198127

İRAN İSLAM CUMHURİYETİ’NDE EGEMENLİK VE MEŞRÛİYET KAYNAĞI “VELÂYET-İ FAKİH”

Bu çalışma devrim sonrası İran İslam Cumhuriyeti’nin egemenlik anlayışını ortaya koymaya çalışmaktadır. İran’da devrim sonrası kurulan İslam Cumhuriyeti egemenlik ve meşruiyet anlayışı Humeyni’nin velâyet-i fakih nazariyesine dayanmaktadır. Humeyni bu dini nazariyesi ile Şia’nın temel İslami söylemini değiştirmiştir. Klasik Şii siyasi düşüncesi dışında olan bu görüş devrim sırasında Humeyni’nin isteği ve mücadelesiyle anayasaya girmiştir. Yeni anayasada egemenlik ve meşruiyetinin temel kaynağı din olmuştur. Velâyet-i fakih makamı ise İran İslam Cumhuriyeti’nde en üst siyasi ve dini makam haline gelmişti. Veliy-i fakih İran devlet başkanı konumundadır. Yasama, yürütme ve yargının üzerinde bir makama sahiptir. En üst düzey askeri ve sivil bürokratları o atamaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Şia, İran, İslam Cumhuriyeti, Humeyni, Velâyet-i Fakih

İran İslam Cumhuriyeti’nde egemenlik ve meşrûiyet kaynağı “Velâyet-i Fakih”

This study examines the sovereignty understanding of the Islamic Republic of Iran after the revolution. The sovereignty and legitimacy understanding of the Islamic Republic which was established aftermath the revolution is based on Khomeini’s vilayat-i faqih theory. The core of Shi’te Islamic discourse has shifted by Khomeini’s religious theory. The theory that against the traditional Shi’te political thought ratified by the wish and political struggle of Khomeini. In the new constitution, religion was the sole source of legatimacy and sovereignty. The Vilayat-i faqih has become the highest rank as a religious and political post in the Islamic Republic of Iran. The Vilayat-i faqih is offically head of state in Iran. It is superior to the legislative, executive and juridiciary. The highest civil and military ranks assigned by him.

Keywords:

Shi’a, Iran, İslamic Republic, Khomeini, Vilayat-ı Faqih,

PDF

___

Abrahamian, Ervand (2002), Humeynizm İslam Cumhuriyeti Üzerine Denemeler (İstanbul: Metis) (Çev.: Mehmet Toprak).

Akhavi, Shahrough (1983), “The Ideology and Praxis of Shi’ism in the Iranian Revolution” Comparative Studies in Society and History, 25 (2): 195-221

Areste, Hüseyin Cevan (H.1382), “Kanuni Esasi ve Mebaniy-i Hâkimiyet-i Dini der Kanungozari”, Hükümet-i İslami, saali heştom, şomara devvom, 28, Kum, Tabistan.

Areste, Hüseyin Cevan (H.1383), Mebaniy-i Hâkimiyet der Kanuni Esasi Cumhuri İslami İran (Kum: Merkezi Tahkikat-ı İlmi, Debirhaney-i Meclis-i Hobregan-ı Rehberi).

Ba’albeki, Ruhi (2004), Al Mavrid, Kamus’ül Arabî- İnkilizi (Beyrut: Dar’ül İlm’ü l Melayin, Ab).

Bozorgi, Ahmedicihan (H. 1379), Der Amedi ber Nazariyey-i Devlet der İslam (Tahran: Muessesey-i Ferheng-i Daniş ve Endişey-i Muasır).

Caferpişe, Mustafa (H.1377),”Mefhum-u Velâyet”, Hükümet-i İslami, Saali Sevvom, Şomara Sevvom, Kum, Payiz.

Corbin, H. (1986), “Şiilikte Velâyet Kavramı” (Çev.: Sabri Hizmetli), A.Ü.İ.F.D., C. 26.

El-Kâtip Ahmet (2005), Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi, Şuradan Velâyet-i Fakihe (Ankara: Kitabiyat) (Çev.: Mehmet Yolcu).

Erista, Muhammed Cevad (H.1377), “Mefhum-u Itlak der Velâyet-i Mutlak-ı Fakih”, Ulum-u Siyasi, No 2, Kum. Payiz.

Fetullah, Ahmed (H.1415), Mu’cem’ül-elfaz’ül-fıkhı Caferi (Demmam).

Haşimi, Seyid Muhammed (H. 1380), Kanun-i Esasi Cumhur-i İslam-i İran 2 Cilt (Tahran: İsnad-ı Danişgah-ı Şehid Behişti, Neşr-i Dadgoster).

Haliliyan, Halil, Negareşi ber Kanun-i Esasi Cumhuri İslami İran, (Tahran: İntişaratı Burhan, Tarih yok). Hüseyinzade, Seyid Muhammed Ali (H.1386), İslami Siyasi der İran (Kum: Intişarat-ı Danişgeni Mufid).

İmam Humeyni (H.1379), Tahrir’ül-vesile (Tahran: Müessesey-i Tanzim ve Neşr Asar-ı İmam Humeyni). 111 İmam Humeyni (1323), Keşf’ül-Esrar, Yer yok.

