TARİH VE SİYASETNAMELER ÇERÇEVESİNDE KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA VEZİR HİKÂYELERİ

Siyasetnameler sultanlara ve diğer devlet adamlarına devlet yönetimiyle ilgili öğüt vermek için yazılan eserlerdir. Yazar/şair bu öğüt ve fikirleri aktarırken tarihte yaşanmış olaylardan ve hafızalarda iz bırakmış yöneticilerden örnekler verir. Bazen konuya uygun kıssalar anlatır ve böylece yöneticilerin tarihî olaylardan ders çıkarmasını ister. Klasik Türk edebiyatında kaleme alınan ve kahramanları sultan, vezir gibi tipler olan pek çok kurgusal eserde de yönetici hikâyeleri anlatılırken tarihî şahsiyetlere telmihte bulunulur ve devlet adamlarına nasihat verilir. Çoğu defa kurmaca dünyanın kahramanlarının maceralarıyla tarihî kişiliklerin yaşadıkları birbirine benzer. Bu durum ahlakî eserlerde anlatılan pek çok hikâyede de kendisini gösterir. Bu makalede de klasik Türk edebiyatının mensur ve manzum hikâyelerindeki vezir tiplerinin maceraları ve görünümleri siyasetname tarzında yazılmış eserlerdeki fikirler ve tarihteki benzer olaylar paralelliğinde ele alınmıştır. Böylelikle klasik dönemde farklı alanlarda yazılan eserlerin edebiyat ve tarih incelemeleri için ortak kaynaklık değerleri ortaya konmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler:

siyasetname, mesnevi, mensur hikâye, vezir, tarih

Politic books are works written to give advice to the sultans and the other statesmen as regards to the administration of the State. By quoting these advice and ideas, the writer/poet gives examples of some historical events and administrators who have made a mark on the mind. S/he sometimes tell congruous anectodes aimed to lead the administrators to gain experience from the historical events (circumsttances). Within classical Turkish literature in many fictional works protagonists of which are characters like sultans and viziers, the narrators give advice to the administrators by referring to historical important persons. The adventures of the heroes of the fictional world and those of the historical ones frequently resemble each other. This kind of case is also seen in several stories told in the moral works. In this article, the adventures and appearances of the types of viziers in stories written in prose and poems in classical Turkish literature are examined with a parallelism to the ideas written in the works in the form of politicbooks and similar events in history. In this way, the common bibliographical values of the works written in different disciplines in the classical period for investigations of literature and history are tried to be found out.

Keywords:

politic books, mathnawi, prose story, vizier, history.,

PDF

___

AFYONCU, Erhan, Ahmet ÖNAL, Uğur DEMİR. Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler. İstanbul: Yeditepe yay, 2010.

AKDOĞAN, Yaşar. Ahmedî-İskendername. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.

ALTAY, Ahmet. Düstûru’l-Mülk Melikü’l-Vezir. Selçuk Ünv, SBE yüksek Lisans tezi, Konya: 2008. ALTINAY, Ahmet Refik. Lale Devri 1718-1730. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt yay. 2010

ARSLAN, Mehmet – AKSOYAK, İ. Hakkı. (Gelibolulu Mustafa Ali). Riyazu’s-Sâlikin. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.

ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyâsetnâmeler-I (Siyâset ve Siyâsetnâmeler Hakkında Genel Bilgiler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V, 357-370, 2000a.

ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyâsetnâmeler-II, (Ebu’n-Necîb ve en-Nehcetü’l- Meslûk fi Siyâseti’l-Mülûk’u)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, V, 2000b.

ATMACA Veli. Hadisleri Bakımından Siyasetnameler-III, (Ebû’n-Necib’in en-Nehcu’l- Meslûk’unda Yönetilenlerle İlgili Rivâyetler)”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8, 45-58, 2003.

ATMACA Veli. “Hadisleri Bakımından Siyasetnameler-IV, (Ebû’n-Necib’in en-Nehcu’lMeslûk’unda Yönetenlerle İlgili Rivâyetler)”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14:1, 165-187, 2004.

AYVAZOĞLU, Beşir. Aşk Estetiği İslam Sanatlarının Estetiği Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Ötüken yay, 1996.

AYVERDİ, Samiha. Türk Tarihinde Osmanlı Asırları. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 1999.

