Cumhuriyetin İlanından Günümüze Konut Politikası

Bu yazı, ülkemizde cumhuriyet tarihi boyunca giderek kronikleşen barınma sorununu ve yürütülen konut politikalarının içerdiği ilkeleri, yöntemleri ve önlemleri incelemeyi amaçlamaktadır. Konut politikaları üç döneme ayrılarak tartışılacaktır: ulus devletin kuruluşunu içeren 1923-1950 dönemi, işgücünün kente göçü ile nitelenen 1950-1980 dönemi ve sermayenin kentlerde hegemonyasını kurduğu 1980 sonrası dönem. Üç aşamalı çözümleme, cumhuriyet tarihi boyunca konut politikalarının ortak paydasının mülk konut sayısını artırmak olduğunu göstermektedir. Mülk konutu destekleyen politikalar yüksek kiralar ile birlikte düşünüldüğünde konuta yönelen rantiye kesimlerin şişkinleşmesi ve tatmin edilmesi kaçınılmaz olmuştur. Buna karşılık konut gereksinmesi olan ve mülk konut edinecek mali olanakları bulunmayan yoksul kesimlerin barınma sorunlarının ağırlaşması ise rastlantı değildir. Kredi veren bankalar, inşaat şirketleri, yapsatçılar, rantiye ve arsa spekülatörleri gibi sermayenin konut sektöründeki çeşitli bileşenleri büyümeye devam ederken, dar gelirli kesimlerin, hem nicelik hem de nitelik bakımından barınma sorunu, daha önce olduğu gibi günümüzde de varlığını sürdürmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Konut sorunu ve sınıfsal ilişkiler, konut hakkı, konut standartları, gecekondu, konut pazarı

Housing Policies from the Proclamation of the Republic to the Present

This paper aims at examining the various aspects of the chronic housing problem and the principles, means and measures of the housing policies implemented throughout the history of the Turkish Republic. The debate is structured around three stages which are as follows: the prolonged period of nation-state building (1923-1950), the period of the mass migration of labour force to towns (1950-1980), and the post 1980 period characterised by the construction of the hegemony of capitalist classes in cities. The stage-bystage analysis shows that the common denominator of housing policies during the history of the republic is to increase the number of property houses. Considering the polices encouraging property housing together with the high level of home rental, it was inevitable that rentier sections that invested in the property market got fatter and satisfied. Thus, it is not a coincidence to see the exacerbation of housing problems of those who desperately need home, but lack financial resources to afford it. The large segments of society have been suffering from housing problems in quality and quantity terms for years while some sections of capitalist classes such as creditor banks, constructing companies, property developers, rentiers and land speculators in the housing sector have continued to augment.

Keywords:

Housing problem and social classes, right to housing, housing standards, gecekondu, property market,

PDF

___

“1 Milyon Ev Yıkılacak”,
Milliyet, 26.9.2010, http://www.milliyet.com.tr/1-milyon-ev
yikilacak/turkiye/sondakika/26.09.2010/1293867/default.htm.
Adanalı, Yaşar (2010), “Kanada’da Kilitli Kapılı Site Yasak, Batı Ortak Hayat Arıyor”, Radikal, 28.11.2010, s.23.
Alkan, Ayten (1998), Türkiye’de 1980’den Sonra Dar Gelirlilerin Konut Sorunu ve Konut Kooperatifleri, (Ankara: Türkiye Kent Kooperatifleri Merkez Birliği Yayını).
Alsaç, Orhan (1961), “Mesken Kanunu Hazırlıkları”, Dördüncü İskan ve Şehircilik Haftası Konferansları 19-21 Nisan 1960 (Ankara: AÜ SBF Yayınları), 31-39.
Altaş, Hüseyin (2000), “Kira Parası Artışlarının Sınırlanması”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 49 (1-4): 97-116.
Arıbaş-Tokman, Yıldız (1985), Konut Politikaları Uygulamalarında Özel Bir Örnek: Yenimahalle (Ankara: Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifleri Birliği).
Bayraktar, Erdoğan (2007), Bir İnsanlık Hakkı Konut: TOKİ’nin Planlı Kentleşme ve Konut Üretim Seferberliği (İstanbul: Boyut Yayıncılık).
Bayındırlık ve İskân Bakanlığı (2009), Kentleşme Şurası 2009: Kentsel Dönüşüm, Arsa ve Konut Politikaları Komisyonu Raporu (Ankara).
Baysal , Cihan Uzunçarşılı (2010), “Gönüllü-Gönülsüz Gettolar”, Radikal İki, 12.12.2010, s.14.
Behar, David ve Tolga İslam (der.) (2006), İstanbul’da Soylulaştırma: Eski Kentin Yeni Sahipleri (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları).
Beşikçi, İsmail (1991), Kürtlerin Mecburi İskanı, (Ankara: Yurt Kitap-Yayın).
Beşikçi, İsmail (1992), Doğu Anadolu’nun Düzeni: Sosyo-Ekonomik ve Etnik Temeller II, (Ankara: Yurt Kitap-Yayın).
Boratav, Korkut (1990), “İktisat Tarihi: 1908-1980”, Akşin, Sina (der.), Türkiye Tarihi 4: Çağdaş Türkiye (İstanbul: Cem Yayınevi): 263-354.
Boratav, Korkut (1995) “İktisat Tarihi (1981-1994)”, Akşin, Sina (der.), Türkiye Tarihi 5: Bugünkü Türkiye (İstanbul: Cem Yayınevi):159-213.
Börtücene, İcen (1975), “Kalkınma Planı ve Konut Sorununun Çözümünde Umulan Gelişmeler Üzerine Düşünceler”, Konut Kurultayı (Ankara: TMMOB).
Buğra, Ayşe (1998), “The Immoral Economy of Housing in Turkey”, International Journal of Urban and Regional Research, 22(2): 303-317.
Çapa, Mesut (1990), “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskanı”, Atatürk Yolu, 5:49-69.
Çarıkçı, Çağrı (2008), “Birikim Aracı Olarak Kentsel Mekan: Kentsel Dönüşüm ve Nedenleri”, İktisat Dergisi, 499: 42-47.
Çınar, Tayfun (2004), Dünyada ve Türkiye’de Başkentlik Sorunu (Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları).
DİE (2000), 2000 Genel Nüfus Sayımı (Ankara).
Dik, Esra (2009), “1948: Marshall Planıyla ‘Hür Dünya’ya Giriş”, Güler, Birgül Ayman (ed.), Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1940-1949 (Ankara: AÜ SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi):947-1060.
Doğan, Yiğit (2008), “Toplumsal Polarizasyon ve Kentsel Ayrışma: Çekmeköy Bölgesi Örneği”, İktisat Dergisi, 499: 89-101.
DPT (1963), Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) 1963-1967 (Ankara).
DPT (1968), İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1968-1972 (Ankara).
DPT (1973), Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1973-1977 (Ankara).
