Alâuddîn Semerkandî’nin Mîzânu’l-Usûlü Temelinde Semerkant Ekolünün Irak Ekolüne Muhalefet Ettiği Dil Bahisleri

Hanefî usûl geleneğinde Irak ekolü ve Semerkant ekolü olarak isimlendirilen iki farklı eğilim mevcuttur. Mâveraünnehir bölgesinde ortaya çıkmış bir kelam mektebi olan Semerkant Hanefî ekolü, hicri 3. yüzyılın sonlarından itibaren fıkıh usûlü sahasında da etkisini göstermeye başlamıştır. Fakat Kerhî, Cessâs, Debûsî çizgisinde gelişme gösteren, Pezdevî ve Serahsî ile istikrar kazanan Irak ekolü karşısında, hicri 5. yüzyıldan itibaren güç kaybetmeye başlamıştır. Hanefî usûl anlayışındaki bu iki eğilim bilinmekle birlikte, Alâuddîn Semerkandî’ye gelinceye kadar, söz konusu farklılığa net bir şekilde dikkatleri çeken olmamıştır. Semerkandî ise usule dair eseri Mîzânu’l-Usûl fî Netâici’l-Ukûl’ün birçok yerinde Semerkant meşâyihinin, Irak meşâyihinden farklı düşündüğü konulara temas etmiştir. Dil bahisleri de bunların arasındadır

Anahtar Kelimeler:

Irak, Semerkant, emir, nehiy, âmm, hâss, zâhir, nass

LINGUISTIC TOPICS ABOUT WHICH THE SCHOOL OF SAMARKAND DISAGREES WITH THE SCHOOL OF IRAQ ON THE BASIS OF ALAUDDIN SAMARKANDI’S MIZAN AL-USUL

In the Hanafite usul tradition, there are two different tendencies called the school of Iraq and the school of Samarkand. Come into existence as a kalam school in the Transoxiana region, the school of Samarkand began showing its influence in the field of usul al-fiqh from the end of the 3rd century of hijra as well. But as from the 5th century of hijra, it started losing strenght against school of Iraq which made progress in the line of Karkhi, Dabusi, Jassas and gained stability with Bazdawi and Serakhsi. Although these two tendencies in the Hanafite usul thought were known, nobody pointed out clearly the given differentness until Alauddin Samarkandi. Samarkandi touched on the matters that the sheikhs of Samarkand dissent from the sheikhs of Iraq in many parts of his book concerning to usul Mizan al-usul fi nata’ij al-uqul. The linguistic topics are among them

Keywords:

Iraq, Samarkand, imperative, prohibition, general word, particular word, al-zahir, al-nass,