BİZBİRLİK, Alpay: “Kroniklerde Osmanlı Devleti Yöneticilerine Yapılan Eleştiriler Üzerine (Başlangıçtan XVI. Yüzyılın Sonuna Kadar)”, Bilig, Güz / 2004, Sayı 31.

BÜLBÜL, Tuncay. Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hümâyûn-Nâme (İnceleme-Tenkitli Metin), Doktora Tezi. Ankara: 2009.

ÇERÇİ, Faris. Gelibolulu Mustafa Ȃlî ve Künhü’l-Ahbâr’ında II. Selim, III. Murat ve III. Mehmet Devirleri (II. Cilt). Kayseri: Erciyes Üniversitesi yay. 2000.

DANIŞMAN, Zuhuri. Koçi Bey Risalesi. İstanbul: MEB yay. 1993.

DEMİREL, Şener. Behişti’nin Heft-Peyker Mesnevisi. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012

DİLÇİN, Cem. Mes’ud Bin Ahmed Süheyl ü Nevbahar, İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi yay. 1991.

EMLİK, Mehmet. Mehmed’in Isk-Nâme Adlı Mesnevisinin Günümüz Türkçesiyle Nesre Çevrilmesi ve Mesnevideki Eğitim Unsurları. Konya 2008: Selçuk Üniversitesi, SBE, yüksek lisans tezi.

EREN, Aslı. Letaifname (Dil İncelemesi ve Metin). 2008: İnönü Ünv. SBE, yüksek lisans tezi, Malatya.

EREN, Metin. Bitlis Masalları Üzerine Bir Araştırma.: Van YYÜ, basılmamış yüksek lisans tezi. 200 ESİR, Hasan Ali. Lamii Çelebi, Ferhad ile Şirin. http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012

FLEİSCHER, Cornell H. Tarihçi Mustafa Ali (çev: Ayla Ortaç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.,1996.

GÜZELOVA, Hanzade. Abdî’nin Heft Peyker Mesnevîsi (İnceleme-Metin-Dizin). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara. 2008.

İNALCIK, Halil. “Osmanlı Padisahı”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt XIII, Sayı 4, Ankara: 1958.

KADIOĞLU, İdris. Diyarbakırlı Ahmedî, Yûsuf u Züleyha (İnceleme-Metin Dizin-Sözlük). http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.

KAVRUK, Hasan. Eski Türk Edebiyatında Mensur Hikâyeler. İstanbul: MEB yay., 1998.

KAZAN, Şevkiye. Hamidizade Celilî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Hüsrev ü Şirin Mesnevisi (İnceleme-Tenkitli Metin). Süleyman Demirel Ünv. SBE, yüksek lisans tezi, Isparta: 1997.

KOÇİN, Abdulhakim. Za’ifî Gülşen-i Mülûk. Ankara: Akçağ yay. 2005.

KORTANTAMER, Tunca. Eski Türk Edebiyatı Makaleler. Ankara: Akçağ yay. 1993.

LEVENT, Agâh Sırrı. “Siyasetnâmeler”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1963.

MALGACA, Eflak. Sıdkî'nin “Hikâye-İ Ucûbe Vü Mahcûbe” Adlı Eseri Ve Eserdeki Eğitimle İlgili Unsurların Tespiti. Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, basılmamış yüksek lisans tezi, İzmir: 2006.

MUSTAFA NURİ PAŞA (Haz: Neşet Çağatay). Netayicü’l-Vukuât. Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Devleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu yay. 1992.

ÖZCAN, Abdulkadir. “Osmanlı Siyasetnâmelerinde Reaya Hukuku” Türklerde İnsani Değerler ve İnsan Hakları: Osmanlı İmparatorlugu Dönemi: II. Kitap. İstanbul: Türk Kültürüne Hizmet Vakfı. yyy. ÖZKAN, Mustafa. Cinânî, Cilâü’l-Kulûb (Giriş – İnceleme – Metin – Sözlük). http://ekitap.kultur.gov.tr 12/10/2012.

ÖZDEMİR, H. Ahmet, “Tâhirü’l-Mevlevî ve Cengiz ve Hülâgû Mezâlimi Adlı Eseri”. Sakarya: Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 / 2005, s. 135-169.

ÖZTÜRK, Murat. Lamii Çelebi’nin Veyse vü Ramin Mesnevisi (İnceleme-Metin-Sadeleştirme). Atatürk Üniversitesi, SBE, yayımlanmamış doktora tezi, Erzurum: 2009.