TÜRKİYE TÜRKÇESİ İLE ÖZBEK TÜRKÇESİNDE NEZAKET ANLAMI TAŞIYAN SESLENMELER

Öz Türkçede nezaket anlamı, kendine özgü biçimde, çeşitli unsurlar aracılığıyla ifade edilir. Bu açıdan cümle kuruluşu, üslup ayrıcalık taşır. Bu makale cümlelerde nezaket anlamının seslenmeler aracılığıyla yansıtılması konusunu incelemektedir. Bu makale, sadece Türkiye Türkçesinde bulunan seslenmelerdeki nezaket anlamı üzerinde durmayıp bunları Özbek Türkçesindeki bazı seslenmelerle karşılaştırarak aynı dil ailesinden olan bu iki yazı dilinin benzer ve farklı yanlarını ortaya koymayı denemektedir. Türkiye Türkçesinde ve Özbek Türkçesinde nezaket bildiren seslenmeler, “bey, hanım, bay, bayan, efendi, beyefendi, hanımefendi” hitap sözleri; “teyze, amca, beybaba, abla, kardeş, hemşire, dede, nine, evlat, yavru, oğul, kız” akrabalık adları; “öğretmen, patron, hoca, müdür, büyükelçi, sultan, yüzbaşı” unvanları ve benzetme kelimeleri ile ifadesini bulur.

___

BANGUOĞLU, Tahsin, Türkiye Türkçesinin Grameri, Ankara, 1998.

EDİSKUN, Haydar; DÜRDER Baha, “Bir Köpeğin Sonu”, Bizim Okuma, Remzi Kitabevi, İstanbul, ?, s. 68- 69.

GENCAN, Tahir Nejat, Dilbilgisi, 2. Baskı, İstanbul, 1971.

GÖKER, Osman, Uygulamalı Türkiye Türkçesi Bilgileri, MEB Yayınları, İstanbul, 1997.

GÜNTEKİN, Reşat Nuri, Çalıkuşu, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1992.

GÜNTEKİN, Reşat Nuri, Sönmüş Yıldızlar, İnkılap Kitabevi, İstanbul, ?

HENGİRMEN, Mehmet, Türkiye Türkçesi Dilbilgisi, Engin Yayınevi, Ankara, 1995.

İMAMOVA, Holida, “Türk Tilida ‘Efendi’ So’zining Ma’nolari va Uslubiy Hususıyatlari”, Turkologiya Masalalari 1, İlmiy Maqolalar To’plami, Alişer Navoi Nomidagi O’zbekiston Milliy Kutubhonasi Nashriyoti, Toshkent, 2006, s. 80- 81.

İMAMOVA, Holida, “Türk Tilida Bay ve Bayan So’zlarining Xurmatni İfodalashdagi Vazifasi”, Filologiya Masalalari, İlmiy-Metodik Jurnal, O’zbekiston Davlat Caxon Tillari Universiteti, Toshkent, 2007/1(14), s. 60-63.

KÖKLÜGİLLER, Аhmet, Dilbilgisi, İstanbul, ?.

KOMİSYON, Özbek Tili Grammatikasi II, Fan Nashriyoti, Toshkent, 1976.

Örnekleriyle Türkçe Sözlük, C. I, MEB Yayınevi, Ankara, 1995.

Özbek Tilining İzohli Luğati, C. I, Rus Tili Nashriyoti, Moskva, 1981.

QODİRİY, Abdulla, O’tgan Kunlar, O’qituvçi Nashriyoti, Toshkent, 1980.

TURSUN, Parda, O’qituvchi, G’afur G’ulom Nomidagi Adabiyot va San’at Nashriyoti, Toshkent, 1972.

Türkçe Sözlük, C. I, TDK Yayınları, Ankara,1988.