YENİ BELGELER IŞIĞINDA BİTLİS VUKUATI

Birinci Dünya Savaşı, başta Rusya olmak üzere diğer emperyalist devletlere Osmanlı Devleti’ni paylaşma fırsatı vermiştir. Emperyal her devlet çıkar bölgelerini kontrol altına almak için zaman kaybetmeden harekete geçmiştir. Özellikle Çarlık Rusya, tarihi emellerine ulaşmak için savaş şartlarını fırsat bilmiş, işgal sahası olarak gördüğü Vilayat-ı Şarkiyye’yi ele geçirmek için harekete geçmiştir. Rusların, bu sahayı ele geçirmek ve buralarda kalıcı olabilmek için attıkları en önemli adımlardan birisi bazı Kürt gruplarını elde etmektir. Bu süreçte Kürt milliyetçiliği duygusunun yükselişte olması da Ruslara aradıkları fırsatı vermiştir. Rusların bu yöndeki faaliyetleri sonucunda önemli başarılar elde ettiği görülür. Bu çerçevede Osmanlı Devleti’ni meşgul eden ve diğer birçok isyana emsal olan olayların başında Bitlis Hadisesi veya diğer adıyla Şeyh Selim Hadisesi gelmektedir. Biz bu çalışmamızda, Rusların tahrik ve desteğiyle meydana gelen Bitlis Hadisesini orijinal kaynaklara dayanarak bütün yönleriyle ele almaya çalışacağız.

The First World War gave the imperialist countries, primarily Russia, the chance to share the territories of the Ottoman State. Each imperialist state took action immediately to control the territories in which they had interests. Especially Russia found the war conditions as a chance to realise its historical aims and began to act to obtain the Eastern Cities. On of the most significant steps taken by the Russian to obtain this territory and remain there was to get the support of the Kurdish groups. The fact that Kurdish nationalism was on the rise gave the Russian the chance they were looking for. It is obvious that the Russian had great successes in such activities. The Bitlis Case, or, Şeyh Selim Case, is among the problems which busied the Ottoman State and caused the break-up of many similar rebellions. This study is intended to examine the Bitlis Case, which happened with the support and provocation of the Russian, in its all aspects, based on original documents.

___

A) Arşivler Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BOA) B) Süreli ve Elektronik Yayınlar Tanin Gazetesi http://www.nur.org/tr/islamiyet/nurkutuphanesi/Seyyid_ve_Serif_Uzerine_111356 C) Kitaplar

ALAKOM, Rohat. Kürdoloji Biliminin 200 Yıllık Geçmişi (1787-1987), İstanbul: Denge Yayınevi, 199

AYDOĞAN, Erdal. İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.

BALCIOĞLU, Mustafa “Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Bir Rus Komplosu: Şeyh Selim Ayaklanması”. Türk Kültürü, 30/350 (Haziran 1992).

BAYRAKTAR, Bayram. “1914 Bitlis Ayaklanması”. V. Askeri Tarih Semineri Bildirileri, I. Ankara: 199

BAYUR, Yusuf Hikmet. Türk İnkılâbı Tarihi, c.II, ks. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1991. BEDİRHAN, Abdurrezak. Otobiyografya. (Çev. Hasan Cuni). İstanbul: Peri Yayınları, 2000.

BRUİNESSEN, Martin van, Kürdistan Üzerine Yazılar. (Çev. Nevzat Kıraç-vd.) İstanbul: İletişim Yay., 1992.

ÇANKAYA, Ali. Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, c.III. Ankara: SBF Yayınları, 1968. 27 Bu afvlar için alınan İrade-i Seniyye de şöyle denilmekteydi: “Bitlis Hadisesi’nden dolayı mahkumun ve menfiyyen Medine-i Münevvere, Sivas, Ankara, Bitlis hapis.anelerinde ve mahal-i sairede mevkuf bulunan eşhasın aflarını Meclis-i Vükelâ kararıyla tensib olunmuştur” B.O.A, MV. 237/126. 28 “...Eşhasın afvları hususunda Meclis-i Vükelâ kararıyla bilistizan irade-i seniyye şerefşudur buyurularak Adliye ve Harbiye Nezaretlerine tebligat ifa kılındığı batezkere-i samiye izbar buyurulmuş icab edenleri bildirilmesi” B.O.A, DH-ŞFR, 47/190. 322 * TAED 49

İLDENİZ, Hüseyin. “Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Meydana Gelen Ayaklanmaların Dış Destek Bağlantıları”. V.Askeri Tarih Semineri Bildirileri, I, Ankara: 1996.

PEKDEMİR, Rüştü. I.Cihan Harbi’nde Bitlis’in Ruslar Tarafından Zaptı (Daktilo-Genelkurmay ATASE Başkanlığı Kütüphanesi). Ankara: 1957.

REYNOLDS, Mıchael A. The Ottoman-Russıan Struggle For Eastern Anatolıa and The Caucasus, 1908-1918: Identıty, Ideology and The Geopolıtıcs of World Order. New Jersey: Princeton University Press, 2003.

REYNOLDS, Michael A. “The Mullah Selim Uprisng and Emperial Russian Designs en Anatolia”. Türk Dünyasına Bakışlar (Prof.Dr. Mehmet Saray’a Armağan), İstanbul: 2003.

SOMAKİAN, Manoug Joseph. Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers, 1895-1920. New York: St. Martin's Press, 1995.