ZÂTÎ DÎVÂNI’NDA ARKAİK UNSURLAR

Bir dilin bünyesinde bulunan ve günlük konuşma dilinde kullanılan ata yâdigârı arkaik sözcükler o dilin tarihî köklerinin araştırılıp ortaya çıkarılmasında önemli bir görev üstlenirler. Bu sözcüklerin diğer bir özelliği ise ortaya çıktığı devirlerin toplum hayatı, gelenek görenek, duyuş-düşünüş, inanç sistemleri ve genel bir ifadeyle kültürel zenginlikleri hakkında bilgi edinmemize katkıda bulunmalarıdır. Sözcüklerin etimolojisinin araştırılması ve tarihî süreç içerisinde geçirdiği değişikliklerin irdelenmesinde de arkaik sözcüklerin önemli ipuçları içerdiği söylenebilir. Fransızca kökenli olan ve sözlükte “1. Arkaizmle ilgili, eskimiş (söz veya eser). 2. Güzel sanatlarda klasik çağ öncesinden kalan” manalarına gelen arkaik (archaique), Türk Dilinin eski çağlara ait yazılı metinlerinde geçen ve günümüzün mevcut sözcükleri için de kullanılan bir sıfattır. Türk Dili, günlük konuşma dili ve edebî eserlerde kullanılan arkaik sözcükler bakımından zengin bir söz dağarcığına sahiptir. Geçmişte okur-yazar ve aydın kesimine hitap eden divan şiiri metinleri de Türkçe arkaik sözcükler bakımından önemli bir birikime sahiptir. 16. Yüzyılın ilk yarısında şairlerin hocası ve pîri olarak tanınan Zâtî, Divanı da halk deyim ve atasözleri ile arkaik sözcükler bakımından hatırı sayılır bir birikime sahiptir. Bu çalışmada Zâtî Dîvânı’nda tespit edebildiğimiz arkaik sözcükler ele alınmıştır.

The archaic words used in daily language take on an important role in uncovering the historical roots of that language. Another feature of these words is their contribution to finding out the social life, customs, belief systems and generally cultural richness of the time they emerged. Archaic words take on an important role in the analysis of the etymology of the words used today and historical process of change. The Word archaic which is French origin means “ancient” and may refer to a period of time preceding a "classical period". Turkish Language has lots of archaic words used in everyday language and in literary works. Divan poetry texts which could only be understood by literates and intellectuals of their times also has significant proportion of archaic words. Zâtî, known as the teacher of poets, uses lots of archaic words in his Diwan which collects his poems. This study examines archaic words found in the Diwan of Zâtî.

___

Türkçe Sözlük , TDK Yay., Ankara: 1988.

İngilizce-Türkçe Redhouse Sözlüğü, Sev Matbaacılık ve Yayıncılık A.Ş., 26 bs., İstanbul 1997.

EREN, Hasan; Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Bs., Bizim Büro Bs.evi, Ankara 1999.

ZAVOTÇU, Gencay. Dîvân Şairlerinden Gazeller-I (Nesre Çeviri, Açıklama, Terimler, Kişiler ve Sanatlar), Dehhânî-Nesîmi-Şeyhî-Zâtî Kocaeli: Umuttepe Yay. 2012.

AYVERDİ, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük , İstanbul: Kubbealtı Yay. C.I-II-III, 2008.

DİLÇİN, Cem. (haz.). Yeni Tarama Sözlüğü , Ankara: TDK Yay., 1983.

ÇAĞBAYIR, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük , C. 1-5. İstanbul: Ötüken Yay., 2007. TAED 49* 129 TARLAN, Nihat. Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), Gazeller Kısmı : C.I. İstanbul: İÜ Ed. Fak. Yay., 1216, 1967.

_________,. Zatî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), Gazeller Kısmı : C. II. İstanbul: İÜ Ed. Fak. Yay., 1970.

ÇAVUŞOĞLU, Mehmet ve M. Ali Tanyeri. (haz.). Zâtî Divanı (Edisyon Kritik ve Transkripsiyon), Gazeller Kısmı : C.III. İstanbul: İÜ Ed. Fak. Yay., 1987.

AYVERDİ, İlhan ve Ahmet Topaloğlu. Türkçe Sözlük , İstanbul: Kubbealtı Yay.,2007.