Ermeni Çıkmazı, (Barışma Ümitleri) Çevr. Hasan Ünal, Genelkurmay Yayınları, Ankara, 2007

Şahin Enis, Diplomasi ve Sınır (Gümrü Görüşmeleri ve Protokolleri 1918), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2005.

Türk İstiklâl Harbi, I, Mondros Mütarekesi ve Tatbikatı, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1999.

Türkgeldi Ali Fuat “Mondros (Moudros) Mütarekesi (IV), BTTD Sayı:31, Ağustos 1999, s. 15-18.

Türkgeldi Emin Ali, “Brest-Litovsk Konferansı Hatıraları”, BTTD Sayı:13 (Mart 1986).