190137

Anadolu’da Bir İstiklal Ateşi: Karamanoğulları Beyliği-Moğol Mücadeleleri

XII. yüzyıldan itibaren Moğollar, Türklerin yoğun olarak yaşadıkları Mâverâünnehir ve Horasan coğrafyasına yönelik istila hareketi başlatmıştır. Bu istilalar, kesif Türkmen nüfusunun Anadolu’ya doğru göç hareketine neden olmuştur. 3 Temmuz 1243 Kösedağ Savaşı’nda Türkiye Selçuklu Devleti’nin Moğollar karşısında bozguna uğramasıyla da Moğolların Anadolu coğrafyasına hâkim olma süreci başlamıştır. Bu dönemde Moğollar, özellikle Türkmenler ile mücadele etmişlerdir. Zira Moğol Hanı’ndan ve onların Anadolu’daki vali ve noyanlarından çıkar elde etmek için bazı Selçuklu devlet erkânı da Karamanoğulları başta olmak üzere diğer Türkmen beylerine yönelik şiddet hareketlerine girişmişlerdir. Anadolu’da Türkmen beylerinin hem Moğollar hem Selçuklu Devleti idarecilerinin uyguladıkları politikalar nedeniyle birlikte hareket etmekten başka şansları kalmamıştır. Nitekim Karamanoğulları öncülüğünde hareket eden Türkmen kuvvetleri, zamanla Moğol kuvvetlerini yıpratmışlardır. Karamanoğulları, Anadolu’da Moğolların uyguladıkları şiddet politikaları üzerine sürekli isyan etmiş ve her fırsatta Konya’yı ele geçirmek için uğraşmıştır. Karaman Beyleri, zamanla Moğol işgal ve kıyımlarına ses çıkarmayan Selçuklu Devleti’nin yerini almış ve Anadolu Türklüğünün savunucusu hâline gelerek 1308 yılından itibaren de kendini Selçukluların namzedi olarak görmüştür. Anadolu coğrafyasında böyle hareket eden ve zamanla Moğol noyanlarının başvurdukları güçlü beylik olan Karamanoğulları, Mahmud Bey döneminde Konya’yı son kez ele geçirerek istiklallerini ilan etmişlerdir. İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın 1335 yılında ölmesinin ardından Anadolu’da bulunan tüm beyler kendi nüfuz bölgelerinde hâkimiyetlerini ilan ederek tam bağımsız beylikler olarak ortaya çıkmışlardır. Bu çalışmada Türkiye Selçuklu Devleti’nin dağılma sürecine girmesinin ardından güçlü bir şekilde hâkimiyet mücadelesine giren Karamanoğulları ile Moğollar arasındaki mücadeleler incelenecek ve Karamanoğullarının Türkiye Selçuklu Devleti ve Ermeniler ile mücadelelerine bu eksende yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Moğollar, Türkiye Selçukluları, Karamanoğulları Beyliği, Noyan, Karamanoğlu Mehmed Bey, Güneri Bey

An Independence War in Anatolia: Karamanaids-Mongols Struggles

Since XII. Century, Mongols started an invasion movement to Transoxiana / Maveraünnehir and Khorasan/Horasan geographies where Turks live intensively. These invasions caused immigration of intense Turkmens population towards Anatolia. In 3rd July 1243 Battle of Kose Dagh, Mongols dominance process on geography of Anatolia started because of defeat of Turkey Seljuks State face to Mongols. In this period, Mongols fought especially with Turkmens. Because, also some of Seljuk high state officials set to violence against other Turkmen Seigniories especially Karamanids for the purpose of generating profit from Mongols’ Khan and their governor and Noyans on Anatolia.Turkmen Seigniory has no chance than acting together on Anatolia because of policies applied by both Mongols and Seljuks State. Thus, Turkmen forces who act under Karamanids put Mongols forces in difficult situation in time. Because of violence policies applied by Mongols on Anatolia, Karamanids always rebelled, and tried every opportunity to conquer Konya. Karamanids Seigniories, took place of Seljuk State which let Mongol’s occupations and slaughters pass unchallenged in time, and has seen themselves as the heir of Seljuks’ from 1308 by becoming advocate of Anatolian Turks. Karamanids who acted like this and became strong seigniory where Mongols’ Noyans consulted announced their independence by conquering Konya last time in the period of Mahmud Bey. All the Beyliks in the Anatolian geography declared their dominance in their own regions of influence and full independent Anatolian Beyliks emerged after death of ruler of Ilkhanate Abu Sa'id Bahadur Khan in 1335. In this study, the struggle between Karamanids, who got into strong struggle for domination after Turkey Seljuk State’s enter into the process of disintegration, and Mongols, and place will be given to Anatolian struggles in this axis.

