ESKİ TÜRK RUNİK METİNLERDEKİ ESİZ ÜZERİNE

Esiz eski Türk runik yazıtlarında en sık geçen kelimelerden biridir. Divanü- Lügati’t-Türk’te verilen anlamına istinaden hep “yazık” şeklinde bir acınma ünlemi olarak değerlendirilen esiz’in runik yazıtlarda kaydedilen çokluk ve iyelik ekli kullanımları onun ünlemleşmiş bir isim olduğunu, diğer bir deyişle acınma ünlemi işlevini sonradan kazandığını gösterir. Makalede esiz’in ve ondan türemiş esirke- fiilinin hem tarihî, hem çağdaş Türk lehçelerindeki kullanımı ve anlam çerçevesinden hareketle onun özellikle Eski Türk runik metinlerindeki sözlüksel anlamı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Yazar zikrolunan kelimenin eski Türk runik yazıtlarında “değerli, kıymetli, aziz” şeklinde bir sözlüksel anlama sahip olduğu görüşündedir.

Anahtar Kelimeler:

esiz, esirke-, +XrkAeki, Eski Türk runik yazıtları, Yenisey

Esiz is one of the most frequently occurring words in the Old Turkic Runic inscriptions. Based on the meaning given in Diwanu Lughat at-Turk by al-Kashgari esiz is understood as alas, an interjection expressing sorrow, regret and compassion. However, the fact that it can be inflected with the suffixes of possession or plurality demonstrates that esiz is a noun serves as an interjection, in other words it is a secondary interjection. The aim of this paper is to find out the initial lexical meaning of esiz . In order to do that the author uses the lexicographic data relating to esiz and its denominative form esirke in both historical and contemporary Turkic languages. The author claims that the lexical meaning of esiz in the Old Turkic Runic texts should be as follows: dear, valuable, worthy.

Keywords:

esiz, esirke-, suffix +XrkA-, Turkic runic inscriptions, Yenisey.,

PDF

___

ABDULLAYEV, E. ve İSAYEV, D. (haz.). Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü , Frunze: Mektep, 196 ARSLAN-EROL, H., Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Anlam Değişmeleri , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2008.

ATALAY, B. (çev.). Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi Cilt I- IV , Ankara: TDK, 1939 – 1941.

AWEZOVA, Z. A. (haz.). Mahmud al-Kaşgari. Divan Lugat at-Turk , Almatı: Dayk-Press, 2005.

BAKİNOVA, G. (1956) Kırgız Tilinin Oş Govorloru , Frunze: Kırgız SSR İlimder Akademiyası Til jana Adabiyat İnstitutu Basması

BALAKAYEV M. B. ve diğer. Sovremennıy Kazahskiy Yazık. Fonetika i Morfologiya , Alma-Ata: İzdatelstvo Akademii Nauk Kazahskoy SSR, 1962.

BANG, W. ve GABAIN von A. “Türkische Turfan-Texte III”, Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (SPAW) Philosophisch-Historische Klasse , 1930/13, s. 183-211.

BANG, W. ve GABAIN von A. “Analytischer Index zu den fünf ersten Stücken der Türkischen Turfan-Texte”, Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften (SPAW) Philosophisch-Historische Klasse, 1931/17, s. 461-517.

BANGUOĞLU, T. Türkçenin Grameri , İstanbul: Baha Matbaası, 1974.

BASKAKOV, N. A. (haz.). Grammatika Hakasskogo Yazıka , Moskva: Nauka, 1975.

BASKAKOV, N. A. İnkijekova-Grekul. Hakasskiy Yazık (Fonetiçeskaya Struktura, Slovarnıy Sostav i Grammatiçeskiy Stroy) , Moskva: Glavizdat Ministerstva Kulturı SSSR, 1953.

BUDAGOV, L. Sravnitelnıy slovar turetsko-tatarskih nareçiy so vklyuçeniyem upotrebitelneyşih slov arabskih i persidskih i s perevodom na russkiy yazık, Tom I ﺍ ﻑ, Sankpeterburg: Tipografiya İmperatorskoy Akademii Nauk, 1869.

