I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Sansür Uygulaması

Haberleşmenin, her türlü yayının, sinema ve tiyatro gösteriminin hükûmet tarafından önceden denetlenip kontrol edilmesini ifade eden sansür, Osmanlı Devleti tarafından Birinci Dünya Savaşı sürecinde yürürlüğe konulan bir uygulama oldu. Birinci Dünya Savaşı’na İttifak Devletleri safında giren Osmanlı Devleti savaşa girmeden önce 2 Ağustos 1914’de Almanya ile ittifak antlaşması imzaladı. 2 Ağustos 1914’de Almanya ile ittifak antlaşması imzaladığı gün seferberlik ilan etti ve sansür kararı aldı. Sansür kararı alınmasındaki sebep, seferberlik hazırlıklarını gizlemek olduğu kadar kamuoyunu psikolojik olarak savaşa hazırlamaktı. Böylece savaş karşıtlarının sesleri kısılarak gazetelerin müttefik ülkeler lehine yayın yapmaları sağlanacaktı. Alınan sansür kararı Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar devam etti. Savaşın sonuna doğru siyasi sansür biraz gevşetilse de askeri sansür aynı şekilde sürdü.

Anahtar Kelimeler:

Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı Devleti

The Censorship Implementation in The Ottoman State in The First World War

The censorship, meaning communication, all kinds of publications, cinema and theatrical screenings were controlled by the government beforehand, was an application put into effect by the Ottoman Empire during the First World War. The Ottoman State, having entered the First World War on the side of the Alliance States, signed an alliance agreement with Germany on August 2, 1914 before entering the war. On the day of signing the alliance agreement with Germany on August 2, 1914; the state declared mobilization and decided to censor. The reason for the censorship decision was to prepare the public for the war psychologically as much as to hide the mobilization preparations. Thus, the voices of the opponents of war would be reduced and newspapers would be made to broadcast in favor of the allied nations. The decision to censor continued until the end of the First World War. Although the political censorship was loosened a bit towards the end of the war, the military censorship continued in the same way.

Keywords:

First World War, Ottoman State,

PDF

___

Arşivler Başbakanlık Osmanlı Arşivi Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı Arşivi Yayımlanmış Arşiv Belgeleri Osmanlı Belgelerinde Birinci Dünya Harbi, Cilt: I, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın Nu: 130. Gazeteler İkdam Sabah Tanin Tasvir-i Efkâr Vakit Kitaplar ve Makaleler ARMAOĞLU, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1990), Cilt: 1914-1980, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1993. ATAY, Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul. ATNUR, İbrahim Ethem, “Avusturya-Macaristan Diplomatik Yazışmalarında Doğu Anadolu’da Türklere Uygulanan Kırım (1918)”, I. Uluslararası Türk Ermeni İlişkileri ve Büyük Güçler Sempozyumu, (2-4 Mayıs 2012 Erzurum), Editörler: Tolga Başak-Mevlüt Yüksel, 2014, SS. 169-175. AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa (1908-1914), Cilt: 2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2008. AYVAZOĞLU, Beşir, Edebiyatın Çanakkale’yle İmtihanı, Arıburnu ve Seddülbahir’de On Gün, Kapı Yayınları, İstanbul, 2015. BABACAN, Hasan, Mehmed Talat Paşa (1874-1921), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2005. BALCI, Ramazan, Tarihin Sarıkamış Duruşması, Nesil Yayınları, İstanbul, 2007. BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Cilt: II, Kısım: IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991. BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, Cilt: III, Kısım: I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1991. BEŞİKÇİ, Mehmet, Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2015. Cemal Paşa, Hatıralar, Hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2001. CEYLAN, Ayhan, “Tanzimat Dönemi Osmanlı Basım ve Yayımında Hukuki Düzen (1839-1876)”, Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, Sayı: I, 2006, SS. 139-155. ÇAVDAR, Tevfik, Türkiye’nin Demokrasi Tarihi (1839-1950), İmge Kitabevi, Ankara, 2013. ÇOLAK, Mustafa, Alman İmparatorluğu’nun Doğu Siyaseti Çerçevesinde Kafkasya Politikası (1914-1918), Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006. GÖZTEPE, Tarık Mümtaz, Osmanoğullarının Son Padişahı Vahideddin Mütareke Gayyasında, Sebil Yayınları, İstanbul, 1969. Halil Menteşe’nin Anıları, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1986. Hasan Amca, Doğmayan Hürriyet, Alfa Arşiv, İstanbul, 2013. İNUĞUR, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yayınları, İstanbul, 1993. KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, Cilt: VIII, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2007. KAŞIYUĞUN, Ali, “Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girmeden Önceki İttifak Arayışları”, History Studies, Volume: 1/1, 2009, SS. 318-341. KELEŞYILMAZ, Vahdet, I. Dünya Savaşı’nda Ulusal Güvenlik ve Dil Bilir Eleman İhtiyacı, Askeri Tarih Bülteni, Yıl: 25, Sayı: 48, Şubat 2000, SS. 143-147. KOLOĞLU, Orhan, Aydınlarımızın Bunalım Yılı 1918 Zaferi Nihai’den Tam Teslimiyete, Boyut Kitapları, İstanbul, 2000. KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yayınları, İstanbul, 2013. KORKMAZ, Ender, “Mondros Mütarekesi Döneminde Sansür”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Sayı: 19-20, SS. 29-56. LÜLECİ, Abdullah, I. Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’nde Casusluk Faaliyetleri (1914-1918), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2014. MAZICI, Nurşen, “1930’a Kadar Basının Durumu ve 1931 Matbuat Kanunu”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 18, Cilt: 5, SS. 131-154. ODYAKMAZ, Necla, “Osmanlı’da Anayasal Düzenlemeler ve Basına Etkileri”, İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 16 (2003), SS. 211-233. ÖĞÜN, Tuncay - SİBGATULLİNA, Alfina, “Türklerin ve Rusların Gözüyle 100’üncü Yılına Girerken Karadeniz Baskını ve Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’na Girişi”, History Studies, Volume: 5, Issue: 6 (November 2013), SS. 89-111. ÖZKAN, Asaf, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Askeri ve Mülki Bürokraside Tasfiyeler Askeri ve Mülki Heyet-i Mahsusalar, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2014. SABİS, Ali İhsan, Harp Hatıralarım, 1. Dünya Harbi, Cilt: 1, Nehir Yayınları, İstanbul, 1991. SELÇUK, Mustafa, “Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Harbiye Nezareti’nin ‘Çanakkale Kahramanlığını Yaşatma’ Amaçlı Faaliyetleri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi (AVİD), I/2 (2012), SS. 195-242. SELEK, Sabahattin, Anadolu İhtilali, Kastaş Yayınları, İstanbul, 2011. SEYHAN, Salih, “II. Meşrutiyet Dönemi Mizah Basını ve İçeriklerinden Seçilmiş Örnekler”, Turkish Studies, Volume: 8/3, Winter 2013, SS. 494-516. Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu, Ankara, 2005. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2005. UCA, Alaattin, “1915 Yılında Yayımlanan Bir Üsera Talimatnamesi ve Düşündürdükleri”, Atatürk Dergisi, Cilt: 3 Sayı: 3 (2003), SS. 169-183. ULUSOY NALCIOĞLU, Belkıs, “ Tanzimat Dönemi Türk Gazeteciliği ve Türk Basının İlkleri”, Manas Journal of Social Studies, Volume: 7, Issue: 14, SS. 253-267. WALLACH, Jehuda L., Bir Askeri Yardımın Anatomisi, Çeviren: Fahri Çeliker, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1985. YALMAN, Ahmed Emin, Gördüklerim, Geçirdiklerim, Cilt:1, Yenilik Matbaası, İstanbul, 1970. Ziya Şakir, Cihan Harbini Nasıl İdare Ettik?, Fuat Gücüyener Anadolu Kitap Deposu, İstanbul, 1944.