İrtical Kavramı ve Şu‘Arâ Tezkirelerine Göre İrticalen Şiir Söyleyen Şairler

İrticalen şiir söyleme geleneği halk şiirine özgü ritüellerden biridir. Saz şairlerinin atışma şeklinde gerçekleştirdikleri bu gelenek, zamanla usta-çırak ilişkisiyle olgunlaştırılır. Âşıkların genelde sazlı olarak icra edip söyledikleri bu tarz şiirler klasik Türk edebiyatında yaygın olarak kullanılmamaktadır. Ancak bu durum, divan şairlerinin irticalen şiir söyleme kabiliyetlerinin olmadığı veya bu tarzda şiir söylemedikleri manasına gelmemektedir. Kaynaklar incelendiğinde divan şairlerinin herhangi bir vaka karşısında söyledikleri irticalî şiirlere rastlanır. Saz şairlerinden farklı olarak divan şairleri, bu tarz manzumeleri karşılıklı olarak değil genellikle bir olay karşısında söylerler. Bu olaylara göre şekillenen şiirlerin muhtevası hâliyle farklılık göstermektedir. Söylenen şiirlerin büyük çoğunluğu mizah içermekle beraber hiciv, övgü, ölüm gibi konular üzerine söylenmiş şiirler de bulunmaktadır. Şu‘arâ tezkireleri incelendiğinde birçok divan şairinin irticalî şiirlere meyli olduğu görülmektedir. Özellikle Âşık Çelebi, Kınalızâde Hasan Çelebi ve Gelibolulu Âlî’nin diğer tezkirelere nazaran daha fazla irticalî şiiri kaydetmeleri ve kendi söyledikleri irticalî şiirlere eserlerinin belli bölümlerinde yer vermeleri, divan şairlerinin bu tarz şiirlere gösterdikleri itibar açısından dikkate değerdir. Hazırlanan çalışmada “irtical” kavramı üzerinde durulmuş, klasik Türk edebiyatı sahasında az görülen bu tarz şiirlerin şu‘arâ tezkireleri taranarak örnekleri toplanmış ve şiirler tasnif edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İrticâl (doğaçlama), Bedîhe, Şiir, Tezkire

“Extemporization” Concept and Poets Who Tell Extemporizing Poetry According to Collection of Biographies

Extemporization poetry tradition is one of the rituals of folk poetry. This tradition, which was realized by the folk poets in mutual terms, is matured with the master-apprentice relationship in time. These kinds of poems, which the folk poets generally perform with music, are not widely used in classical Turkish literature. However, this does not mean that the poets of classical Turkish literature do not have the ability to extemporization poems or say poems in this way. When the sources are examined, extemporization poems written by classical Turkish literature poets in the face of an event are found. Unlike folk poets, classical poets often say that they are not mutually opposite to such an event. The content of the poems shaped according to these events is different. Although the majority of the extemporization poems contain humor, there are poems about satire, praise and death. The most important biographical sources in classical Turkish literature are the poet biography books. In these books, it was found that some poets had an interest in extemporization poems. Especially, they wrote more extemporization poems than Âşık Çelebi, Kınalızâde Hasan Çelebi and Gelibolulu Âlî other biographical books. They also wrote their own extemporization poems in certain parts of their works. This situation is noteworthy in terms of the reputation of classical poets of Turkish poets. In this study, the concept of “extemporization " is emphasized. Examples of these poems which are few in classical Turkish literature are taken from biographical sources and classified.

Keywords:

Extemporization, Spontaneity, Poem, Collection of Biographies,

PDF

___

Alkan İspirli, Serhan. (2000). “Türk Edebiyatında Tarih Düşürme Geleneği”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 14, s. 79-88. Artun, Erman. (2014). Ansiklopedik Halkbilimi / Halk Edebiyatı Sözlüğü. Adana: Karahan Kitabevi. Canım, Rıdvan. (2000). Latîfî Tezkiretü’ş-şu’arâ ve Tabsıratü’n-nuzamâ. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Durmuş, İsmail. (2000). “İrticâl”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt XXII. İstanbul. s. 459-460. Oğuz, M. Ocal. (2015). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları. Erdoğan, Kenan. (2010). “İrtical, Yozgatlı Mehmed Said Fennî Divanı nda Bedihecilik (İrtical-Doğaçlama) ve Yozgat’taki Kültür Ortamı”. Şehriyar, Yıl 2, Sayı 15, s. 42-45. Genç, İlhan. (2000). Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. İnce, Adnan. (2005). Tezkiretü’ş-şu’arâ – Sâlim Efendi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, İsen, Mustafa. (1994). Künhü’l-ahbarın Tezkire Kısmı. Ankara: AKM Yayınları. Kılıç, Filiz. (2010). Âşık Çelebi Meşâ’irü’ş-Şu’arâ İnceleme-Metin. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları. Köprülü, Fuad. (1999). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. KTB. (2018a). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=02E76580E35CC50B4EEDA8A0F1A3DEF897F47A994C661B2C807A998D5F3BD0D8 (Erişim Tarihi: 12.11.2018). KTB. (2018b). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/58689,ali-emiri-efendi--tezkire-i-suara-yi-amidpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 17.12.2018). KTB. (2019). http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/54137,540229-riyazu39s-suarapdfpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 22.01.2019) Kutluk, İbrahim. (1989). Kınalı-zâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şu’arâ. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Pala, İskender. (2011). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları. Redhouse, W. James. (2016). Müntehabât-ı Lügât-i Osmâniyye. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Solmaz, Süleyman. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme – Metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. Zavotçu, Gencay. (2009). Rıza Tezkiresi (İnceleme – Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı. Kadri, Hüseyin Kazım. (1927-1945). Büyük Türk Lugatı, I-IV cilt, İstanbul.