TAVŞAN SÖZCÜĞÜNÜN ETİMOLOJİSİ ÜZERİNE

Türkçenin en eski metinlerinden itibaren takip edebildiğimiz tavşan sözcüğünün oldukça farklı alanlarda, hem kendi anlamıyla hem de benzetme yoluyla birçok anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Eski Türkçe ve Orta Türkçe dönemlerinde kendi anlamıyla kullanılması yanında, On iki hayvanlı takvimde “Tavışgan Yılı” kullanımı ile karşımıza çıkan tavşan sözcüğünün, benzetmeler yoluyla spor terimi anlamında da kullanıldığını görmekteyiz. Günümüzde ise Türkçe Sözlükte, Derleme Sözlüğünde ve Tarama Sözlüğünde çeşitli alanlardaki kullanımlarına rastlamaktayız. Benzetme ve somutlaştırmalar yoluyla bir takımyıldızına, birçok bitkiye, birçok hastalığa ad olarak; astronomi, botanik, tıp alanlarında kullanılırken, spor, coğrafya gibi birçok alanda tavşan sözcüğünü görmek mümkündür. Tavşan sözcüğünün kökeni ile ilgili birçok değerlendirme yapılmıştır. Tuncer Gülensoy; taw-(sıçramak, zıplamak) rı- ş- gan şeklinde olduğunu ifade eder. Eski Türkçede kullanılan tabış- fiiline -gan eki getirilerek yapıldığı görüşü yanında, Eski Uygur Türkçesinde “gürültü şamata” anlamında kullanılan “tavış” isminden türetildiği görüşlerine rastlamaktayız. Makalede öncelikle tavşan sözcüğünün Türkçenin tarihi metinlerinde ve Türk lehçelerinde nasıl ve hangi anlamlarda kullanıldığı ortaya konulurken sözcüğün kökeni üzerinde daha önce ortaya atılan görüşlere yer verilecektir. Son olarak tavşan sözcüğünün; “Düzleştirme, tepme, yere vurma” anlamındaki “tab”  isim kökünden iki farklı şekilde türetilmiş olabileceği görüşü ortaya konmaya çalışılacaktır.

About The Etymology of The Word Tavşan

The tavşan word it is used in many different fields, both in its own sense and in analogy beginning from oldest texts of Turkish. Besides being used in its own meaning in the Old Turkish and Middle Turkish periods, we may also observe that the word tavşan, which comes out with the use of the "Tavşan Yılı" in the twelve animal calendars, is also used in the sense of sporting meanings through analogies. At the present time, it is used in various fields such as Turkish dictionary, Scan dictionary and Compilations dictionary. By analogy and concretization, it is also possible to  see the Word tavşan for instance in  a name of team star,  many plants  or  many diseases in botany, medicine sports geograpy and many other areas. There have been many evaluations of the origin of the word tavşan. For example, According to one evaluation from Tuncer Gülensoy, tavşan Word consists of taw (jumping)  rı- ş- gan.  İn addition to the view that it was made by adding “gan” suffix to the “tabış” verb wich was used in old Turkish (tabış- gan). We also see that it was derived from “tavış” which means noice and uproar. When the article will first mention the views raised on the root of the word "rabbit" in the Turkish texts and in the Turkish dialects, it will be also given to the views put forward earlier on origin of the Word. lastly the word tavşan;  Trying to put forward the idea that "tab", which means flattening, kicking, and hitting, may have been derived from the root of the name in two different ways.

___

  • Atalay, B. (1985). Divanû Lugati’t-Türk tercümesi. C. I-IV. Ankara: TTK.
  • Besli, E. (2010). Eski ve orta Türkçe hayvan isimlerinin etimolojisi. (Basılmamış doktora tezi), İstanbul: İstanbul üniversitesi.
  • Bozkaplan, Ş. A. (2007). Kutadgu Bilig’de Hayvan adları üzerine bir inceleme. Turkish Studies, 2(4), s. 1110-1118. Ankara.
  • Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. İstanbul: TDK.
  • Clauson, S. G. (1972). An Etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon press.
  • Çağbayır, Y. (2007). Orhun yazıtlarından günümüze Türkiye Türkçesinin söz varlığı Ötüken Türkçe sözlük. İstanbul: Ötüken yayınları.
  • Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim büro basım evi.
  • Gabain, A.V. (1988). Eski Türkçenin grameri. (Çev: Mehmet Akalın). Ankara: TTK.
  • Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. c.I-II. Ankara: TDK.
  • Gürsoy- Naskali & Emine-Muvaffak D. (1999). Altayca-Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
  • Gürsoy-Naskali & Emine- Viktor Butanayev vd. (2007). Hakasça-Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
  • Kabadayı, O. (2007). Eski Türkçede gökbilimi (astronomi) terimleri. (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kırıkkale: Kırıkkale üniversitesi.
  • Karahan, A. (2013). Codex comanicus’ta hayvan adları. Turkish studies, 8(1), s.1839-1865. Ankara.
  • Küçük, S. (2010). Türk Lehçelerinde somutlaştırma yoluyla yapılmış renk adları. Gazi Türkiyat, 7, s. 154-196. Ankara.
  • Nişanyan, S. (2003). Sözlerin soyağacı, çağdaş Türkçenin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Adam Yay.
  • Öner, M. (2009). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK.
  • Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini.( Çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret yay.
  • Tenişev, E. R. (2001). Sravnitelno-İstoriçeskaya grammatika Tyurkskih Yazıkov. Leksika. 2, Dop. Moskva: Nauka.
  • Tokyürek, H. (2013). Eski Uygurcada Hayvan adları ve bunların kullanım alanları. Türklük bilimi araştırmaları, 1, s.221-281. Niğde.
  • Türk Dil Kurumu. (1993). Derleme Sözlüğü. Ankara: TDK.
  • Türk Dil Kurumu. (1995). Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK.
  • Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK