190104

Mustafa Âli ve Evliyâ Çelebi’ye Göre Osmanlılarda Deniz Korkusu

Osmanlıların denizden korktukları, denizcilikten anlamadıkları ve denizcilik alanında geri kalmış olduklarına dair iddialar, çoğunlukla birbirleri ile bağlantılı bir şekilde, Osmanlı topraklarını ziyaret eden elçiler, seyyahlar ve resmi devlet görevlileri tarafından yazılan raporlarda, seyahatnamelerde ve eserlerde ifade edilmiştir. Bunlardan faydalanan modern çalışmalarda da benzer görüşler değişik ölçülerde tekrar edilmiştir. Ancak deniz korkusunun modern çağdan önce herhangi bir bölge, devlet ve toplumla bağlantısı olmaksızın çok genel ve doğal bir olgu olduğu genellikle görmezden gelinmiştir. Bu makalenin amacı Osmanlılardaki deniz korkusunu, bu olgunun genelliğini göz önünde bulundurularak ele almaktır. Konu Mustafa Âli’nin Mevâidü’n-Nefâis Fî-Kavâidi’l-Mecâlis ve Evliyâ Çelebi’nin Seyahatname isimli eserlerinde yazdıkları üzerinden değerlendirilmiştir. Bu iki eserin seçilmesinin temel sebebi, yazarlarının deniz korkusunu başından geçen olaylarla birlikte açık ve dolaysız bir şekilde anlatmalarıdır.

Anahtar Kelimeler:

Deniz korkusu, Osmanlı denizciliği

Fear of the Sea (Thalassophobia) in The Ottomans According to Mustafa Âli and Evliyâ Çelebi

It is mentioned in the governmental reports, travel accounts and other pieces written by the ambassadors, travelers and statesmen who visited the Ottoman lands that the Ottomans were afraid of sea, their knowledge of seamanship was lacking and interconnectedly they were relatively immature in maritime and navigation. Modern studies which make use of such accounts also repeat very similar opinions in different ways. However, they neglect the fact that, before the modern era, thalassophobia (or fear of the sea) is not dependent on any region, state or society. Rather it is a natural and prevalent phenomenon. This article tries to study thalassophobia in the Ottomans by taking mentioned general features of the phenomenon into consideration. It evaluates the topic by analyzing Mustafa Âli’s Mevâidü’n-Nefâis Fî-Kavâidi’l-Mecâlis and Evliyâ Çelebi’s Seyahatname. This is because these writers give clear and firsthand accounts about their own fear of the sea by offering personal experiences and real stories.

Keywords:

Thalassophobia (fear of the sea), Ottoman seafaring,

PDF

___

Agius, Dionisius A., Classic Ships of Islam: From Mesopotamia to the Indian Ocean, Brill, Leiden 2008. Baysun, M. Cavid, “Müverrih Âlî’nin Mevâ’id ün-Nefâ’is Fî Kavâ’id il-Mecâlis’i Hakkında”, Tarih Dergisi, C. I, S. 2, İstanbul 1950, s. 389-400. Braudel, Fernand, Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, C. I, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Eren Yayınları, İstanbul 1989. Bulunur, Kerim İlker, “16. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Taşımacılığı: Navlun ve İskerçe Sözleşmeleri”, History Studies, 6/3, 2014, s. 89-102. Casson, Lionel, Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler, çev. Gürkan Ergin, Homer Kitabevi, İstanbul 2002. Casson, Lionel, Travel in the Ancient World, Hakkert, Toronto 1974. Chardin, Jean, Chardin Seyahatnamesi: İstanbul, Osmanlı Toprakları, Gürcistani Ermenistan, İran 1671-1673, çev. Ayşe Meral, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013. Dankoff, Robert, Seyyah-ı Âlem Evliyâ Çelebi’nin Dünyaya Bakışı, çev. Müfit Günay, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2010. Ehrenkreutz, A. S., “Bahriyya”, The Encyclopaedia of Islam, New Edition, C. XII, Brill, Leiden 2004, ss. 119-121. Evliyâ Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 2. Kitap, haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2006. Evliyâ Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 7. Kitap, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003. Evliyâ Çelebi b. Derviş Muhammed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, 9. Kitap, haz. Yücel Dağlı, Seyit Ali Kahraman, Robert Dankoff, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2005. Eβer, Raingard, “Fear of Water and Floods the Low Countries”, Fear in Early Modern Society, ed. William G. Naphy ve Penny Roberts, Manchester University Press, Manchester 1997, s. 62-77. Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli: Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, çev. Ayla Ortaç, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008. Gelibolulu Mustafa ‘Âlî, Mevâ‘ıdü’n-Nefâis Fî-Kavâ‘ıdi’l-Mecâlis, haz. Mehmet Şeker, TTK Yayınları, Ankara 1997. Hillenbrand, Carole, Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri, çev. Nurettin Elhüseyni, Alfa Yayınları, İstanbul 2015. Ibn Jubayr, The Travels of Ibn Jubayr, çev. R.J.C. Broadhurst, Jonathan Cape, London 1952. İnalcık, Halil, “The Rise of the Turcoman Maritime Pricipalities in Anatolia, Byzantium and Crusades”, The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire: Essays on Economy and Society, Indiana University Turkish Studies, Bloomington 1993, s. 309-341. Kafadar, Cemal, “Ben ve Başkaları: On Yedinci Yüzyıl İstanbulu’nda Bir Dervişin Güncesi ve Osmanlı Edebiyatında Birinci Ağızdan Anlatılar”, Kim Var İmiş Biz Burada Yoğ İken, Metis Yayınları, İstanbul 2009, s. 39-71. Kalpaklı, Mehmet, “Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi ve Osmanlı Kültürünün Sözelliği/İşitselliği”, Evliya Çelebinin Sözlü Kaynakları, ed. Öcal Oğuz ve Yeliz Özay, UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, Ankara 2012, s. 85-91. Karahasanoğlu, Selim, “Ben-Anlatıları: Tarihsel Kaynak Olarak İmkânları, Sınırları”, Turkish History Education Journal, 8/1, 2019, s. 211-230. Kristof Kolomb, Seyir Defterleri, çev. Sait Maden, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015. Özay Diniz, Yeliz, Evliyâ Çelebi’nin Acayip ve Garip Dünyası, YKY Yayınları, İstanbul 2017. Pryor, John H., Akdeniz’de Coğrafya, Teknoloji ve Savaş, çev. Füsun Tayanç ve Tunç Tayanç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004. Tezcan, Nuran, “Kurmacanın Gücü: Alıntı mı, Yanılgı mı, Kurmaca mı?”, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi’nin Yazılı Kaynakları, haz. Hakan Karateke, Hatice Aynur, TTK Yayınları, Ankara 2012. Tournefort, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, C. I, çev. Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005. Utku, Nihal Şahin, Kızıldeniz: Çöl, Gemi ve Tacir, 2. Baskı, Klasik Yayınları, İstanbul 2017.