Atabeyzadelerin Amasya’nın Siyasi ve Sosyal Tarihindeki Yeri ve Önemi

Amasya’da Selçuklu Sultanı II. Gıyaseddin Mesud’un ve oğlu Gazi Çelebi Taceddin Altunbaş’ın Atabey’i olan Nasıreddin Ahmed Bey’in soyundan gelenlere Atabeyzâdeler denmiştir. Nasıreddin Ahmed Atabey 1322-1327 yılları arasında beş yıl Amasya Vâlisi olarak görev yapmıştır. Amasya’da Atabey Medresesi adıyla bilinen medreseyi inşa ettirmiş, bütün arazi ve emlâkını medreseye vakfetmiştir. Nasıreddin Ahmed Atabey’in oğulları da aynı şekilde Amasya halkı arasında itibarlı bir mevkii edinmişler ve Amasya’nın geleceğinde, Osmanlı hâkimiyetini kabul etmek konusunda, basiretli davranış sergileyenler arasında yer almışlardır. Bu tutumları da ailenin Osmanlı Dönemi’nde de önemli bir yer edinmelerini sağlamıştır. Osmanlılar Dönemi’nde de önemli devlet görevlerinde bulunmuş olan Atabeyzâde ailesi, bireylerinin isimleriyle iki koldan ilerlemişlerdir. Birincisi ve en meşhur olanı Yörgüç Paşa’dır. Yörgüç Paşa soyuna mensup olanlar Yörgüç Paşazâde olarak anılmışlardır. İkincisi ise kardeşi Hızır Paşa’dır. Çocukları Hızır Paşazâde ismiyle tanınmışlardır. Atabeyzâdeler Amasya’nın siyasi ve idarî hayatında değişik üst düzey devlet hizmetlerinde görev almışlardır. XV. yüzyılda şehzâde lalası olmak Atabeyzâdeler’e mahsus bir görev hâline gelmişti. Atabeyzâdeler Amasya’da inşa ettirdikleri eğitim, dinî ve sosyal yapılarla da sosyal hayatın gelişimine de katkıda bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler:

Amasya, Atabeyzâde, Yörgüç Paşa, Osmanlı

The Importance Of The Atabeyzades in The Political And Social History of Amasya

Descendants of Seljuk Sultan Giyaseddin Mesud II and his son Gazi Chelebi Taceddin Altunbaş's Atabeg, Nasireddin Ahmed Beg, were called Atabegzâdes. Nasireddin Ahmed Atabeg served as Governor of Amasya for five years between 1322-1327. In the meantime, he had the madrasah known as Atabeg Madrasah built in Amasya, and has dedicated all the land and properties on it to the Madrasah. Nasireddin Ahmed Atabeg's sons in this way have been respected as elders among the people of Amasya, and played a reputable role in determining the fate of incidentsthere. The fact that Atabegzades have been among to exhib it a prudent manner about the acceptance of the Ottoman Empire ruler ship has enabled this family to have an important role in th e Ottoman period as well. Atabegzade family, who kept a hold of important positions in the state through Ottoman Era, had kept their roles through especially two branches in the family. The first and most famous one is Yörgüç Pasha. Those descendants of Yörgüç Pasha have been named as Yörgüç Pashazadehs. The second one is his brother, Hizir Pasha. His children have been known with the name Hizir Pashazadehs. Atabegzadehs have served in various senior assignments the Amasya's political and administrative life. In XVth century, it was more like a tradition for Atabegzadehs to be appointed as Şehzade Lalası (Prince Tutor). With the education, religious and social stuctures they have had built, Atabeyzadehs have contributed to the development of social life in Amasya.

Keywords:

