Tanzimat’tan Cumhuriyete Osmanlı’da Mülki İdare
Bu çalışmada, Tanzimat’ın ilanından itibaren Osmanlının mülki idare sisteminde meydana gelen değişimler, tarihsel süreç içerisinde ve hukuki düzenlemeler ekseninde ele alınmıştır. Çalışmanın amacı, bu dönemde, mülki idare sisteminde köklü (radikal) reformların yapılmadığını, gelişmenin ve değişmenin daha çok adım adım gerçekleştirildiğini göstermektir. Tanzimat öncesinde olduğu gibi, Tanzimat sonrasında da, kötü işleyen taşra yönetimini etkin hale getirmek için, gerek iç dinamiklerin etkisiyle gerekse Avrupalı devletlerin telkin ve baskılarıyla reformlar yapılmıştır. Bu reformların hiçbirisi Osmanlının taşra yönetimine işlerlik kazandırmamış, ortaya konulan her yeni uygulama başka sorunların doğmasına yol açmıştır. Türkiye Cumhuriyetine miras kalan ve bugüne taşınan mülki idare sisteminin altında da, bir kısır döngü içerisinde cereyan eden ve kısa aralıklarla ortaya konulan eklemeci (incrementalist) düzenlemelerin olduğu söylenebilir.
Anahtar Kelimeler:
Mülki idare, il, il yönetimi, taşra yönetimi, 1864 Vilayet Nizamnamesi
In this study, the changes that came up in the Ottoman civil administration as from proclamation of the tanzimat are discussed within the historical process and by considering the legal arrangements. The purpose of study is to indicate that no radical reforms were introduced in the civil administration during this period, but reforms and developments were incrementally put into practice. As it was before the Tanzimat period, also after the Tanzimat some reforms were introduced to amend the badly-functioning field service due to both internal dynamics and suggestion and pressure of the major European states. None of those reforms became successful to amend the Ottoman field service, each new implementation resulted in the emergence of new problems. It can be put forward that this civil administration system inherited by the Turkish republic and in service today is the result of those incrementalist arrangements functioning in a vicious circle and executed for short terms
___
Çadırcı, M. (1993). Osmanlı Döneminde Yerel Meclisler. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 5 (Eylül).Çadırcı, M. (1988). Tanzimat Döneminde Osmanlı Ülke Yönetimi (1839-1876), IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Türk Tarih Kurumu yayını.
Çadırcı, M. (1991). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Ankara, Türk Tarih Kurumu yayını.
Davison, R. H. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 1. Cilt, Çev. Osman Akınbay, İstanbul, Papirüs Yayınları.
Engelhardt, (1999). Tanzimat ve Türkiye, 1. basım, Çev. Ali Reşat, İstanbul, Kaknüs yayınları.
Göreli, İ. H. (1945). Memleketimizde Vilayet İdaresi Tarihine Bir Bakış. İdare Dergisi, Yıl 16, Sayı 173 (Mart-Nisan).
Gözübüyük, Ş. (1967). Türkiye’de Mahalli İdareler, Ankara, TODAİE yayını.
İnalcık, H. (1964). Tanzimatın Uygulanması ve Sosyal Tepkileri. Belleten Dergisi, Cilt XXVIII, Sayı 112.
Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi, 7. Cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayını.
Kaynar, R. (1991). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara, Türk Tarih Kurumu yayınI.
Keskin, N. (2007). Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi: Türkiye’de İllerin Yönetimi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
M.S.E. (1951). Tanzimattan Cumhuriyete Kadar Geçen Devre Ait İl İdaresi ve Teşkilatı Kanunları. İdare Dergisi, Sayı 211 (Temmuz-Ağustos), s. 141-196.
Nadaroğlu, H. (1994). Mahalli İdareler, Yenilenmiş 5. bası, İstanbul, Beta Yayım Dağıtım.
Olgun, İ. (1952). Yurdumuzda İl İdaresinin Geçirdiği Tekamül. Türk İdare Dergisi, Yıl 23, Sayı 217 (Temmuz-Ağustos), s. 58-64.
Onar, S. S. (1966). Amme Hukukunun Umumi Esasları, 2. cilt, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası.
Onaran, A. Ş. (1961). Vilayet Hususi İdareleri. İdare Dergisi, Sayı 272 (Eylül-Ekim), s. 26-42.
Ortaylı, İ. (1976). Osmanlı Kadı’sının Taşra Yönetimindeki Rolü Üzerine. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1 (Mart), s. 95-108.
Ortaylı, İ. (2000). Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840 -1880), Ankara, Türk Tarih Kurumu yayını.
Ortaylı, İ. (1985). Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, İstanbul, Hil Yayını.
Ortaylı, İ. (1979). Türkiye İdare Tarihi, Ankara, TODAİE yayını.
Reyhan, C. (2000). Yerel Yönetim Metinleri XX: 1913 Tarihli Vilayet Genel İdaresi Geçici Kanunu. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 9, Sayı 1 (Ocak), s. 129-154.
Reyhan, C. (2007). Osmanlı’da İki Tarz-ı İdare, Ankara, İmge Kitabevi.
Sencer, M. (1984). Tanzimat’a Kadar Osmanlı Yönetim Sistemi. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 17, Sayı 2 (Haziran), s. 21-44.
Sencer, M. (1992). Türkiye’nin Yönetim Yapısı, 2. baskı, İstanbul, Alan Yayıncılık.
Seyyitdanlıoğlu, M. (1996). Tuna Vilayeti Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2 (Mart).
Shaw, S. J. & Shaw, E. K. (1983). Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, 2. cilt, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul, E yayını.
TODAİE, (1991). Kamu Yönetimi Araştırması (KAYA) Genel Rapor, TODAİE yayını.
Tönük, V. (1945). Türkiye’de İdare Teşkilatı, Ankara, İçişleri Bakanlığı yayını.
Tural, E. (2004a). 1881 Hersek İsyanı, 1863 Eyalet Teftişleri ve 1864 Vilayet Nizamnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2 (Nisan), s. 93-123.
Tural, E. (2004b). Habsburg ve Osmanlı İmparatorluğunun En Uzun Asrı ve 1864 - Tuna Vilayet Nizamnameleri. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 3 (Temmuz), s. 97-118.
Tural, E. (2005). 1864 ve 1871 Vilayet Nizamnameleri ve 1876 İdare-i Umumiye-i Vilayat Talimatnamesi. Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 14, Sayı 1 (Ocak).
www.anayasa.gen.tr/1924tek.htm (01 Kasım 2008).
Yaman, T. M. (1940). Osmanlı İmparatorluğu Mülki İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi, İstanbul, Cumhuriyet Matbaası.
Yayla, Y. (1982). Anayasalarımızda Yönetim İlkeleri: Tevsi-i Mezuniyet ve Tefrik-i Vezaif, İstanbul, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi yayını.
Yücel, Y. & Sevim, A. (1992). Türkiye Tarihi, 4. cilt, Ankara, Türk Tarih Kurumu yayını.
Zürcher, E.J. (2003). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, 16. b., İstanbul, İletişim yayınları.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 2010
- Yayıncı: Gökhan Tuncel