DPT (1977), Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Yerleşme, Bölgesel Gelişme, Kentleşme, Konut Özel İhtisas Komisyonu Raporu (Ankara).
DPT (1979), Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979-1983 (Ankara).
DPT (2001), Konut: Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu (Ankara).
DPT (2006), Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007-2013, R.G., 1.7.2006, Sayı 26215 Mükerrer.
Duru, Bülent (2009), “1941: Kıtlık Yılında Milli Korunma Kanunu Uygulamaları”, B.A. Güler (ed), Açıklamalı Yönetim Zamandizini 1940-1949 (Ankara: AÜ SBF Kamu Yönetimi Araştırma ve Uygulama Merkezi): 159-224.
Geniş, Şerife (2009), Neo-liberal Kentleşmenin Mekânda Yansımaları: İstanbul’da Güvenlikli Siteler”, Toplum ve Bilim, 116: 121-156.
Geray, Cevat (1988), “Birleşmiş Milletler Konut Yılında Konut Kooperatiflerinin Yönetsel Sorunları”, BM Türk Derneği 1987 Yıllığı (Konut Özel Sayısı) (Ankara: BM Türk Derneği Yayını): 1- 21.
Geray, Cevat (2009), “Toplumsal Konut Siyasası Açısından TOKİ Uygulamaları”, Çalıştay: TOKİ Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler, 9 Ocak 2009 (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi Yayını): 77-87.
Görmez, Kemal (2004), Bir Metropol Kenti Ankara (Ankara: Odak).
Göymen, Korel (1982) “Yerel Ölçekte Bir Kamu Siyasası Uygulaması Olarak Batıkent Konut Projesi”, Türkiye Birinci Şehircilik Kongresi, 2.Kitap (Ankara: ODTÜ Yayını): 107-140.
Gümüş, Korhan (2010), “Başkan Neyi Savunuyor?”, Radikal İki, 31.1.2010, s.8.
Hamamcı, Can, (1994), “Konut Politikası Üzerine”, Konut 94 (Ankara: Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifleri Birliği): 33-40.
İmar ve İskân Bakanlığı (1973), 50 Yılda İmar ve Yerleşme 1923-1973 (Ankara).
İMECE Toplumun Şehircilik Hareketi (2008), “Toplu Kurumsal İflasımız: TOKİ Barınma Hakkından Sermaye Birikimine Doğru Konut Sorunu”, 32. Dünya Şehircilik Günü Kolokyumu Kitabı (İstanbul:ŞPO), http://www.sehircilik.org/bildiri_1.htm, (5.3.2012).
İsbir, Eyüp (1991), Şehirleşme ve Meseleleri (Ankara: Gazi Büro Yayınları).
HABITAT Gündemi (1996), http://www.toki.gov.tr/habitat/dokumanlar/habitatgundemi.doc (6.8.2010).
Karayalçın, Murat (1985), “Yeni Toplu Konut Yasasının Kooperatifler Açısından Değerlendirilmesi”, İnşaat Sektörünün Ekonomideki Sürükleyici Rolü Açısından Toplu Konut Fonu Uygulamaları (İstanbuL: TEBİAT Yayını): 41-46.
Karayalçın, Murat (2009), Konut Bunalımı, Kent Rantları ve Proje Muhafızları (Ankara: Yayınevi yok).
Kaya, Esra (2010) “TOKİ: Devlet İçinde Şirket”, Birgün, 10.4.2010, s.12.
Keleş, Ruşen (2007), “İnsan Hakkı Olarak Barınma Hakkı ve Kentsel Dönüşüm”, Ceylan-Ataman, Berrin (der.), Cahit Talas Anısına: Güncel Sosyal Politika Tartışmaları (Ankara: AÜ SBF Yayınları): 429-443.
Keleş, Ruşen (2010), Kentleşme Politikası, 11. Baskı (Ankara: İmge).
Keleş, R. Hamamcı, C., Çoban, A. (2009), Çevre Politikası, 6. Baskı (Ankara:İmge).
Kent-Koop (Yayın yılı yok [1983?]), Konut ’82 (Ankara).
Keskinok, Çağatay (2005), “Ankara Kentinin Planlı Gelişimi Açısından Batıkent Projesinin Önemi/Planlama ve Tasarım Sürecine İlişkin Eleştirel Değerlendirme”, Şenyapılı, Tansı (der.), ‘Cumhuriyet’in ‘Ankara’sı: Özcan Altaban’a Armağan (Ankara: ODTÜ Yayıncılık): 120-152.
Kolluoğlu, Biray (2010), “Kente Hangi Köşeden Bakıyoruz?”, Radikal İki, 28.11.2010, s.15.