PDF

___

ABBASOV, A. (2012). Alâeddîn es-Semerkandî ve Mîzânü’l-Usûl’ünde Mutezile Görüşlerini Usûl Açısından Değerlendirmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
ABDÜLAZÎZ BUHÂRİ, Alâuddîn Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. (1997). Keşfu’l-Esrâr an Usûli Fahri’l- İslâm el-Pezdevî. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
ÂMIDÎ, Ebu’l-Hasen Seyfuddîn Ali b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî. (2003). el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. Abürrezzâk Afîf (Thk.). Riyâd: Dâru’s-Samî’î.
AYDINLI, O. (2001). Fethinden Sâmânîlerin Yıkılışına Kadar (93-389/711-999) Semerkant Tarihi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
BASRÎ, Ebu’l-Hüseyin Muhammed b. Ali b. et-Tayyib. (1983). el-Mu’temed fî Usûli’l-Fıkh. Halîl Muhyiddîn el-Mîs (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
BEDİR, M. (2004). Fıkıh, Mezhep ve Sünnet - Hanefî Fıkıh Teorisinde Peygamberin Otoritesi. İstanbul: Ensar Neşriyat.
DEBÛSÎ, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa. (2001). Takvîmu’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Halîl Muhyiddin el- Mîs (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
GÜZELHİSÂRÎ, Mustafa b. Muhammed. (1890). Menâfi’u’d-Dekâik Şerhu Mecâmi’i’l-Hakâik. İstanbul: Matbaa-ı Âmire.
HABBÂZÎ, Celâlüddîn Ebî Muhammed Ömer b. Muhammed b. Ömer el-Hucendî. (1403). el-Muğnî fî Usûli’l- Fıkh. Muhammed Mazhar Bekâ’ (Thk.). Mekke: Merkezü’l-Bahsü’l-İlmî ve İhyâi’t-Turâsi’l-İslâmî.
HAZENE, Heysem Abdulhamîd Ali. (2004). el-İhtilâfâtu’l-Usûliyyeti Beyne Medraseteyi’l-Irak ve Semerkand ve Eseruhâ fî Usûli’l-Fıkhi’l-Hanefî. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ürdün.
HAZENE, Heysem Abdulhamîd Ali. (1998). Tatavvuru’l-Fikri’l-Usûlî’l-Hanefî. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ürdün.
İBN MANZÛR, Muhammed b. Mükerrem b. Manzûr. (t.y.). Lisânu’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif.
İBNÜ’N-NEDÎM, Ebu’l-Ferec Muhammed b. Ya’kûb İshâk. (t.y.). Kitâbu’l-Fihrist. Rıza Teceddüd (Thk.). Basım yeri yok.
KOCA, F. (2011). İslam Hukuk Metodolojisinde Tahsîs (Daraltıcı Yorum). İstanbul: İsam Yayınları.
LÂMÎŞÎ, Ebu’s-Senâ Muhammed b. Zeyd el-Hanefî el- Maturidî. (1995). Kitâbun fî Usûli’l-Fıkh. Abdülmecîd et-Türkî (Thk.). Beyrût: Dâru’l-Garbî’l-İslâmî.
PEZDEVÎ, Fahru’l-İslâm Ebu’l-Usr Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Hüseyin. (t.y.). Kenzü’l-Vusûl ilâ Ma’rifeti’l-Usûl. Basım yeri yok.
SADRU’L-İSLÂM PEZDEVÎ, Ebu’l Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyin. (2000). Ma’rifetü’l-Hiceci’ş- Şer’iyye. Abdülkâdir b. Yâsin b. Nâsır el-Hatîb (Thk.). Beyrut: Müessetü’r-Risâle.
SADRUŞŞERÎA, Ubeydullah b. Mes’ûd el-Mahbûbî el-Buhârî el-Hanefî. (t.y.). Şerhu’t-Tavdîh li Metni’t-Tenkîh fî Usûli’l-Fıkh. Zekeriyya Umeyrât (Thk.). Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. (Taftazânî’nin Şerhu’t- Telvîh ale’t-Tavdîh adlı eseriyle beraber basılmıştır)
SARIBAŞ, F. (2004). Klasik Hanefî Fıkıh Usûlünde Lafız-Anlam İlişkisi Bakımından Zâhir ve Nass. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
SARITAŞ, M. (2013). Irak ve Semerkant Hanefî Meşâyihinin Lafızların Delâletiyle İlgili Yaklaşımlarının Mukayesesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
SEMERKANDÎ, Âlauddîn Şemsünnazar Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. (1984). Mîzânu’l-Usûl fî Netâici’l- Ukûl fî Usûli’l-Fıkh. Abdülmelik Abdurrahman es-Sa’dî (Thk.). Mekke.
SERAHSÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. (2005). Usûlu’s-Serahsî. Ebu’l-Vefâ el-Efğânî (Thk.). Beyrut: Dâru’l-Fikr.
SİĞNÂKÎ, Hüsameddîn Hüseyin b. Ali b. Haccâc b. Ali. (2001). el-Kâfî Şerhu’l-Pezdevî. Fahreddin Seyyîd Muhammed Kant (Thk.). Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
SİĞNÂKÎ, Hüsameddîn. (1997). Kitâbu’l-Vâfî fî Usûli’l-Fıkh. Ahmed Muhammed Hamûd el-Yemânî (Thk.). Mekke.
ŞA’BÂN, Zekiyüddin. (2004). İslâm Hukuk İlminin Esasları. İbrahim Kâfî Dönmez (çev.). Ankara: TDVY.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhammed. (2000). İrşâdu’l-Fuhûl ilâ Tahkîki İlmi’l-Usûl. Ebû Hafs Sâmi b. El-Arabî (Thk.). Riyad: Dâru’l-Fazîle.
ZERKEŞÎ, Bedreddîn Muhammed b. Bahadır b. Abdullah eş-Şafiî. (1992). Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. Abdülkadir Abdullah el-Ânî (Nşr.). Kuveyt: Vezaratu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’l-İslâmiyye.
ZUHAYLÎ, Vehbe. (1986). Usûlü’l-Fıkhi’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Fikr.