İmam Humeyni, Kitab’ül-bey, Kum, Tarihsiz. İmam Humeyni (H. 1381), Velayet-i Fakih (Tahran: Müessesey-i Tanzim ve Neşr Asar-ı İmam Humeyni).

İmam Humeyni (H.1379), Sahife-i Nur (22 Cilt) (Tahran: Müessesey-i Tanzim ve Neşr-i Asar-ı İmam Humeyni).

Kanuni Esasi Cumhuri İslami İran (H.1380), (Tahran: İdarey-i Kulli Tedvin ve Tenkih-i Kavanin ve Mukarrarat, İdarey-i Çap ve İntişar).

Kadızade, Kazım, Ziyayıfer, Said (H.1377), Endişehay-i Fıkhı ve Siyasi İmam Humeyni.

Kanberi, Ayat (H.1381), “Mebaniy-i Kudret-i Ruhaniyet-i Şia der İran”, Ulum-u Siyasi, 5 (20).

Kasım, Şabani (H.1381), Hukuk-i Esas-i ve Sahtar-ı Hükümet-i Cumhuri İslami İran (Tahran: İntişarat-ı İttila’at).

Kediver, Muhsin (H.1380), Hükümet-i Velâye (Tahran: Neşrani).

Kediver, Muhsin (H.1376), Nazariyehay-ı Devlet der Fıkhı Şia (Tahran: Neşrani).

Kerdede, Mecid Saili (H.1384), Şuray-ı İnkilab-i İslami, (Tahran: Merkezi İsnad-ı İnkilab-i İslami).

Lekzayi, Şerif (H.1381), “Alguy-u Muşareket-i Siyasi der Nazariyey-i Velâyet-i Fakih”, Ulum-u Siyasi, 5 (20), Kum.

Mehdevipur, Hüseyin (H.1382), “İmam Humeyni Tarhı Hükümet-i İslami ve Baztabha”, Hükümet-i İslami, Saali Heştom, Şomara Sevvom, Kum, Payiz.

Milani, M. Mohsen (1988), The Making of Iran’s Islamic Revolution from Monarcy to Islamic Republic (ABD: Westview Press).

Milani, Mohsen (1992), “Shi’ism and the State in the Constitution of the Islamic Republic of Iran Farsoun, Samih K., Mashayeki, Mehrdad (ed), Iran, Political Culture in the Islamic Republic (ABD: Routledge):92-110.

Mohammad Borghei (1992), “Iran’s Religious Establishment The Dialects of Politicization, Farsoun, Samih K., Mashayeki, Mehrdad (ed), Iran, Political Culture in the Islamic Republic, (ABD: Routledge): 39-56.

Muallim, Ali Ekber (H.1383), “Va’iyyet ve Makbuliyet ve Velâyet-i Fakih ez Didgah-ı İmam Humeyni”, Ulum-u Siyasi, No. 25, Kum.

Mueyyinferd, Muhammed Rıza (H.1385), Sirey-i Tedvin ve Tasvib-i Kanun-i Esasi Cumhur-i İslami İran.

Nejad, Mahmud Mansur (H.1378), “Tefkik-i Kuvve Velâyet-i Mutlak-i Fakih ve İstiklal-i Kuvve”, Hükümet-i İslami, Kum.

Onat, Hasan (1996), “Şiiliğin Doğuşu Meselesi”, A.Ü.İ.F.D., C. 36.

Onat, Hasan (1992), “Şii İmamet Nazariyesi”, A.Ü.İ.F.D., C. 32.

Rıza, Yusuf Muhammed (2006), Mucemü’l Arabiyetü’l Klasikiyye ve’l Muasır, (Beyrut: Mektebet’ül Lübnan’ül Naşiru’n).

Safari, Nimetullah (H.1376), “İntihab ve İntisab (berresi delayil-i do Nazariye)”, Hükümet-i İslami, Saali Devvom, Şomara Çaharom, Kum.

Samih K. Farsoun and Mehrdad Mashayeki(1992), “Introduction, Iran’s Political Culture”,Farsoun, Samih K., Mashayeki, Mehrdad (ed), Iran, Political Culture in the Islamic Republic, (ABD: Routledge):1-20.

Şafi’fer Muhammed (H.1378), “Caygah-ı Velâyet-i Fakih der hukuk-i Esasi Cumhur-i İslami İran”, Hükümet-i İslami, Saali Çaharom, Şomara Sevvom, Kum.

Şeriati, Ali (2005), Ali Şiası Safevi Şiası (İstanbul: Ekin) (Çev.: Feyzullah Artinli).

Suphi, Ahmed Mahmud (H.1411), Nazariyetü’l İmamiyetü’l Leda’ş-şia İsnaaşare Tahlil-i Felsefiyü’lAkide, (Beyrut: Dar’ül Nahdatü’l Arabi).

Taflıoğlu, M. Serkan (2010), Humeyni, İran İslam Devrimi (Ankara: Kripto).

Vera’i, Seyid Cevad (H.1375), Meban-i ve Mustenedat-ı Kanun-i Esasi Cumhuri İslami be Rivayeti Kanungozar, (Kum: Debirhaney-i Meclis-i Hoberagan-ı Rehberi).

Zadigan, Davud Mehdevi (H.1368), “Novaari İmam Humeyni der Fıkhi Siyasi”, Hükümet-i İslami, 13 (4), Kum, Zemistan.