ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE YENİDEN DİN EĞİTİMİ VE ÖĞRETİMİNE DÖNÜŞ SÜRECİ (1946-1960)

1946 yılı Türkiye’de siyasi, sosyal ve dini alanda önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemin başlangıcı olmuş ve bu yıldan itibaren Türkiye’nin içinde bulunduğu sosyal ve siyasal durum din eğitimi ve öğretimi konusunun yeniden ele alınmasına zemin hazırlamıştır. 1946’da çok partili hayata geçişle birlikte yaşanan en önemli değişim, din öğretimine tekrar izin verilmesi olmuştur. Yine bu tarihten itibaren siyaset gündeminin en önemli propaganda konularından birisi din eğitimi olmuştur. 1946-1960 yılları arasında daha önce kaldırılan din dersleri, İlkokullara ve Ortaokullara konmuş, İmam-Hatip Kursları daha sonra İmam-Hatip Okulları olarak tekrar açılmış, üniversiteye bağlı bir kurum olarak İlahiyat Fakültesi tekrar tesis edilmiş ve Yüksek İslam Enstitüsü kurulmuştur. 1946- 1960 yılları tarihsel süreçte din ve din eğitimi politikalarının geçerliliğini yitirmediğini ve karşı duruşlara kapalı olma özelliğini koruduğunu göstermiştir. Bu dönemden itibaren din eğitimi-öğretimi, devlet eliyle geliştirilen bir görünüm arz etmeye başlamıştır.

Anahtar Kelimeler:

Cumhuriyet Dönemi, Çok Partili Dönem, Din Eğitimi, Din Dersleri, İmam-Hatipler, İlahiyat Fakültesi, Yüksek İslam Enstitüsü, Diyanet İşleri Başkanlığı

1946 was the beginning of an era of important developments in Turkey’s political, social, and religious domains and from this year onwards Turkey’s social and political situation made it necessary to reconsider teaching religion as part of education. Of course, the most important change that took place with the transition to multiparty system was that religious training had been allowed again in 1946. However, as of this date, one of the most important issues of political agenda has been religious education. Between 1946-1960, courses on religion which had previously been removed from the curriculum, were restarted at Primary and Secondary school, the Imam-Hatip Courses later reopened as Imam-Hatip Schools, Faculty of Theology was reestablished as part of the university and the High Islamic Institute was founded. 1946-1960 has shown that the validity of religion and religious education policies has not lost their importance and retained their characteristic of being closed to opposite standing. From this period onwards, religious education-teaching began to have an outlook which was developed by the state.

Keywords:

Republican Period, Multi-Party Period, Religious Education, Religion Courses, Imam-Preacher School, Faculty of Theology, The High Islamic Institute, Presidency of Religious Affairs.,

PDF

___

AKGÜL, Mehmet, Türkiye’de Din ve Değişim, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2002.

AKIN, Abdullah, Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimi (1920-1950), Ensar Neşriyat, İstanbul 2011.

AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a), Alfa Basım Yayım Dağıtım, 7. Baskı, İstanbul 1999.

ALTAŞ, Nurullah, “Türkiye’de Örgün Öğretimde Dinin Yeri (1924-1980 Arası Din Anlayışı Üzerine Bir Değerlendirme)”, Marife, Yıl 2002, Sayı 1, ss. 219-229.

ARVAS, İbrahim, Tarihi Hakikatler, Yargıçoğlu Matbaası, Ankara 1964.

AŞIKOĞLU, Nevzat Yaşar, Din Eğitimi Bilimi’nin Türkiye’de Bağamsız Bir Disiplin Olarak Doğuşu ve Gelişimi, Diyanet İlmi Dergi, Temmuz-Ağustos-Eylül 1994, Cilt 30, Sayı 3, ss. 85-92.

AVCI, Nazmi, Türkiye’de Modernleşme Açısından Din-Kültür-Siyaset (1839-1960), Pınar Yayınları, İstanbul 2000.

AYDIN, M. Şevki, Cumhuriyet Döneminde Din Eğitimi Öğretmeni, Değerler Eğitim Merkezi Yayınları 2. Basım, İstanbul 2005.

AYDIN, Mehmet Zeki, Okulda Din Dersi Tartışmaları (Türkiye’de Din Dersinin Tarihi, Teorik Yapısı, Bazı Ülkelerle Karşılaştırılması), Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 2007, Sayı XII/II, ss. 5-71.