Korum, Uğur (1982), “1980 ve 1981 Yıllarında Konut Piyasası”, Konut 81 (Ankara: Kent-Koop Yayınları): 103-143.
Kurtuluş, Hatice (2005), “İstanbul’da Kapalı Yerleşmeler: Beykoz Konakları Örneği”, Kurtuluş, Hatice (Yay.Haz.), İstanbul’da Kentsel Ayrışma (İstanbul: Bağlam): 161-186.
Meriç, Kutay (2010), “Kentsel Dönüşüm Yağması ve Kent Yoksullarının Barınma Hakkı Mücadelesi”, Bayramoğlu Özuğurlu, Sonay (Yay.Haz.), Toprak Mülkiyeti Sempozyum Bildirileri (Ankara: Memleket Yayınları): 632-640.
Örücü, Esin (1972), Sosyal Refah Devletinde Bir Sosyal Kamu Hizmeti: Konut (İstanbul: İÜ Hukuk Fakültesi).
Öymen, Altan (1985), “Konut Konut Diye Diye”, Milliyet, Yazı Dizisi, 1-7 Eylül, s. 9.
Savran, Sungur (1992), Türkiye’de Sınıf Mücadeleleri, 1919-1980 (İstanbul: Kardelen).
Sayın, Erol (1979), New Settlement Projects (Ankara: Kent-Koop Yayını).
Şahin, Yusuf (2010), Kentleşme Politikası (Trabzon: Murathan Yayınevi).
Şen, Besime (2008), “‘Kentsel Dönüşüm’: Kavramsal Karmaşa ve Neoliberalizm”, İktisat Dergisi, 499: 34-41.
Şengül, Tarık (2001), Kentsel Çelişki ve Siyaset: Kapitalist Kentleşme Süreçleri Üzerine Yazılar (İstanbul: WALD).
Smith, Neil ve Peter Williams (ed) (1986), Gentrification of the City (Boston: Unwin Hyman).
Tekeli, Doğan (2008), “TOKİ Projelerinde Mimariyi Etkileyen Kurallar”, Anadolu’da Konut ve TOKİ Mimarlığı, Teknik İnceleme-Panel-Forum, 8-9 Ağustos 2008, TMMOB Mimarlar Odası Konya Şubesi, 54-58.
Tekeli, İlhan. (1982), Türkiye’de Kentleşme Yazıları (Ankara: Turhan).
TMMOB Mimarlar Odası (2009), “TOKİ Raporu”, Çalıştay: TOKİ Çalışmaları Üzerine Değerlendirmeler, 9 Ocak 2009 (Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi Yayını).
TOKİ (TC Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı), “Tarihçe”, http://www.toki.gov.tr/page.asp?id=2 (4.8.2010).
TOKİ, “Faaliyet Özeti 2003-2010”, http://www.toki.gov.tr/ozet.asp (4.8.2010).
“TOKİ'den Her İle Kentsel Dönüşüm Müjdesi”, Sabah, 11.9.2010.
Toprak, Zerrin (1988), Kent Yönetimi ve Politikası, 2. Basım (İzmir: ABAM Yayınları).
Turan, Menaf (2009), Türkiye’de Kentsel Rant: Devlet Mülkiyetinden Özel Mülkiyete (Ankara: Tan).
TÜİK (2009a), İstatistik Göstergeler 1923-2008 (Ankara).
TÜİK (2009b), “Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması Sonuçları, 2006-2007”, Haber Bülteni, Sayı 221, 17 Aralık.
TÜİK (2009c), “2009 Hanehalkı Tüketim Harcaması Sonuçları”, Haber Bülteni, Sayı 130, 22 Temmuz.
Türkkent (2010), 22. Olağan Genel Kurul Toplantısı 2009 Yılı Çalışma Raporu (Ankara).
Türkün, Asuman (2010), “Mali Kaynak Yaratma Aracı Olarak Kent”, Radikal İki, 26.9.2010, s.1.
Uzun, C. Nil (2005), “Ankara’da Konut Alanlarının Dönüşümü: Kentsel Dönüşüm Projeleri”, Şenyapılı, Tansı (der.), ‘Cumhuriyet’in ‘Ankara’sı: Özcan Altaban’a Armağan (Ankara: ODTÜ Yayıncılık): 198-215.
Yavuz, Fehmi (1952), Ankara’nın İmarı ve Şehirciliğimiz (Ankara: SBF Yayını).
Yavuz, Fehmi (1969), “Politika ve Yerleşme Sorunlarımız”, Dokuzuncu İskân ve Şehircilik Haftası Konferansları: Türkiye’de Orman Köyleri, Yerleşme, Bölge Planlama, Şehirleşme, Doğu Anadolu’nun Sorunları (Ankara: AÜ SBF İskân ve Şehircilik Enstitüsü Yayınları): 121-151.
Yavuz, Fehmi, Ruşen Keleş, Cevat Geray, (1978), Şehircilik: Sorunlar – Uygulama ve Politika (Ankara: AÜ SBF Yayınları).