DELİ BİRÂDER GAZÂLÎ VE MİFTÂHU’L-HİDÂYE İSİMLİ ESERİ

Klasik Türk Edebiyatı‟nda önemli bir yekûn tutan öğretici eserler, çoğunlukla manzum olarak kaleme alınmıştır. Bunda en büyük etken, nazmın nesre göre daha kolay ezberlenebilmesi, daha akılda kalıcı olması ve böylece bilginin çok daha geniş kitlelere ulaşabilmesidir. Bu yüzden toplum için önemli olan -sözlükten, fıkha kadar- pek çok eser, manzum olarak telif edilmiş veyahut daha sonra manzum hale getirilmiştir. Bu makalemizle 16. yüzyılda yaşamış, edebiyatımızda hayat hikâyesi ve eserleri ile ilginç bir üne sahip olan Deli Birâder Gazâlî‟nin hayatına dair bilgiler verdikten sonra, büyük Hanefî fakihlerinden Mergînânî‟nin Hidâye Şerhu Bidâyetü’l-Mübtedi isimli eserinden bazı bölümleri nazmen tercüme ettiği Miftâhu’l-Hidâye isimli eserini tanıtacağız. Metnin günümüz alfabesine aktarımını da bu çalışmamızda sunacağız.

Anahtar Kelimeler:

Deli Birâder, Gazâlî, Miftâhu‟l-Hidâye.

Most of time, didactic works that have an important aggregate in Classical Turkish Literature have been mostly written in verse. The most important reason for this is that poetry is easy to memorize and it can reach the large masses as well as being easier to remember. Therefore, works from dictionary to fıkıh(İslamic law) which are valuable for society, have been written in verse or changed into verse. In this article, we will deal with Deli Birâder Gazâlî‟s life, who lived in 16th century and have an interesting role in our literature with his life and works, using the all works written about him and we will introduce his works, Miftâhu’l-Hidâye in which he translated in verse some part of Hidâye Şerhu Bidâyetü’l-Mübtedi, the work of one of the Hanefî scribes Mergînânî. Moreover, in this study we will present the text narrated in modern-day alphabet.

Keywords:

Deli Birâder, Gazâlî, Miftâhu‟l-Hidâye.,

PDF

___

________, Deli Birader Mehmed Gazâlî, Marmara Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 12914/Y035.

Akgündüz, S. N. (2004). El-merğînânî’nin el-hidâye adlı eserinde istihsan. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: M.Ü. SBE İlahiyat ABD İslam Hukuku BD.

Âşık Çelebi, Meşâ’iru’ş-şu’arâ, (haz. G. M. Meredith-Owens), London 1971 (Tıpkıbasım). Beliğ, İ. (1287). Güldeste-i beliğ. Bursa.

Bursalı Mehmet Tahir. (1338). Osmanlı müellifleri I-III. İstanbul

Cunbur, M. (2004). Gazâlî. Türk dünyası ortak edebiyatı: Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi I-VII. Ankara.

Çelebioğlu, Â. (1998). Türk edebiyatında manzum dinî eserler. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, MEB Yay., 349-365.

Deli Birâder. Miftâhu’l-hidâye, British Library, Or. 1166/3, vr. 78b-92a.

Deli Birâder. Miftâhu’l-hidâye, İstanbul Nadir Eserler Kütüphanesi, No:T3273, vr. 1b-8b.

Edirneli Sehi. (1325). Tezkire-i hehi (heşt behişt). İstanbul

Emecen, F. Şehzâde Korkut. DİA, XXVI, 205-207. Faik Reşat. (1311). Eslâf. İstanbul.

Gelibolulu Ali. Künhü’l ahbâr’ın tezkire kısmı, (haz. Mustafa İsen), (http://courses.washington.edu/otap/archive/data/arch_txt/texts/a_kunhul.html), (E.T.:05.02.2014)

Genç, İ. (1980). Keşfü’z-zünûn’un açıklamalı dizini. Erzurum.

Gökyay, O. Ş. (1970). Gazâlî (Deli Birader). Türk Dili, C. XXI, S. 222, s. 449-460.

Gökyay, O. Ş. (1970). Gazâlî (Deli Birader). Türk Dili, C. XXII, S. 223, s. 18-31.

Gökyay, O. Ş. Deli Birader. DİA, C. IX, s. 135-136. Heffenıng, W. Mergînânî. İA, C. VII, s. 761. İhsanoğlu, E. vd. (2008). Osmanlı tıbbi bilimler literatürü tarihi I-IV. İstanbul.

İmâm-ı Gazâlî. (1962). Bidâyetü’l-hidâye. (çev. Lütfi Doğan). Ankara.

İmâm-ı Gazâlî. (2013). Hidayet rehberi ihya’nın anahtarı. (haz. Veysel Akkaya), 2.bs., İstanbul: İnsan Yay.

İmâm-ı Gazâlî. Bidâyetü’l-hidâye: hidayetin başlangıcı tasavvuf, edeb ve ahlak kitabı. (Çeviri ve şerh: Ömer Faruk Hilmi), Sultan Yay. İstanbul, ty. Karapınar, H. (1986). Mergînânî ve eseri hidâye. Diyanet Dergisi, C. XXII/2, s. 26-41.

Kınalızâde. Tezkire-i şu’arâ. Marmara Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, 12955/Y074. Kiremitçi, F. (2012). Klasik Türk edebiyatında öğretici mensur eserleri nazma aktarma çalışmaları ve Sâdıkî‟nin manzum akaid-nâme örneği, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, V. 7/1, s. 1501-1539.

Koca, F. Mergînânî, Burhaneddin, DİA, XXIX, 182-183. Köprülü, F. Gazâlî, İA, C.IV, s. 728-729. Köprülüzâde M. F. (1931). Eski şairlerimiz divan edebiyatı antolojisi. İstanbul.

Köse, M. (2001). Ferganlı bir hukukçu mergînânî ve hidâye adlı eseri. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 17, s. 345-363.

Kuru, S. S. (2000). A sixteenth century scholar Deli Birâder and his dâfi’u’l-gumum ve râfi’ul’l-humum. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Cambrige.

Kuru, S. S. (2007). Sex in the text: Deli Birader‟s dâfi„u‟l-gumûm ve râfi„u‟l-humûm and the Ottoman Literary Canon. Middle Eastern Literatures, Vol. 10, No. 2, 157-174.

Kut, G. A. (1973-1974). Gazzâlî‟nin Mekke'den İstanbul'a yolladığı mektup ve ona yazılan cevaplar. TDAY Belleten, s. 223-252.

Latîfî. (1314). Tezkîre-i Latîfî. İstanbul

Levend, A. S. (1970). Gazâlî (Deli Birader)‟in cer-nâmesi. Türk Dili, C. XXII, S. 234, s. 1231

Montgomery, W. (1953). The faith and practice of Ghazzali. London.

Özkan, M. ve Devletoğlu Y. DİA, IX, s. 243-244. Rieu, Ch. (1888). Catalogue of the Turkish manuscripts in the British Museum. London.

Taş, H. (2008). Deli Birâdet Gazâlî‟nin Elif-nâme‟si. Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/2, s. 64265

Taşköprülüzâde Ahmed. (1269). Şakâyık-ı nu’mâniyye. İstanbul.

Ülken, H. Z. (1961). Gazâlî‟nin bazı eserlerinin Türkçe tercümeleri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1, s. 59-79.

Zülfe, Ö. (2008). Deli Birader Gazâlî‟nin cerr-nâmesi. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 18, s. 123-140.