AYHAN, Halis, "Cumhuriyet Dönemi Din Eğitimine Genel Bir Bakış", Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Özel Sayı (Cumhuriyet'in 75. Yılına Armağan), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1999, ss. 237-254.

AYHAN, Halis, Türkiye’de Din Eğitimi, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, İstanbul 1999. TAED 49* 411 BALTACI, Cahit, “Cumhuriyet Döneminde Kur’an Kursları”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 1999, Sayı 6, ss. 181-186.

BALTACI, Cahit, “Türk Eğitim Sisteminde Kur’an Kurslarının Yeri”, Kur’an Kurslarında Eğitim, Öğretim ve Verimlilik Sempozyumu, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi-30, İstanbul 2000, ss. 15BANGUOĞLU, Tahsin, Kendimize Geleceğiz, Derya Dağıtım, İstanbul 1984.

BAŞAR, Erdoğan, “Demokrat Parti Dönemi Eğitim Hareketleri”, Eğitim Üç Aylık İlmi Dergi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, Yıl 1992 (1), ss. 88-123.

BİLGİN, Beyza, Eğitim Bilimi ve Din Eğitimi, Yeni Çizgi Yayınları, Ankara 1995.

BİLGİN, Beyza, Türkiye’de Din Eğitimi ve Liselerde Din Dersleri, Emel Matbaası, Ankara 1980.

BUYRUKÇU, Ramazan, Kur’an Kurslarında Din Eğitimi ve Öğretiminin Verimliliği Üzerine Bir Araştırma (Göller Bölgesi Örneği), Fakülte Kitabevi, Isparta 2001.

CEBECİ, Suat, “Cumhuriyet Döneminde Yüksek Din Öğretimi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Özel Sayı (Cumhuriyet’in 75. Yıldönümüne Armağan), Ankara 1999, ss. 2272

CİCİOĞLU, Hasan, Türkiye Cumhuriyetinde İlk ve Ortaöğretim-Tarihi Gelişim-, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları 2. Baskı, Ankara 1985.

ÇELİK, Abbas, Din Eğitimimize Tarihsel Yaklaşım, Erzurum Kültür Eğitim Vakfı Yayınları, Erzurum 2001.

ÇONGUR, H. Rıdvan, “TRT ve Dini Yayınlar”, Milli Eğitim ve Din Hayatı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul,1981, ss. 262-285.

DAVER, Bülent, Türkiye Cumhuriyeti’nde Layiklik, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Son Havadis Matbaası, Ankara 1955.

DİNÇER, Nahit 1913’ten Günümüze İmam-hatip okulları Meselesi, Yayına Hazırlayan: M. Ertuğrul Düzdağ, Şule Yayınları, İstanbul 1998.

DOĞAN, Recai, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Tevhid-i Tedrisat Çerçevesinde Din EğitimiÖğretimi ve Yapılan Tartışmalar”, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi Öğretimi İlmi Toplantısı, İzmir 4-6 Aralık 1998, Yayına Hazırlayanlar: Fahri Unan-Yücel Hacaloğlu, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1999, ss. 227-288.

DUMAN, Doğan, Çok Partili Dönemde Türkiye’de İslamcılık, Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılâpları Tarih Enstitüsü 1996, s. 155-156.

DURSUNOĞLU, Halit, “Cumhuriyet Döneminde İlköğretime Öğretmen. Yetiştirmenin Tarihi Gelişimi”, Milli Eğitim Dergisi, Yıl 2003, Sayı 160, ss. 64-74.

Düstur, II. Tertip, Cilt 12, Yıl 1935.

Düstur, III. Tertip, Cilt 22, Yıl 1941.

Düstur, III. Tertip, Cilt 31, s. 1950-1957.

Düstur, III. Tertip, Cilt 32, s. 1808-1809.

Düstur, III. Tertip, Cilt 33, s. 1613-1615.

Düstur, III. Tertip, Cilt 5, Yıl 1931.

ERGİN, Osman, Türk Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul 1977, Cilt I-V.

ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1982.

GİORGETTİ, Filiz Meşeci ve Betül Batır, “İsmet İnönü'nün Cumhurbaşkanlığı Döneminde Eğitim Politikaları”, Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, Yıl 2008, Sayı 13-14, ss. 27-55.

GÜNGÖR, Süleyman, “14 Mayıs 1950 Seçimleri ve CHP’de Bunalım”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 2010, Sayı 21, ss.193-208.

