20077

Bid‘at Literatürünün Hikâyesi -Beş Klasik Eser Özelinde-

İslâmî ilimlerin her birinin tarih boyunca bir edebiyatı ortaya çıktığı gibi müstakil bir ilme dönüşmediği halde dinî kavramlardan bazılarının da zaman içerisinde kendi çapında bir literatürü oluşmuştur. Şüphesiz bu durum, o kavramların önemini göstermektedir. Bu tür ıstılahlardan biri, sünnetin zıttı olan bid‘at kavramıdır. Her literatürün ortaya çıkmasına neden olan bazı durumların var olduğu gerçeğinden yola çıkarak bid‘at literatürünün teşekkülüne de zemin hazırlayan birtakım faktörlerin bulunduğu düşünülmektedir. Bu makalede, bid‘at terimiyle ilgili kitâbiyatın ortaya çıkışının arka planını tespit etmek amaçlanmıştır. Bu nevi bir saptamanın, bid‘at tartışmalarına katkı sağlayacağı düşünülmüştür. Araştırmada mezkûr tespit, klasik dönemde bid‘at kavramıyla alakalı yazılan bazı eserlerin satır aralarından ve yazarlarının hayatlarından yapılmaya çalışılmıştır. Konuyla ilintili tüm eserlerin incelenmesinin makalenin boyutlarını aşacağı düşüncesinden hareketle sadece klasik dönemde yazılmış, sahasının ilkleri olan beş kitabın ve müelliflerinin biyografilerinin kısaca incelenmesiyle çalışma sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Hadis, literatür, biyografi, eser, sâik, bid'at

The Story of Bid‘ah Lıterature -Specific to Five Classical Works-

Islamic knowledge has produced various literatures throughout the history. Some of the religious concepts have even formed a literature on its own, but did not transform itself into a self-contained literature. This also shows the importance of the concepts in establishing a literature. One of those terms is the concept of bid‘ah, the opposition of Sunnah. Based on the fact that each literature has a basis for its formation, there were also some factors that lead to the formation of literature of “bid‘ah”. Therefore, this article aims to determine the background of the emergence of the bibliography that related to the term bid‘ah. In this study, the data is obtained by reading the lines of some of the books that were written in the classical period and life of the authors. As analysing all relevant books would exceed the lines of this article, this study is limited into the analysis of the first five books in the field written in the classical period and the biographies of the authors.

Keywords:

Hadith, literature, biography, work, bid 'ah,

PDF

___

Affâne, Hüsameddin b. Musa. İttibâun lâ ibtidâ’. Filistin: 1425/2004.
Altıkulaç, Tayyar. “Ebû Şâme el-Makdisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 10: 233-235. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Atıyye, İzzet Ali. el-Bid’atu tahdîduhâ ve mevkıfu’l-islâmi minhâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye, 1400/1980.
Bâbânî, İsmail b. Muhammed Emîn b. Mîr Selîm el-Bağdâdî. Hediyyetü’l-ârifîn: Esmâü’lmüellifîn ve âsâru’l-musannifîn. İstanbul: Vekâletü’l-ma’ârif, 1951.
Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. Amr b. Abdilhâlık b. Hallâd b. Ubeydillah el-Atekî. Müsnedü’l-Bezzâr: el-Bahru’z-zehhâr. Tahk. Mahfûzurrahman ZeynullahÂdil b. Sa’d-Sabrî Abdulhâlık eş-Şâfiî. Medine: Mektebetü’l-ulûm ve’lhikem, 1988-2009.
Birgivî, Muhammed b. Pîr Ali. et-Tarîkatü’l-Muhammediyye ve’s-Sîretü’l-Ahmediyye. Tahk. Muhammed Rahmetüllah Hâfız Muhammed Nâzım en-Nedvî. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1432/2011.
Çelik, Ali. Kavram ve Mahiyet Olarak Sünnet ve Bid’at. İstanbul: Beyan Yay., 1997.
Dabbî, Ebû Cafer Ahned b. Yahya b. Ahmed b. Umeyre. Büğyetü’l-mültemis fî târîhi ricâli ehli’l-Endelüs. Kahire: Dâru’l-kâtibi’l-arabî, 1967.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah Abdurrahman. Sünenü’d-Dârimî. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Sünenü Ebî Dâvûd. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsbahânî. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-esfiyâ. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-arabî, 1400.
Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahman b. İsmail. b. İbrahim. el-Bâʿis ʿalâ inkâri’l-bidaʿ ve’l-havâdis. Nşr. Abdulfettâh Fidâ. Mekke: Matba’atü’n-nahdati’l-hadîsiyye, 1401/1981.
Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî. er-Ravzateyn fî ahbâri’d-devleteyn en-Nûriyye ve’sSalâhiyye. Tahk. İbrahim ez-Zebîk. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1418/1997.
Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım (Ebû Muhammed) Şihâbüddîn Abdurrahmân b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Makdisî. İbrâzü’l-me’ânî min hirzi’l-emânî. Beyrut: Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, trsz.
Efendioğlu, Mehmet. “Ziyâeddîn el-Makdisî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 44: 491-495. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
Elbânî, Ebû Abdirrahmân Muhammed Nâsıruddîn b. el-Hâcc Nuh b. Necâtî b. Âdem. Sahîhu’lCâmi’i’s-sağîr ve ziyâdâtih. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
Esedî, Muhammed Hâdî. el-Bid’atü: Mefhûmuhâ ve hudûduhâ. Merkezü’r-risâle, ts.
Eserî, Ali b. Hasan b. Ali b. Abdilhamîd el-Halebî. İlmu usûli’l-bide’. Dâru’r-râye, 1413/1992.
Gâmidî, Saîd b. Nâsır. Hakîkatü’l-bid’a ve ahkâmuha. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1419/1999.
Fevzân, Salih b. Fevzân. el-Bid’atü: Ta’rîfuha-envâuhâ-ahkâmuhâ. Riyad: el-Mektebü’tteâvunî, 1422.
Gözün, Abdulvehhab. “Sünnet-Bid‘at Tartışmalarının Mahiyeti ve Değerlendirilmesi”. Doktora Tezi, Recep Tayyip Erdoğan Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Rize, 2018.
Hacvî, Muhammed b. Hasan b. el-Arabî b. Muhammed es-Seâlibî el-Caferî el-Fâsî. elFikru’s-sâmî fî târîhi’l-fıkhi’l-islâmî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1416/1995.
Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî. el-Müstedrek ale’s-sahîhayn. Tahk. Mustafa Abdulkadir Atâ. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990.
Heysemî, Nureddîn Ali b. Ebî Bekr b. Süleyman. Keşfü’l-estâr an zevâidi’l-Bezzâr. Tahk. Habîburrahman el-Azamî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1399/1979.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdillah b. Muhammed en-Nemirî El-Kurtubî. Câmi’u beyâni’l-ilm ve fadlih. Tahk. Ebu’l-eşbâl ez-Züheyrî. Suûdiyye: Dâru İbni’l-Cevzî, 1414/1994.
İbn Abdilhâdî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed ed-Dımaşkî es-Sâlihî. Tabakâtü ulemâi’l-hadîs. Tahk. Ekrem el-Bûşî-İbrahim ez-Zebîk. Beyrut: Müessesetü’rrisâle, 1417/1996.
İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kâsim Halef b. Abdilmelik. es-Sıla fî târîhi eimmeti’l-Endelüs. Nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî. Mektebetü’l-Hâncî, 1374/1955.
İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd. Sünenü İbn Mâce. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
İbnü’l-Faradî, Ebu’l-Velîd Abdullah b. Muhammed b. Yusuf b. Nasr el-Ezdî. Târîhu Ulemâi’l-Endelüs. Nşr. İzzet Attâr el-Hüseynî. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1408/1988.
İbnü’l-İmâd, Ebu’l-Fellâh Abdulhayy b. Ahmed b. Muhammed el-Akrî el-Hanbelî. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Tahk. Mahmud el-Arnaût-Abdulkadir elArnaût. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
İbn Vaddâh, Ebû Abdillah Muhammed b. Vaddâh b. Bezî’ el-Mervânî el-Kurtubî. Kitâbu’l-bide’. Tahk. Amr Abdulmün’im Selim. Mektebetü İbn Teymiyye, 1429/2008.
Kâdî Iyâz, Ebu’l-Fadl İyâz b. Musa b. İyâz b. Amrûn el-Yahsubî. el-Ğunye. Tahk. Mâhir Züheyr Cerrâr. Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1402/1982.
Kahtânî, Saîd b. Ali b. Vehf. Nûru’s-sünne ve zulümâtü’l-bid’a fî dav’i’l-Kitâb ve’s-Sünne. Riyad: Müessetü’l-Cerîsî, ts.
Kandemir, M. Yaşar. “İbn Vaddâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 20: 435-436. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
Kehhâle, Ömer b. Rıza b. Muhammed Râğib b. Abdilğanî ed-Dımaşkî. Mu’cemu’lmüellifîn. Beyrut: Mektebetü’l-Mesnâ, trsz.
Kılıç, Muharrem. “Turtuşî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 41: 430-431. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
Mağribî, Ebu’l-Hasan Ali b. Musa b. Saîd el-Endelûsî. el-Muğrib fî huliyyi’l-mağrib. Tahk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-maârif, 1955.
Makdisî, Ebû Abdillah Ziyâeddîn Muhammed b. Abdilvâhid. İttibâʿu’s-sünen ve’ictinâbü’l-bideʿ. Tahk. Muhammed Bedreddîn el-Kahvecî-Mahmud elArnaût. Dımaşk/Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1407/1987.
Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
Necdî, Abdurrahman. Kavâidü ma’rifeti’l-bide’. Dımaşk: Dâru’l-halbûnî, 1423/2002.
Nuaymî, Abdulkadir b. Muhammed ed-Dımaşkî. ed-Dâris fî târîhi’l-medâris. Tahk.
İbrahim Şemseddîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1410/1990.
Nûrî Muammer. Muhammed b. Vaddâh el-Kurtubî: müʾessisü medreseti’l-hadîss bi’lEndelüs maʿa Bakī b. Mahled. Rabat: Mektebetü’l-Ma’ârif, 1403/1983.
Reysûnî, Ahmed –Çavuşoğlu, Ali Hakan. “Şâtıbî, İbrâhim b. Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 38: 373-375. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
Safedî, Salâhuddîn Halil b. Ebîk b. Abdillah. el-Vâfî bi’l-vefeyât. Tahk. Ahmed elArnaût-Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâs, 1420/2000.
Sübkî, Tâcüddîn Abdulvehhab b. Takiyyiddîn. Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. Tahk. Mahmud Muhammed Tanâhî-Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. Nşr. Hecer, 1413.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. el-Hâvî li’l-fetâvâ. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1424/2004.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebî Bekir. Hakîkatü’s-sünne ve’l-bid‘a. Tahk. Şeyh Halil İbrahim. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekir. Hüsnü’l-muhâdara fî târîhi Mısr ve’lKâhira. Tahk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Mısır: Dâru ihyâi’l-kütübi’larabiyye, 1387/1967.
Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman b. Ebû Bekir. Tabakâtü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, 1403.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Musa b. Muhammed el-Ğırnâtî. el-İ’tisâm, Tahk. Selîm b. Îd el-Hilâlî. Dâru İbn Affân, 1412/1992.
Şeybânî, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel. el-Müsned. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
Tâberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. el-Mu’cemu’levsat. Tahk. Târık b. İvadillah b. Muhammed-Abdulmuhsin b. İbrahim elHüseynî. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, trsz.
Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed b. Eyyüb el-Lahmî eş-Şâmî. Müsnedü’şşâmiyyîn. Tahk. Hamdî b. Abdilmecîd es-Selefî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1405/1984.
Tebrîzî, Ebû Abdillah Veliyyüddîn Muhammed b. Abdillah el-Hatîb el-Ömerî. Mişkâtü’l-mesâbîh. Tahk. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî. Beyrut: elMektebü’l-İslâmî, 1985.
Tinbüktî, Ebu’l-Abbâs Ahmed Bâba b. Ahmed b. Ahmed b. Muhammed es-Sûdânî. Neylü’l-ibtihâc bi tatrîzi’d-dîbâc. Trablus: Dâru’l-kâtib, 2000.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevra. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yay., 1413/1992.
Turtûşî, Ebû Bekir Muhammed b. Velîd b. Muhammed b. Halef el-Kuraşî el-Endelûsî. el-Havâdis ve’l-bide’. Tahk. Abdulmecîd et-Türkî. Dâru’l-ğarbi’l-islâmî. 1410/1990.
Uleymî, Ebu’l-Yemen Mücîruddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Abdirrahman elHanbelî. el-Ünsü’l-celîl bi târîhi’l-Kudsi ve’l-Halîl. Tahk. Adnan Yusuf Abdulmecîd Nebbâte. Ammân: Mektebetü Dendîs, trsz..
Venşerîsî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Yahya. el-Mi’yâru’l-mu’rîb ve’l-câmi’u’l-muğrib. Tahk. Muhammed Hacı, Mağrip: Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şüûn’il-islâmiyye, 1401/1981.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Ehl-i Bid‘at”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA). 10: 501-505. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. el-İber fî haberi men ğaber. Tahk. Ebû Hâcer Muhammed es-Saîd b. Besyûnî Zeğlûl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, trsz.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. Kahire: Dâru’l-hadîs, 1427/2006.
Zehebî, Ebû Abdillah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz. Tezkîratü’l-huffâz, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
Ziriklî, Hayruddîn b. Mahmud b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımaşkî. el-A’lâm. Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 2002.