VASİLYEV, D. D. Korpus tyurkskih runiçeskih pamyatnikov basseyna Yeniseya , Leningrad: Nauka, 1983: CHULUU, U. Studies on Mongolian Verb Morphology A thesis submitted in conformity with the requirments for the degree of Doctor of Philosophy, Graduate Department of East Asian Studies, University of Toronto, 1998.

CLARK , L. V “ Mongol Elements in Old Turkic ?”, Journal de la Société Finno-Ougrienne 75 ( 1977) , Helsinki, s. 110-168

CLAUSON, G. “The Earliest Turkish Loan Words in Mongolian”, Central Asiatic Journal , IV/3 (1959), Wiesbaden, s. 174-187.

GABAIN von A. Alttürkische Grammatik , Leipzig: Otto Harrassowitz, 1950.

EGEMBERDİYEVA S. ve AKMATALİYEV A. (haz.) Tarıhıy Irlar. Koşoktor cana Okuyalar , Bişkek: Şam Basması, 2002.

ERDAL, M. Old Turkic word formation: A functional approach to the lexicon , Wiesbaden: Harrassowitz, 1991.

ERDAL, M. A Grammar of Old Turkic , Leiden-Boston: Brill, 2004.

ERDİ S. ve YURTSEVER S. T. Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügati’t-Türk. Çeviri, Uyarlama, Düzenleme , İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005.

HAMILTON, J. Manuscrits Ouigours du IX e -X e Siècle de Touen Houang, Tome 1 , Paris: Peeters, 198 HAMILTIN, J. (çev. Köken, V.) Buddhacılığa ilişkin Uygurca el yazması. İyi ve kötü prens öyküsü , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1998.

JAYNAKOVA A. (haz.) Sarinci Bököy – Caŋıl Mırza , Bişkek: Şam Basması, 1998.

İSHAKOV, F. G. Ve PALMBAH, A. A. Grammatika Tuvinskogo Yazıka. Fonetika i Morfologiya , Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, 1961.

KARINİYAZOV, T. N. ve BOROVKOV, A. K. Uzbeksko-Russkiy Slovar , Taşkent: İzdatelstvo Uzb. Filiala Akademii Nauk SSSR, 1941.

KENESBAYEV İ. K. (haz.) Kazak Tiliniŋ Tüsindirme Sözdigi , I. Tom, A-K, Almatı: Kazak SSR Gılım Akademiyasınıŋ Baspası, 1959.

KIRBAŞEV K. (haz.) Koşocaş , Bişkek: Şam Basması, 1996.

Kırgız Tilinin Sözdügü , Bişkek: Kırgızistan İlimder Akademiyası Til ve Adabiyat İnstitutu, 2010.

KONONOV, A. N. Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka , MoskvaLeningrad: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR, 1956.

KORMUŞİN, İ. Tyukskiye Yeniseyskiye Epitafii Tekstı i İssledovaniya , Moskva: Nauka, 1997.

KORMUŞİN, İ. Tyukskiye Yeniseyskiye Epitafii Grammatika i Tekstologiya , Moskva: Nauka, 2008. LESSING, F. D. Mongolian-English Dictionary , Berkeley-Los Angeles: University of California Press, 1960.

Lessing, F. D. (çev. Karaağaç, G.) Moğolca-Türkçe Sözlük 2 O-C (Z) , Ankara: TDK Yayınları, 200 LEVİTSKAYA, L. S. İstoriçeskaya Morfologiya Çuvaşskogo Yazıka , Moskva: Nauka, 1976.

MUKAMBAYEV, C. Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü , Bişkek: Manas Universiteti Basması, 200 DANKOFF R. ve KELLY J. Mahmūd al-Kāš γ arī Compendium of The Turkic Dialects (Dīvānu Lu γ āt at-Turk). Edited and translated with introduction and indices by R. Dankoff in colloboration with James Kelly Part I, Boston: Harvard University Press, 1982.

POPPE, N. Grammar of Written Mongolian, Wiesbaden: Otto Harrassowitz, 1954.

POPPE, N. Introduction to Mongolian Comparative Studies , Helsinki: Finno-Ugrian Society, 1987. RADLOFF W. Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy, Tom Pervıy, Glasnıye. Versuch der Wörterbuches der Türk-Dialecte, Erster Band, die Vocale , Sanktpeterburg. Tipografiya İmperatorskoy Akademi Nauk, 1893.

RAMSTEDT, G. J. “Zur Verbstammbildungslehre der mongolisch-türkischen Sprachen”, Journal de la Société Finno-Ougrienne , XXVIII/3 (1912) , Helsingfors.

RASSADİN, V. İ. Mongolo-Buryatskiye Zaimstvovaniya v Sibirskih Tyurkskih Yazıkah , Moskva: Nauka, 1980.

ROUX J. P. “Le vocabulaire de la mort chez les anciens Turcs”, Ural-Altaische Jahrbucher , Neue Folge, Band 3 (1983), s. 134-149.

ŞÇERBAK, A. M. Ranniye Tyurksko-Mongolskiye Yazıkovıye Svyazi (VIII-XIV vv.) , SanktPeterburg, İzdatelstvo İnstituta Lingvistiçeskih İssledovaniy RAN, 1997.

ŞİRİN USER, H. Re-readıng and re-interpretatıon of some of the Yenisei inscriptions, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungarium , 2011/2 (64), s. 117-127.

TEKİN, T. “On a Misinterpreted Word in the Old Turkic Inscriptions”, Ural-Altaische Jahrbücher , Band 35 (1964), s. 134-144.

TEKİN, T. “The representation of Proto-Turkic Medial and Final /s/ in Yakut”, Makaleler I. Altaistik (haz. Yılmaz E. ve Demir N.), Ankara: Grafiker Yayınları, 2003.

TEZCAN S. “Kutadgu Bilig dizini üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten , XLV/2 (Nisan 1981), sayı 178, s. 23-78.

TODAYEVA B. H. Baoanskiy Yazık , Moskva: Nauka, 1964.

TODAYEVA B. H. Dagurskiy Yazık , Moskva: Nauka, 1986.

TODAYEVA B. H. Dunsyanskiy Yazık , Moskva: İzdatelstvo Vostoçnoy Literaturı, 1971.

YUDAHİN, K. Kırgızca-Orusça Sözdük. Kirgizsko-Russkiy Slovar , Moskva: Sovyetskaya Ensiklopediya, 1985.

YUDAHİN, K. Kırgız Sözlüğü (çev. Taymas, A.), cilt 1 (A-J), 2. baskı, Ankara: TDK Yayınları, 1988. YUSUF, B. Türkça-Özbekça va Özbekça-Türkça Lügat , Taşkent: Özbekistan, 1993.

NARMAMATOVA, G. Moldo Niyazdın Çıgarmaları: Transkripsiya, Orfografiyalık, Fonetikalık, Leksiko-Semantikalık Taldoo , Manas Üniversitesi Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2010.

KİBİROVA, Ş. ve TSUNVAZO, Yu. Uygursko-Russkiy Yazık , Alma Ata: İzdatelstvo Akademii Nauk Kazahskoy SSR, 1961.

USEEV, N. “ Esizime mi? Sizime mi?” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstütüsü Dergisi , sayı 34 (2007), s. 1-8.

SERTKAYA, O. F. “Yenisey yazıtlarından 10, 25, 41, 51, 70, 109 ve 110 üzerine etimolojik açıklamalar ve düzeltmeler”, I Uluslararası Uzak Asya’dan Ön Asya’ya Eski Türkçe Bilgi Söleni Bildiri Metinleri , 18-20 Kasım 2009, Afyonkarahisar, s. 227-238.

NADJİP, E. Uygursko-Russkiy Slovar , Moskova: Nauka, 1968.

Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov III. Morfologiya , Moskva: Nauka, 1988. www.altay.uni-frankfurt.de/runika_1.htm (05.05.2012) http://www.bizdin.kg/elib/kitepter/html/semetey/semetey_sk1/section17.html#title19 (05.05.2012)