Amasya, Atabegzadeh, Yörgüç Pasha, Ottoman,

PDF

___

Sâlnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye 1317 (1899-1900), Def’a 2, 1257-1261, İstanbul: Matbaa-i âmire
Sâlnâme-i Nezaret-i Maârif-i Umûmiye 1321 (1903-1904), Def’a 6, 550-551, İstanbul: Matbaa-i Âmire
Sâlnâme-i Vilâyet-i Sivas 1292 (1875-1876). Def’a 5, 73, Sivas: Vilâyet Matbaası
Abdi-zâde, H., H. (1986). Amasya Tarihi. C 1, Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
Abdi-zâde, H., H. (2004). Amasya Tarihi. (Cilt 1-12), (Haz. Mesud Aydın-Güler Aydın), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
Akdağ, M. (1979/1). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. Ankara: Tekin Yayınevi
Akdağ, M. (1979/2). Türkiye’nin İktisadî ve İçtimaî Tarihi. Ankara: Tekin Yayınevi
Akdağ, M. (1995). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası. İstanbul: Cem Yayınevi
Aşıkpaşazâde, (1332). Tevarih-i Ali Osman. İstanbul. Matbaa-i Amire
Baltacı, C. (2005). XV-XVI. Yüzyıllarda Osmanlı Medreseleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları
Başar, F. (2005). Mihaloğulları. İslâm Ansiklopedisi, C 30, 25, Ankara: TDV
Başar, F. (2013). Yörgüç Paşa. İslâm Ansiklopedisi, C 43, 567, Ankara: TDV
Eldem, E., H. (1911). Yörgüç Paşa ve evlâdına ait birkaç kitabe. Tarihi Osman-i Encümeni Mecmuası. 9, 530-541, İstanbul.
Geyikoğlu, H. (2014). Moğollar’ınSelçuklular’dan sonra Anadolu’ya hâkim olma faaliyetleri ve Karanbük Savaşı. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 95-112, Erzurum.
Gür, F., Kahriman, S. (2012). Amasya Nüfus Defteri 1840. 225-239, Ankara: Amasya Belediyesi
Gürbüz, A. (1993). Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
İnalcık, H. (1992). Bayezıd I. İslâm Ansiklopedisi, C 5, 231-234, Ankara: TDV
İnalcık, H. (2009). Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I. İstanbul: Türkiye İş Bankası
Karagül, V. (2017). Geçmişten günümüze Suluova. Uluslar arası Amasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. C 2, 1123-1147, Ankara: KIBATEK
Kaya, A. (2013). İlhanlılar’ın Anadolu Türkmen beylerine karşı politikaları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6/2, 293-326, Erzincan
Kuzucular, K. (1994). Amasya Kentinin Fiziksel Yapısının Tarihsel Gelişimi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul
Mustafa Vazıh (2014). Amasya’nın Fetvâları ve İlk Amasya Şehir Tarihi.(Haz. Ali Rıza Ayar-Recep Orhan Özel), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
Neşrî, M. (1949). Kitab-ı Cihannümâ. C 1,(Haz. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen) Ankara: TTK
Neşrî, M. (1957). Kitab-ı Cihannüma. C 2, (Haz. Faik Reşit Unat-Mehmed A. Köymen) Ankara: TTK
Neşrî, M. (2011). Aşiretten İmparatorluğa Osmanlı Tarihi. Ankara: TTK
Ocak, Y. (1978). Zaviyeler. Vakıflar Dergisi, XII, 247-270, Ankara: VGM
Olcay, O., F. (2014). Amasya Şehri.(Sad. Harun Küççük- Kurtuluş Altunbaş), Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları
Oltulu, E. (2006). Amasya’nın Anıtsal Eserleri ve Hızır Paşa Külliyesi Restitüsyon ve Koruma Önerisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Özaydın, A. (2001) Kadı Burhâneddin. İslâm Ansiklopedisi. C. 24, 76-77, Ankara: TDV
Şahin, M., K. (2017). Amasya ve çevresinde Anadolu Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait bazı yapıların tipolojik yapıları üzerine gözlemler. Uluslararası Amasya Sempozyumu Bildiriler Kitabı. C 2, 1429-1449. Ankara: KIBATEK
Şimşirgil, A. (2013). Kayı II Cihan Devleti. İstanbul: Timaş Yayınları
Şimşirgil, A. (2013). Kayı III Haremeyn Hizmetinde, İstanbul: Timaş Yayınları
Toruk, F. (2005). BâniYörgüç Paşa ve imar faaliyetleri. Vakıflar Dergisi, 29,105-133, Ankara: VGM
Urak, G. (1994). Amasya’nın Türk Devri Şehir Dokusu ve Yapılarının Analiz ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Uzunçarşılı, İ., H. (1927). Kitabeler. İstanbul: Millî Matbaa
Uzunçarşılı, İ., H. (1967). Emir Çoban Soldoz ve Demirtaş. Belleten, 31/124, 601-646, Ankara: TTK
Uzunçarşılı, İ., H. (1968). Sivas-Kayseri ve dolaylarında Eretna Devleti. Belleten,32/126, 161-190, Ankara: TTK
Uzunçarşılı, İ., H. ( 2001). Osmanlı Tarihi. C 1, Ankara: TTK
Yediyıldız, B. (1993). Hızır Paşa Oğlu Mehmed Paşa vakfının mahiyeti.X. Türk Tarik Kurumu Kongresi (22-26 Eylül 1986), Kongreye Sunulan Tebliğler, 1625-1633, Ankara: TTK
Yüksel, H. (2007). Anadolu Beyliklerinde Vakıflar. Vakıflar Dergisi, XXX, 35-50, Ankara