TEK PARTİ DÖNEMİNDE CHP’NİN TAŞRA ÖRGÜTLERİNDE GÜÇ VE İKTİDAR MÜCADELESİ: MARAŞLI KADIZÂDE AİLESİ

Tek Parti Döneminde tek parti mantığına uygun olarak yürütülen merkez-çevre ilişkilerinde taşradaki parti merkezleri, yerel güçlerin merkeze ulaşma konusundaki en önemli noktalarını teşkil etmekteydi. Bu dönemde kırsal yapıya uygun olarak taşranın siyaset yapıcıları da bir nevi kitlelerin liderliğini üstlenen eşraf temsilcileri olmuştu. Şehrin ve yörenin ileri gelenleri üstlendikleri hami rolü ile taşrada siyasetin tek temsilcisi durumuna gelmişti. Parti örgütlerini kendi sosyo-ekonomik güçlerini bütünleyen bir siyasi kanat olarak kullanan bu yerel güçler, parti merkezine hoş görünmek ve mevcut siyasi ve toplumsal gücünü garantiye almak için ciddi mücadeleler vermişlerdir. Kitlelerin mecburi sessizliği karşısında, rakip görülen yerel güçler arasındaki bu mücadeleler, bir siyasi rant elde etme aracına dönüşmüştür. Birçok taşra kentinde olduğu gibi Maraş’ta da büyük ve zengin aileler elinde yürütülen parti siyaseti, çoğu zaman derin uyuşmazlık ve anlaşmazlıklara sebep olmuştur. Bu dönemde Maraş’ta yerel siyasetin temel yapıcısı konumunda bulunan Kadızâde ailesi, rakipleri tarafından sürekli eleştiri altında tutulmuş ve parti merkezinin irdelemesi sonucu iktidardan düşürülmüştür. Tek Parti Döneminin bir taşra kentindeki parti idaresini ele geçirme mücadelesini ele alan bu çalışmada; kırsal bir kent yapılanmasına sahip olan Maraş’ın CHP teşkilatında ortaya çıkan parti mücadeleleri ve bunun alt yapısında yer alan sosyo-kültürel sebeplerin irdelemesi yapılacaktır. Bu perspektifkten hareketle çalışmanın asıl dayanağını parti müfettiş raporları oluşturmuştur. Tek Parti Döneminde CHP’nin taşradaki parti teşkilatlarının yapısal durumunu ve örgütlenme açısından bir tahlilini sunan parti müfettişlerinin teftiş raporları, taşra kentlerindeki sosyo-ekonomik durumu ve parti örgütlerindeki iç mücadelelerinde bir fotoğrafını sunmaktadır. Kadızâde ailesi örneği üzerinde yapılan bu makale çalışması ile tek parti idaresinde partinin taşra örgütü içinde meydana gelen çekişmelere, bu çekişmelerin yapısal sebeplerine, tek parti idaresi altında parti merkezi ve parti örgütlerinin ilişki ağının niteliğine, taşrada siyaseti yürüten ve olgunlaştıran temel etmenlerin neler olduğuna değinilecektir. Çalışmanın varmayı beklediği temel sonuç ise parti mücadelelerinin tek parti idaresinin tek ve en kudretli siyasi mekanizmasında yer edinebilmek amacıyla gerçekleştirildiği tespiti olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

CHP, Maraş, Kadızâde, İktidar, Eşraf

Political Power Struggles in the Provincial Organization of the RPP During the Single Party Period : The Case of Kadızâde Family in Maras

In central-province relations conducted in accordance with single-party ideology in the single-party period, provincial party centers were the most important points of local powers in reaching the center. In this regard, rural gentry became the political constructors the provincial system as the representatives of the masses. The leading figures of the region became the representative of politics in the provinces. These local forces, who used party organizations as a political wing that integrates their socio-economic forces, struggled to guarantee their existed political and social power. In the face of the obligatory silence of the masses, the struggle between the rival local forces turned into a means of obtaining political rant. As in many provincial cities, party politics, which were conducted by large and wealthy families, often led to deep conflicts and disagreements in Maras. In this process, the Kadızâde family, which was the main constructor of local politics in Maras, was hardly criticized by their rivals and was overthrown by the party center. This study deals with the struggle to seize party administration in a provincial city during the Single Party Period. This study also deals with the emergence of struggles in the provincial organization of RPP in Maras and their socio-cultural reasons. From this perspective, this study is based on the party inspector reports. The party inspector reports, presented the structural status and organization of the party organizations in the provincial provinces, at the same time presents a photograph of the socio-economic situation in the provincial cities and their internal struggles in the party organizations. This article based on the Kadızâde family case discusses the conflicts ocurred in the provincial organization of the RPP and their reasons as well as the nature of the network of the party center and party organizations under single party administration, and the main factors that conduct and mature politics in the provinces in the single-party period. Thus, İt can be said that the main purpose of this study is to determinate the party struggles occured in order to take part in the single and most powerful political mechanism of the single party administration.