Keywords:

Mongols, Turkey Seljuks, Karamanaids, Noyan, Karamanoğlu Mehmed Bey, Güneri Bey,

PDF

___

Aksarâyî, K. M. (1943). Müsameretü’l-Ahbar. (çev. M. Nuri Gençosman), Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi. Akkuş, M. (2016). “Karamanoğullarının Moğol Tahakkümüne Karşı Mücadeleleri”. Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu, 1, 320-338. Akkuş, M. (2011). İlhanlıların Anadolu’daki Dini Siyaseti. (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Anonim Selçuknâme (1952). (çev. Halil İbrahim Gök- Fahrettin Coşkuner), Ankara: Atıf Yayınları. Artuk, İ. (1958). “Sahte Selçuklu Sultanı Cimri”. Tarih Dergisi, 9/13, 151-160. Başkan, Y. (2016). “Karamanoğullarının Kökeni Meselesi”. Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu, 1, 262-275. Başkumandan Simbat Vekayınamesi (951-1334). (çev. Hrant. D. Andreasyan) TTK Basılmamış Nüsha, Bedirhan, Y. (2017). “Selçuklu Türkiye’sinde Moğol İsyanlarının Sebep ve Sonuçları”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 50, 126-144. Boyacıoğlu, R. (1999). “Karamanoğullarının Kökenleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1/3, 40-45. Cahen, C. (2012). Osmanlılardan Önce Anadolu. (çev. Erol Üyepazarcı), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Demirer, A. (2015). Ortaçağ’da Moğollar İle Ermeniler Arasındaki İlişkiler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Eflâkî, A. (1973). Ariflerin Menkıbleri II. (çev. Tahsin Yazıcı), İstanbul: Hürriyet Yayınları. en-Nesevi. (1934). Siret-i Sultan Celaleddin Mengüberti. (çev. Necip Asım), İstanbul: Devlet Matbaası. el-Cüzcânî, (2016). Tabakat-ı Nâsırî- Moğol İstilasına Dair Kayıtlar. (çev. Mustafa Uyar), İstanbul: Ötüken Yayınları. el-Ömerî, (2014). Mesâlikü’l-ebsâr. (çev. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları. Erdem, İ. (2004). “İlhanlılar’da Ahmed Teküdar Dönemi ve Selçuklular”, Tarih Araştırmaları Dergisi, 34, 103-111. Erdem, İ. (2000). “Olcaytu Han’ın Ölümüne Kadar İlhanlılar’da Yaşanan Siyasal- Kültürel Gelişmeler ve Yakın-Doğu’ya Etkileri”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, 31, 1-36. Ersan, M. (2002). “Selçuklu- Ermeni İlişkileri”, Türkler, (C. 6 ss.1110-1122), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Ersan, M. (2007). Türkiye Selçukluları Zamanında Anadolu’da Ermeniler, Ankara: TTK. Ebu’l Ferec, (1987). bu’l Ferec Tarihi II. (çev. Ömer Rıza Doğrul), Ankara: TTK. Ersan, M. (2011). Tarihu Muhtasari’d-Düvel. (çev. Şerafeddin Yaltkaya), Ankara: TTK. Grigor, A. (2012). Okçu Milletin Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınları. Günler, M. (2016). “Türkmen Meselesi Bakış Açısından Karamanoğlu Mehmet Bey ve Fermanı’nın Bir Değerlendirilmesi”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu II, C. I, s. 474-498. İbn Bibi (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuk Name) I-II. (Mürsel Öztürk, Çev), Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları. İbn Şeddâd, (2000). Baypars Tarihi II. (M. Şerefüddin Yaltkaya, Çev), Ankara: TTK. İbn Tağrîberdî, (2013). En-Nücumu’z-Zahire. İstanbul: Selenge Yayınları. Kanat, C, (1998). “Memlükler’in Baybars Zamanındaki (1360-1377) Suriye- Çukurova Siyaseti ve Bu Siyasetin Çukurova’nın Türkleşmesindeki Rolü”, Uluslararası Çukurova Sempozyumu Bildirileri, 3, Adana 1998, 423-434. Kamalov, İ. (2003). Moğolların Kafkasya Politikası. İstanbul: Kaknüs Yayınları. Kâşânî, A. (1992). Tarih-i Olcaytu. (Trc. Derya Örs,), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kaymaz, N. (1970). Pervâne Süleyman, 13. Yüzyılın İşbirlikçi Emiri Muînüddin Süleyman. Ankara: Kaynak Yayınları. Kiragos, G. (2009). Ermeni Müverrihlerine Göre Moğollar, (çev. Gürsoy Solmaz), Ankara: Elips Yayınları. Koca, S. (2013). Anadolu Türk Beylikleri Tarihi, Ankara: Berikan Yayınevi. Koca, S. (2015). “Türkiye Selçuklu Tarihinin Akışını Değiştiren ve Anadolu’nun Kaderini Belirleyen Savaş: Kösedağ Bozgunu”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 35, Konya 2015, 35-84. Kopraman, K. Y. (1990), “Mısır Memlükleri”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, 6, İstanbul s. 434-605. Köprülü, M. F. (1928). “Anadolu Beylikleri Tarihine Aid Notlar”. Türkiyat Mecmuası, 2, İstanbul 1928, 951-970. Köprülü, M. F. (1925).