“TALİHSİZ ÇERKESLERE İNGİLİZ PEKSİMETİ”: İNGİLİZ ARŞİV BELGELERİNDE BÜYÜK ÇERKES GÖÇÜ (ŞUBAT 1864-MAYIS 1865)

Bu çalışma Rusya’nın on dokuzuncu yüzyılda Kafkaslar’daki ilerleyişinin bir sonucu olarak ortaya çıkan ve 1864-1865 yılları arasında yüzbinlerce Çerkes’i Osmanlı ülkesine savuran “Büyük Çerkes Göçü”nü, konuya ilişkin İngiliz arşiv belgelerine dayanarak ve “Şark Meselesi” çerçevesine yerleştirerek ele almaktadır. Büyük Çerkes Göçü “Şark Meselesi”nin ifadesini bulduğu alanlardan biridir ve İngiliz ve Rus imparatorluklarının on dokuzuncu yüzyıl boyunca Doğu Akdeniz’de hegemonya kurma mücadelesi içinde birbirlerine karşı yürüttükleri rekabetin dinamiklerini yansıtan bir niteliğe sahiptir. Tam da aynı nedenle Osmanlı Devleti’nin Çerkes göçü dolayımıyla ifadesini bulan finansal, yönetsel ve hatta diplomatik yetersizlikleri aslında imparatorluğun 19. yüzyıl boyunca Batılı Büyük Devletlerin nüfuz mücadelesine konu olmasına yani “Şark Meselesi”nin nesnesi ve eylem alanı haline gelmesine neden olan yapısal problemlerinin de bir ifadesidir. Bu bağlamda elinizdeki çalışma bir yandan bir sürgünün trajik hikâyesine öte yandan da bu sürgünün “Şark Meselesi”nin reel-politiği çerçevesinde ne anlama geldiğine ilişkin bir anlatı olarak okunmalıdır.

Anahtar Kelimeler:

Çerkesler, Osmanlı, Kafkas göçü, Rusya, Şark meselesi

Nazan Çiçek

Keywords:

-,

PDF

___

Yayınlanmış Kaynaklar:
AHMED CEVDET PAŞA (1986), Tezakir Cilt I (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları) (Yayına Hazırlayan: C. Baysun).
ANDERSON, O. (1964), “Great Britain and the Beginnings of the Ottoman Public Debt, 1854-55,” The Historical Journal, 7/I: 47-63.
ANONYMOUS (1850) What is to be Done with Turkey?, or Turkey, Its Present and Future ( London: Henry Colburn)
BRIGGS, A. (1955), Victorian People Reassesment of Persons and Themes 1851-1867 (Londra: Penguin Boks).
BROCK, P. (1950), “The Fall of Circassia: A Study in Private Diplomacy,” The English Historical Review, 71/280: 401-427.
CLAY, C. (2000), Gold For the Sultan. Western Bankers and Ottoman Finances 1856-1881 (New York: I. B. Tauris).
GAMMER, M. (2005), Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan (Abingdon: Frank Cass).
GLEASON, J. H. (1950), The Genesis of Russophobia in Great Britain: A Study of the Interaction of Policy and Opinion (Cambridge: Harvard University Press).
İMZASIZ (1844), “Biographic Sketch of Mr. Urquhart from the Conversations-Lexicon,” The Portfolio, 2/6: 75-98.
KAYA, A. (2004), “Political Participation Strategies of the Circassian Diaspora in Turkey,” Mediterranean Politics, 9/2: 221-239.
KOHN, H. (1955) The Mind of Modern Russia: Historical and Political Thought of Russia’s Great Age (New Brunswick: Rutgers University Press).
MANN, M. (1984), “The Autonomous Power of the State, Its Origins, Mechanisms and Results,” Archives Européennes de Sociologie, 25: 185-213.
NEWSOME, D. (1997), The Victorian World Picture: Perceptions and Introspections in an Age of Change (London: John Murray).
PINSON, M. (1972), “Ottoman Colonisation of the Circassians in Rumili After the Crimean War,” Etudes Balkaniques, 3: 71-85.
RACCAGNI, M. (1980), “The French Interests in the Ottoman Empire,” International Journal of Middle East Studies, 2: 339-376.
RAUTSI, I. (1993), The Eastern Question Revisited. Case Studies in Ottoman Balance of Power (Helsinki:Helsinki University Printing House)
ROBINSON, G. (1920), David Urquhart. Some Chapters in the Life of a Victorian Knight-Errant of Justice and Liberty (Oxford: Basil Blackwell).
SHAMI, S. (1998), “Circassian Encounters: The Self as Other and the Production of the Homeland in the North Caucasus,” Development and Change, 29: 617-646.
TAYLOR, A. J. P. (1969), The Trouble Makers. Dissent Over Foreign Policy 1792-1939 (London: Panther).
THONTON, A.P. (1965), Doctrines of Imperialism (London: John Wiley & Sons).
VAKANÜVİS AHMET LÜTFİ EFENDİ (1988), Vakanüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi (Cilt X, Der. Münir Aktepe) (Ankara: TTK Yayınları).
Yayınlanmamış Kaynaklar:
KÖREMEZLİ, İ. (2004), The Place of the Ottoman Empire in the Russo-Circassian War (1830-1864), Yayınlanmamış Yükseklisans Tezi (Ankara: Bilkent Üniversitesi).
İNGİLİZ DEVLET ARŞİVLERİ (PUBLIC RECORD OFFICE) DOSYALARI: FO 97/424 FO 881/2703 FO 881/956
BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVLERİ (BOA) DOSYASI:
HR. MKT 77/78, 28 Şevval 1270/26 Mayıs 1854.