Fârâbî ve Hocazâde’nin Görüşleri Bağlamında Meâd Meselesi

Gazzâlî’nin filozofları tekfir ettiği üç meselenin üçüncüsü olan meâd meselesi, İslam düşünce tarihinde Gazzâlî’yle başlayan tehâfüt geleneğinin ele alıp incelediği, teolojik ve felsefî bağlamı olan önemli bir meseledir.  Meâd (dönüş, kıyamet günü insanların yeniden dirilişi) ve ahiret gününe iman hem Yahudiler, Hristiyanlar ve Müslümanlar arasında hem de kelamcılar, felsefeciler ve din âlimleri arasında ortak bir meseledir. Gerek bu üç dinde ve gerekse bahsi geçen düşünme biçimlerinde kıyamet günü ve yeniden diriliş, dinî inancın ana konularından ve vazgeçilmez esaslarındandır. Böylesine önemli bir meselenin tartışılma alanı ve biçimi hiç şüphesiz teolojik ve felsefî birçok meseleyi yakından ilgilendirmektedir. Bu çalışmada meşşâî bir filozof olan Fârâbî ile XV. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden Hocazâde’nin meâd meselesine dair görüşleri incelenecektir. Böylelikle farklı dönemlerde yaşamış ve farklı bakış açılarına sahip iki İslam düşünürünün meâd meselesine dair görüşlerinden yola çıkılarak bu meselenin İslam düşünce tarihindeki yeri, ele alınış biçimi, sürekliliği ve dönemler arası geçişte farklı anlamlar kazanıp kazanmadığı gibi hususlar hakkında değerlendirmeler yapılması amaçlanmaktadır.

___

  • Aydın, M. S. (2012). “Fârâbî’nin Siyasi Düşüncesinde Sa’âdet Kavramı”. es-Siyasetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. Trc. Mehmet S. Aydın- Abdülkadir Şener-M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları,. 13-17.
  • Aydınlı, Y. (2008). Fârâbî. İstanbul: İsam Yayınları.
  • Deniz, G. (2015). Kelam-Felsefe Tartışmaları. Ankara: Fecr yayınları.
  • Fârâbî. (2011). el-Medînetü’l-Fâzılâ. Trc. Ahmet Arslan. Ankara: Divan Kitap.
  • Fârâbî, (2012). es-Siyasetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. Trc. Mehmet S. Aydın- Abdülkadir Şener-M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
  • Gazzâlî. (2011). Tehâfütü’l-Felâsife. Thk. Adil Abdulmunim Ebu Abbas. Kahire: Dar’ut Telaih.
  • Hatip, A. (1975). Allah ve’l-İnsan. Beyrut: Dar’ul Marife.
  • Hocazâde, M. E. (2018). et-Tehâfüt fi’l-Muhâkeme beyne’l Gazzâlî ve’l Felâsife. Thk. Luay Hatem Yaqoob. Beyrut: Risale el-Alemiyye.
  • İbn Manzûr. (1970). “avd”. Lisânü’l-ʿArab. nşr. Yûsuf Hayyât-Nedim Mar‘aşlî. Beyrut: Dâru Lisâni’l-‘Arab.
  • İbn Rüşd. (2011). Tehâfütü’t-Tehâfüt. Kahire: Mektebet İbn Sînâ.
  • İbn Sînâ. (1963). el-Adhaviyye fi’l-Meâd. Thk. Hasen Asi. İran: Şems Tebrizi Yayınevi.
  • Îcî. (1997). el-Mevâkıf fî ʿİlmi’l-Kelâm. Thk. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Dar’ul Ciil.
  • İsfahani, R. (2016). Müfredât. Trc. Yusuf Türker. İstanbul: Pınar Yayınları.
  • Özervarlı, M. S. (2003). “mebde ve meâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları.
  • Râzî, F. (1951). el-Mebahis el-Meşrıkıyye fi’l İlahiyât ve’t Tebiyât. İran: İntişarat Beydar.
  • Toktaş, F. (2004). İslam Düşüncesinde Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınları.
  • Tûsî. (1990). Tehafütü’l-Felâsife. Trc. Recep Duran, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
  • Türker, M. (1956). Üç Tehafüt Bakımından Felsefe Ve Din Münasebeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
  • Vural, M. (2004). Gazzâlî Felsefesinde Bilgi ve Yöntem. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.