TERS DİZİM SÖZLÜKLERİNİN TÜRK DİLİ ÇALIŞMALARINDAKİ YERİ VE ÖNEMİ

Ters dizim; abece sırasından farklı olarak, kelimelerin son harflerinden başlamak üzere yeniden sıralanmasını ifade eden bir kavramdır. Farklı veya aynı görevdeki sesteş eklerin alt alta gelecek şekilde dizilmesi, sondan eklemeli olan Türkçenin dizin ve dizim ilişkisi açısından gramer özelliklerinin ortaya konulmasına imkân tanıdığı için son derece önemlidir. Bu yöntem önemli ölçüde zaman tasarrufu sağlaması yanında Türkçenin ekleme ile ilgili incelik ve kurallarının ayrıntılı olarak görülmesine, hangi eklerin ne tür kelimeler türettiği bilgisinin sağlanmasına ve bu bilgilerin denetlenmesine yardımcı olmaktadır. Birkaç çalışma dışında örneği bulunmayan ters dizim sözlükleri, kural dışı olduğu düşünülen örneklerin de bir arada görülmesini sağlayacağından yabancı dil olarak Türkçenin öğretilmesinde de yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ters dizim, Türklük Bilgisi, sözlük, biçim birimi

Unlike the order of “abece”, inverted syntagma is a concept that states reordering the letters by beginning from the last letters. Ranking of homonym affixes, whose mission is the same or different, one under the other is very important because it makes grammatical characteristics presented in terms of Turkish’s indexical and syntagma relation which is an agglutinative language. Besides it provides time saving, this method helps to realize nuancy and rules about addition of Turkish in detail, enable to know what kind of words are created by which affixes and evaluating this information. Inverted syntagma, whose examples are very few, is going to help to teach Turkish because it will make it possible to see the examples all together which are thought as irregular

Keywords:

Inverted syntagma, Turkishness research studies, dictionary, morpheme,

PDF

___

Aksan, D. (2003). En eski Türkçenin izlerinde. İstanbul: Multilingual Yayınları.

Aksu, T. A., Tariktaroğlu, A. ve Gemalmaz, E. (2004). Türkçe sözlük’ün ters dizimi. Ankara: TDK Yayınları.

29 “Biz, bir sözcük ailesi içinde, ancak sonradan meydana gelebilen, yani varlığı birtakım kavramların, sözcüklerin

varlığına bağlı olan, biçim bakımından gelişerek türetmelerle birtakım anlam olaylarından sonra ortaya çıkan

sözcüklere “ileri ögeler” adını veriyoruz.” Aksan, 2003, s. 85-86.

Eserin yazılış sebebi mukaddime bölümünde Türkçenin diğer dillere göre şiir ve edebiyata müsait ve seci gibi bir

kıymete sahip olmasına bağlanmıştır. Edebiyatımızda sık kullanılan Arapça ve Farsça kelimelere ağırlık verilen

sözlükte 15 bin civarında kelime bulunmaktadır. Ayrıca bk. Uzun, 1989, s. 442-445.

Alyılmaz, C. (2004). Eski Türkçenin söz varlığının düz ve ters dizimi. Ankara: Kurmay Yayınları.

Boz, E. (2011). Leksikografi teriminin tanımı ve Türkçe karşılığı üzerine. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 4, 9-14.

Börekçi, M. (2009). Türkiye Türkçesinde yapı ve işlev bakımından sözcükler. Erzurum: Eser Ofset Matbaacılık.

Daşdemir, M. (2014). Oklama yöntemiyle Türkçenin yapısal-işlevsel söz dizimi. Erzurum: Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık.

Göçer, A. (2001). Türk dili ile ilgili sözlüklere genel bir bakış ve günümüz ilköğretim sözlükleri. Türk Dili, (598). 388-403.

Güler, M. (2011). Derleme sözlüğü’nün ters dizimi (E-K). Yayımlanmamış yüksek lisans seminer eseri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Güntepe, E. ve İncesu, E. (2013). Orhon Yazıtları’nın düz ve ters dizimi. Yayımlanmamış bitirme tezi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

İlhan, N. (2009). Sözlük hazırlama ilkeleri, çeşitleri ve özellikleri. Turkish Studies, 4(4), 534- 554.

Karaağaç, G., (2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.

Karaduman, G. vd. (2013). Eski uygur türkçesi (Düz ve ters dizimler). Yayımlanmamış bitirme tezi. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.

Kocaman, A. (1998). Dilbilim, sözlük, sözlükçülük. Kebikeç Dergisi, 6, 111-114.

Kuş, B. (2011). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish’in Düz ve Ters Dizimi. Yayımlanmamış yüksek lisans seminer eseri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Mert, O. (1999). Türkçe sözlük’ün ters dizimi üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 11, 311-315.

Ölker, G. (2011). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü. Konya: Kömen Yayıncılık.

Özbek, E. (2011). Kutadgu Bilig sözlüğünün ters dizimi. Yayımlanmamış yüksek lisans seminer eseri, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Süleymanoğlu, M. H. (2006). Türkçenin ters sıklık sözlüğü. Ankara: Kurmay Yayınları.

TDK (2005). Türkçe sözlük. Ankara.

Uzun, M. (1989). Ali Seydi Bey. İslam Ansiklopedisi, C. 2, 442-445.

Üşenmez, E. (2012). Özbek Türkolog Berdak Yusuf ve sözlük çalışmaları. 7(4), 3181-3188.

Vietze, H. P., Zenker, L., Warnke, I. (1975). Rückläufiges Wörterbuch der türkischen Sprache. VEB Verlag Enzyklopädie, Leipzig.

Zengin, D. (2009). Türkçenin Tersine sözlüğü. Ankara: Kurmay Yayınları.

http://bm.pamukkale.edu.tr/~mbozuyla/, 11 Nisan 2015.

http://www.cevalkaya.com/dosya-indir/, 11 Nisan 2015.

http://www.isa-sari.com/gokturkce/, 11 Nisan 2015.

http://www.kultur.gov.tr/genel/gaspirali/default.asp, 11 Nisan 2015.

http://www.mehmetkara.com/proje.html, 11 Nisan 2015.