İNAL, Kemal, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Dinin Eğitim Üzerindeki Etkileri”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Yıl 1999, Cilt 32, Sayı 1, s.161-193.

İNAN, Süleyman, “Demokrat Parti Dönemi (1950-1960)”, Yakın Dönem Türk Politik Tarihi, Anı Yayıncılık 2. Baskı, Ankara, 2007, ss. 117-145.

JASCHKE, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık, Çev. Hayrullah Örs, Bilgi Yayınları, Ankara 1972.

KAÇMAZOĞLU, Bayram, Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmaları, Birey Yayıncılık, İstanbul 1988.

KAPLAN, İsmail, Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi, İletişim Yayınları, İstanbul 1999.

KARA, İsmail, “Cumhuriyet Dönemi Dinî Yayıncılığın Arka Plânı ve Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları”, Türkiye I. Dinî Yayınlar Kongresi Tebliğler-Müzakereler, Ankara 31 Ekim-02 Kasım 2003, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınlar, Ankara 2004, ss. 23-29.

KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları İstanbul 1996

KAYADİBİ, Fahri, “Cumhuriyet Dönemi İmam-Hatiplik ve Vaizlik”, Din Eğitim Araştırmaları Dergisi, Yıl 1999, Sayı 6, ss. 145-180.

KAYADİBİ, Fahri, “Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Yaygın Din Eğitiminde Yeri ve Fonksiyonu”, Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, Yıl 2001, Sayı 8, ss. 37-54.

KAYMAKCAN, Recep, “Türkiye’de Din Eğitimi Politikaları Üzerine Düşünceler”, EKEV. Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler, Yıl 2006, Sayı 27, ss. 21-36.

KORUKÇU, Âdem, Tevhid-i Tedrisat Kanunu ve Din Eğitimi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2001.

KOŞTAŞ, Münir, “Ankara Üniversitesi İlahiyat. Fakültesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1989, Cilt 31, Sayı 1, ss. 1-27.

LEWİS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Baskı, Ankara 1996.

Maarif Vekâleti, Beşinci Milli Eğitim Şûrası (5-14 Şubat 1953), MEB. Basımevi (Tıpkı Basım), İstanbul 1991.

MACİT, Mustafa, “Türkiye’de Sosyal Değişme, Din ve Siyaset”, Dini Araştırmalar, Yıl 2008, Cilt 10, Sayı 30, ss. 91-120.

MANAZ, Abdullah, Atatürk Reformları ve İslam, Akademi Kitabevi, İzmir 1995.

MARDİN, Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset, Der. Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder, İletişim Yay. Baskı, İstanbul 2005.

MEB. Grafiklerle Din Eğitimi Okulları (1951–1970), Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara 1970. MEB. Tebliğler Dergisi 17 Eylül 1956, Sayı 921.

MEB. Tebliğler Dergisi 20 Kasım 1950, Sayı 617.

MEB. Tebliğler Dergisi, 7 Şubat 1949, Sayı 524.

MUŞTA, Muammer, “Sekülerleşme, Laiklik, Demokrasi ve Eğitim”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Necati Öner Armağanı, Yıl 1999, Cilt 40, Sayı 1, ss. 461-473.

OKUTAN, Ömer, "Din Eğitimi", Cumhuriyet Döneminde Eğitim, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1983, ss. 409-425.

ÖCAL, Mustafa, “Cumhuriyet Döneminde İlk, Orta ve Yüksek Öğretimde Din Eğitimi”, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi Öğretimi İlmi Toplantısı, İzmir 4-6 Aralık 1998, Yayına Hazırlayanlar: Fahri Unan-Yücel Hacaloğlu, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1999, ss. 3093

ÖCAL, Mustafa, “Türkiye’de Kur’an Eğitim ve Öğretiminde Görülen Gelişmeler ve Bir İcazetname Örneği”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi, Yıl 2004, Cilt: 13, Sayı: 2, ss. 81-140.

ÖCAL, Mustafa, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Din Eğitimi, Düşünce Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011.

ÖZÇELİK, M. Hakan, “1938-1960 Yılları Arasında Atatürk Devrimlerine Karşı Faaliyetler”, İstanbul Aydın Üniversitesi Dergisi-Sosyal Bilimler, Cilt 1, Sayı 9, Yıl 2011, ss. 93-114.

ÖZDEMİR, Şuayip, Cezaevlerinde Din Eğitimi, Arı Sanat Yayınları 1. Baskı, İstanbul 2006.

