Öz Birçok önemli gelişmelerin yaşandığı 1828-29 Osmanlı-Rus Harbi, özellikle Rumeli ve Doğu Anadolu’da yaşayan Ermeni halkı için de telafisi mümkün olmayan neticeler doğurmuştur. Harb sırasında Rusya’nın yanında yer alan bu gayrimüslimler, harb sonunda Ruslar tarafından zorla Rusya’ya göç ettirilip yeni yerlerine yerleştirilmişlerdir. Rusya bu suretle hem Türklerin Osmanlı ülkesine göçleri sebebiyle boş kalan arazileri kullanılır hale getirmeyi, hem de idaresi altında bulunacak bu Ermenileri Osmanlı hakkında beslediği emeller doğrultusunda kullanmayı hedeflemiştir. Ancak Osmanlı idaresinde sahip oldukları hak ve imtiyazları orada bulamayan bu insanlar geri dönüş için çeşitli çareler aramaya başlamışlardır. Erzurum örneğinin ele alındığı bu çalışmada, Erzurum ve çevresinden göçürülenlerin geriye dönüşlerini sağlama işi, Erzurum’da yaşayan dini liderlerce yürütülmüştür. Bunlar Osmanlı Hükümetine müracaatta bulunarak onların ülkelerine geri dönme isteklerini ifade edip kabulünü dilemişlerdir. Bu yolla sayıları tam belirlenemeyen birçok Osmanlı vatandaşı Ermeni, Erzurum’a, kendi evine dönme sevincini yaşamıştır. Bu durum Rusya ve Osmanlı idarelerinin halklarına sağladığı rahat ve huzurun değerlendirilmesi açısından da önemli bir örnek teşkil etmiştir.