Keywords:

RPP, Maras, Power, The Family of Kadızâde, Gentry,

PDF

___

BCA, 490.10.0.686.328.1.

BCA, 490.1.0.0.652-172-1.

BCA, 490.1.0.0.269-1071-1.

1931 CHP Programı ve Nizamnamesi, Ulus basımevi, Ankara, 1931.

Cumhuriyet halk fırkası katibiumumiliğinin fırka teşkilatına umumi tebligatı, İkinci Kanun 1933’den Haziran Nihayetine Kadar, Cilt 2, Hâkimiyet-i Milliye Matbaası, 1933.

Alpaslan, E. (2016). “Akkın Bey (M. Nurittin Özdemir)”, Kahramanmaraş ansiklopedisi, Cilt: 1, Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi yayınları No: 146, Kahramanmaraş.

Alpaslan, E.-Aydın, T. (2015). “CHP parti müfettişi Mitat Aydın’ın teftiş raporlarına göre Maraş (1940-1942)”, CTAD, 1(22).

Ateş, S. (2018). Türkiye’de din politikalari ve din-siyaset ilişkisi-cumhuriyet döneminde din politikalari ve din-siyaset ilişkisi (1946-1960), Ötüken neşriyat, İstanbul.

Ateş, S. (Mayıs 2018). 12 Eylül 1980 darbesi ile 28 Şubat 1997 darbesi arasinda din-siyaset ilişkileri ve din eğitimi politikalari, AVRASYA uluslararasi araştirmalar dergisi, 6( 13), s. 586-607.

Ayata, A. G. (1992). “Liderlik stratejileri olarak hizipçilik/grupuluk ve kollamacılık”, Amme idaresi dergisi, 25(2), Haziran.

Ayata, A. G. (2010). CHP örgüt ve ideoloji, Gündoğan yayınları, İstanbul.

Aydın, T. (2017), “Bekir Sami Baran”, Kahramanmaraş ansiklopedisi, Kahramanmaraş Sütçü İmam üniversitesi yayınları No: 146, Cilt: 2, Kahramanmaraş.

Çankaya, M., A. (1968). Yeni mülkiye tarihi ve mülkiyeliler, c. 3, 1860-1908, Mars Matbaası, Ankara.

Eisenstadt, S. N.-Roniger, L. (1980). “Patron-Client relations as a model of structring social exchange”, Comparative studies in society and history, Vol. 22, No. 1 (Jan.).

Eroğul, C., (1990). Devlet yönetimine katılma hakkı, İmge kitabevi, Ankara.

Karpat, K. (2009), Osmanlı’dan günümüze elitler ve din, Timaş yayınları, İstanbul.

Koçak, C. (1992). “Tek Parti döneminde Cumhuriyet halk partisinde parti müfettişliği”, Tarık Zafer Tunaya’ya armağan, İstanbul barosu yay.

Koçak, C. (2012). Türkiye’de milli şef dönemi (1938-1945), İletişim yay., İstanbul.

Kopecky, P.-Mair, P. (2006). “Political Parties and patronage in contemporary democracıes: An ıntroduction”, ECPR Joint sessions of workshops, nicosia, 25-30 April.

Mardin, Ş. (1990). “Şerif Mardin, “Tabakalaşmanın tarihi belirleyicileri: Türkiye’de toplumsal sınıf ve sınıf bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler I, İletişim Yayınları, Ankara.

Metinsoy, M. (2010). “Kemalizmin taşrası: Erken Cumhuriyet taşrasında parti, devlet ve toplum”, Toplum ve bilim, 118.

Ozankaya, Ö. (1970). “Köylerde iktidar yapısı üzerine bir araştırma”, Amme idaresi dergisi, C 3: 4.

Sayarı, S. (2011). “Clientelism and patronage in Turkish politics and society”, The post modern abyss and the new politics of Islam: assabiyah revisited essays in honor of Şerif Mardin, Faruk Birtek-Binnaz Toprak, İstanbul Bilgi üniversitesi.

Tunçay, M. (2012). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-parti yönetiminin kurulması, Tarih vakfı yurt yayınları, İstanbul.

Turan, İ. (2011). “Türk siyasi partilerinde lider oligarşisi: Evrimi, kurumsallaşması ve sonuçları”, İ. Ü. Siyasal bilgiler fakültesi dergisi, No: 45, Ekim.

Turhan, M. (1991). Siyasal elitler, Gündoğan yayınları, Ankara.

Uyar, H. (2012). Tek parti dönemi ve Cumhuriyet halk partisi, Boyut yay., İstanbul.

Weingrod, A. (1968). “Patrons, patronage and political parties”, Comparative studies in society and history, 10(4), July.

www.tbmm.gov.tr, TBMM Albümü, Cilt.1, s. 192, Erişim Tar. 08.01.2016.

www.tdk.gov.tr,Türk Dil Kurumu, Büyük Türkçe Sözlük.