ÖZTEMİZ, Mutay, Cumhuriyet Döneminde Devletin Din Politikaları, Pencere Yayınları, İstanbul 199 ÖZTÜRK, Veli, “Çok Partili Dönemde Din Eğitimi Öğretimi”, Cumhuriyetin 75. Yılında Türkiye’de Din Eğitimi Öğretimi İlmi Toplantısı, İzmir 4-6 Aralık 1998, Yayına Hazırlayanlar: Fahri Unan-Yücel Hacaloğlu, Türk Yurdu Yayınları, Ankara 1999, ss. 289-298.

ÖZTÜRK, Veli, “İlahiyat Fakülteleri ile Diyanet İşleri Başkanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığı Arasındaki İlişkilerin Tarihi Gelişimi”, Türkiye’de Yüksek Din Eğitiminin Sorunları, Yeniden Yapılanması ve Geleceği Sempozyumu, Isparta 16-17 Ekim 2003, Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Isparta 2004, ss. 105-142.

ÖZTÜRK, Yaşar Nuri, Allah İle Aldatmak, Yeni Boyut Basımevi, İstanbul 2008.

PARMAKSIZOĞLU, İsmet, Türkiye’de Din Eğitimi, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1966.

SAKAOĞLU, Necdet, Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 200 SİTEMBÖLÜKBAŞI, Şaban, Türkiye’de İslam’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.

ŞANVER, Mehmet, “TBMM Tutanaklarına Göre Türkiye’de Din Eğitimi (1946-1957)”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 1996, Sayı 1, s. 333-347.

ŞİMŞEK, Hüseyin, “Eğitim Tarihi Araştırmalarında Yöntem Sorunu”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, Yıl 2009, Cilt 42, Sayı 1, ss. 33-51.

TANİLLİ, Server, Nasıl Bir Eğitim İstiyoruz?, Amaç Yayınları, İstanbul 1988.

TARHANLI, İştar, Müslüman Toplum “Laik” Devlet, Türkiye’de Diyanet İşleri Başkanlığı, Alfa Yayınları, İstanbul 1993.

TAVUKÇUOĞLU, Mustafa, “Cumhuriyet Döneminde Din Derslerinin İlkokul Programlarındaki Yeri”, Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, Yıl 1996, Sayı 6, ss. 147-167.

TOPRAK, Binnaz, “Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi”, Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Ed. Ersin Kalaycıoğlu, Ali Yaşar Sarıbay, Alfa Aktüel Yayınları, İstanbul 2007, ss. 377-388.

TOSUN, Cemal, “Türkiye’de Eğitimin Laikleşmesi ve Din Öğretimi”, Sekülerleşme ve Dini Canlanma, Yayına Haz. Ali İsra Güngör, Dinler Tarihi Araştırmaları VI, Türkiye Dinler Tarihi Derneği Yayınları, Ankara 2008, ss. 228-237.

TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler 1859-1952, Arba Yayınları 2. Basım, İstanbul 199

ÜNSÜR, Ahmet, Kuruluşundan Günümüze İmam Hatip Liseleri, İnsan Yayınları, İstanbul 1995.

YEŞİL, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 198 YILDIRIM, Ali ve Şimşek, Hasan, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma, Seçkin Yayınları, Ankara 200 YILDIZ, İlhan, “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi: Zorunlu mu Kalmalı, Yoksa Seçmeli mi Olmalı?”, Türk Bilim Araştırma Vakfı Bilim Dergisi, Yıl 2009, Cilt 2, Sayı 2, ss. 243-256.

YÜCEL, Hasan Ali, Türkiye’de Ortaöğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları 1.baskı, Ankara 1994. Gazete ve Dergiler

Cumhuriyet Gazetesi, 03 Ocak 1951.

Ulus Gazetesi 23 Mayıs 1950.

Ulus Gazetesi 24 Kasım 1950.

Ulus Gazetesi, 7 Temmuz 1950.

Vatan Gazetesi 11 Ekim 1956.

Vatan Gazetesi 23 Mayıs 1950.

Vatan Gazetesi, 7 Temmuz 1950.

Vatan Gazetesi, 8 Ocak 1956.

Vatan Gazetesi, 9 Eylül 1956.

Zafer Gazetesi 13 Temmuz 1953. * TAED 49

Zafer Gazetesi 14 Kasım 1950.

Zafer Gazetesi 20 Kasım 1959.

Zafer Gazetesi, 30 Mayıs 1950.