“Oğuz Etnolojisine Dair Tarihi Notlar”. Türkiyat Mecmuası, 1, İstanbul 1925, 191. Köprülü, M. F. (1978). “Salur”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 10, ss. 136-138, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Köprülü, M. F.- Babinger, F. (1996). Anadolu’da İslamiyet, İstanbul: İnsan Yayınları. Müneccimbaşı, (2001). Câmiu’d-Düvel (Selçuklular Tarihi II, Anadolu Selçukluları ve Beylikler). (yay. Ali Öngül), İzmir: Akademi Kitabevi. Müverrih Vardan, (2017). Türk Fetihleri Tarihi. İstanbul: Post Yayınları. Neşrî, (1983). Kitâb-ı Cihan-Nûma I. (hzr. Faik Reşit Unat, Mehmed Altay Köymen), Ankara: Kültür Ve Turizm Bakanlığı. Ocak, A. Y. (2000). Babailer İsyanı Aleviliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslam- Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları. Reşîdüddin F. (2013). Câmiu’t Tevârîh-İlhanlılar, (İsmail Aka, Mehmed Ersan, Ahmad Hesamipour Khelejani), Ankara: TTK. Sevim, A.- Merçil, E. (1995). Selçuklu Devletleri Tarihi. Ankara: TTK. Solak, K. (2014). “Moğol Sülemiş ve Timurtaş İsyanları Karşısında Anadolu’da Türkmenlerin Tutumu”. Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Kapadokya Tarih ve Sosyal Bilimler Dergisi,3, Nevşehir 2014, 61-74. Spuler, B. (2011). İran Moğolları, Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri, 1220-1350, (çev. Cemal Köprülü), Ankara: TTK. Sümer, F. (1963). “Çukurova Tarihine Dair Araştırmalar (Fetihten XVI. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar)”. Tarih Araştırmaları Dergisi, l, Ankara 1963, 1-98. Sümer, F. (1970). “Anadolu’da Moğollar”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 1, Ankara 1970, s. 1-147. Sümer, F. (1989). “İlhanlı Hükümdarlarından Abaka, Argun Hanlar ve Ahmed-i Celayir”. Belleten Dergisi, 53/206, Ankara 1989, 175-197. Sümer, F. (2001). Karamanoğulları. DİA, C.24, s. 454-460, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Şikari, (2005). Karamanname (Zamanın Kahramanı Karamaniler’in Tarihi), (hzr. Metin Sözen- Necdet Sakaoğlu). İstanbul: Karaman Valiliği Yayınları. Şeker, M. (2002), “Anadolu’nun Türk Vatanı Haline Gelmesi”, Türkler, C.6, ss. 438-461, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. Taşkıran, H. (2016). Mirasçı Bir Beylik Karamanoğulları Hristiyan Devletlerle İlişkileri. Ankara: Gece Kitaplığı. Tekindağ, Ş. (1964). “Şemsüddin Mehmed Bey Devrinde Karamanlılar”, Tarih Dergisi, 14/19, Tekirdağ 1964, 81-98. Tekindağ, Ş. (1965). “Karamanlılar”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 6, ss. 316-330 İstanbul: Milli Eğitim Basınevi. Tıesenhausen, W. (1941). Altınordu Devleti Tarihine Ait Olan Metinler, (çev. İsmail Hakkı İzmirli), İstanbul: Maarif Matbaası. Turan, O. (1964). “Orta-Çağlar’da Türkiye-Kıbrıs Münasebetleri”. Belleten Dergisi, 38/110, Ankara 1964, 209-227. Turan, O. (2014). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Yayınları. Uyar, M. (2012). “Moğol İstilası Döneminde Selçuklular”, Selçuklular Tarihi El Kitabı (ed. Refik Turan), Grafiker Yayınları, Ankara s. 409-438. Uzunçarşılı, İ.H, (1967). “Emir Çoban Sulduz ve Demiştaş”, Belleten Dergisi, 31/124, Ankara 1967, 601-646. Uzunçarşılı, İ.H, (2003). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: TTK. Ünal, T. (2001). Karamanoğulları Tarihi, Ankara: Berikan Yayınları. Yazıcızâde A. (2017). Tevârîh-i Âl-i Selçûk (Oğuznâme-Selçuklu Tarihi), (Hzr. Abdullah Bakır), İstanbul: Çamlıca Yayınları. Yununî, (1958). Zeyl-u Miratü’z-Zaman II, Haydarâbâd. Yuvalı, A. (2017). İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.