Çocuğunda Görme Yetersizliği Olan Anne ve Babaların Çeşitli Psikolojik Değişkenler Açısından Karşılaştırılması

Öz Bu araştırmanın amacı görme yetersizliği olan çocuk ve ergenlerin anne-babalarının stres, başa çıkma yöntemleri, yaşam doyumu ve tükenmişlik düzeyleri arasındaki farkı incelemektir. Araştırma kapsamında Ankara'daki görme engelliler okullarında okuyan 6-18 yaş arası 75 öğrencinin anne-baba çiftlerine ulaşılmış ve Kişisel Bilgi Formu, Kontrol Odağı Ölçeği, Maslach Tükenmişlik Ölçeği, Yaşam Doyumu Ölçeği ve Engelli veya Süreğen Hastalığı Olan Bir Çocuğa Sahip Anne Babaların Kaygı ve Endişe Düzeylerini Ölçme Aracı’ndan oluşan ölçek setini eksiksiz doldurmuş olan 58 ebeveyn çiftine ait veriler analiz edilmiştir. Bulgularda görme engelli çocuğu olan ebeveyn çiftlerinde anne-babalar arasında, sahip olunan kontrol odağı, yaşam doyumu düzeyi, stres düzeyi ve tükenmişlik düzeyi bakımından anlamlı fark gözlenmemiştir. Başa çıkma biçimlerine bakıldığında annelerin inkar eğiliminin babalardan anlamlı olarak yüksek olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. Stres kaynakları açısından annelerin aileye getireceği zorluklar ile ilgili kaygısının babalardan anlamlı olarak daha yüksek olduğu ve babaların annelere göre anlamlı düzeyde daha fazla mali kaygı yaşadığı belirlenmiştir. Bulgular incelendiğinde araştırmada ele alınan değişkenlerin çoğunda anne-babalar arasında anlamlı fark olmadığı, bu bakımdan psikoeğitim grup çalışmalarına anne-baba çiftlerinin birlikte katılımının yararlı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Görme engeli, ebeveyn, kontrol odağı, tükenmişlik, yaşam doyumu, başa çıkma yöntemleri, stres

PDF

___

Akandere, M., Acar M. ve Baştuğ, G. (2009). Zihinsel ve fiziksel engelli çocuğa sahip anne ve babaların yaşam doyumu ve umutsuzluk düzeylerinin incelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22, 24-32.
Akçakın, M. ve Erden G. (2001). Otizm tanısı konmuş çocukların anne ve babalarındaki ruhsal belirtiler. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 8(1), 2-10.
Akkök, F. (1988). Özürlü Bir Çocuğa Sahip Anne Babalarin Kaygıve Endişe Düzeyini Ölçme Aracının Güvenirlik ve Geçerlik Çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 6(23), 26-38.
Al-Gamal, E. ve Long, T. (2013). Psychological distress and perceived support among Jordanian parents living with a child with cerebral palsy: a cross-sectional study. Scandinavian Journal of Caring Science, 27, 624-631. doi:10.1111/j.1471-6712.2012.01071.x
Altındağ, Ö., İşcan, A., Akcan, S., Köksal S., Erçin, M. ve Ege, L. (2007). Anxiety and depression levels in mothers of children with cerebral palsy. Türkiye Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Dergisi, 53, 22-24.
Arslan, C., Deniz, E. ve Hamarta, E. (2001). Engelli çocuğu olan ailelerin yaşam doyumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. 11. Ulusal Özel Eğitim Kongresi’nde sunulan sözlü bildiri, Selçuk Üniversitesi, Konya.
Ataman, A. (Ed.). (2003). Özel gereksinimli çocuklar ve özel eğitime giriş içinde s. 120, 291-292, 297-299. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
Aygen, S. (2011). Otizm tanısı almış çocuk ve ergenlerin annelerinde aleksitimi düzeyinin yordanması. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden alınmıştır. (Tez No: 296677).
Baş, A. B. (1993). Türkiye'de ve Dünya'da körlüğün nedenleri ve alınması gereken önlemler. Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 48-51.
Bilal, E. ve Dağ, İ. (2005). Eğitilebilir zihinsel engelli olan ve olmayan çocukların annelerinde stres, stresle başa çıkma ve kontrol odağının karşılaştırılması. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 12(2), 56-68.
Bouma, R. ve Schweitzer, R. (1990). The impact of chronic childhood illness on family stress: a comparison between autism and cystic fibrosis. Journal of Clinical Psychology, 46(6), 722-730.
Boyce, G. C., Behl, D., Mortensen, L. ve Akers, J. (1991). Child caharacteristics, family demographics and family processes: their effects on the stress experienced by families of children with disabilities. Counselling Psychology Quarterly, 4(4), 273-288.
Brazelton, T. B., Tronick, E., Adamson, L., Als, H. ve Wise, S. (1975). Early mother-infant reciprocity. Ciba Foundation Symposium, 33, 137-154.
Bumin, G., Günal, A. ve Tükel, Ş. (2008). Anxiety, depression and quality of life in mothers of disabled children. Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 15(1), 6-11.
Campbell, J. (2007). Understanding the emotional needs of children who are blind. Journal of Visual Impairment and Blindness, 101(6), 351-355.
Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
Çakaloz, B. ve Kurul, S. (2005). Duchenne muskuler distrofili çocukların aile işlevlerinin ve annelerinde depresyon ve kaygı düzeylerinin araştırılması. Klinik Psikiyatri, 8, 24-30.
Çapri, B. (2006). Tükenmişlik ölçeğinin Türkçe uyarlaması: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 62-77.
Dağ, İ. (2002). Kontrol Odağı Ölçeği (KDÖ): ölçek geliştirme, güvenirlik ve geçerlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 17(49), 77-90.
Dellve, L., Samuelsson, L., Tallborn, A., Fasth, A. ve Hallberg, L.-M. (2006). Stress and well-being among parents of children with rare diseases: a prospective intervention study. Journal of Advanced Nursing, 53(4), 392-402.
Deniz, M., Dimaç, B. ve Arıcak, O. (2009). Engelli çocuğa sahip olan ebeveynlerin durumluk-sürekli kaygı ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 953-968.
Diener, E., Emmons, R. A., Larsen, R. J. ve Griffin, S. (1985). The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment, 49(1), 71-75.
Doğan, M. (2001). İşitme engelli çocuğa sahip ebeveynlerin çeşitli psikolojik değişkenler açısından değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Türkiye). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden alınmıştır. (Tez No: 99990).
Durak, M., Şenol-Durak, E. ve Gençöz, T. (2010). Psychometric properties of the satisfaction with life scale among Turkish university students, correctional officers, and elderly adults. Social İndicator Research, 99(3), 413-429. doi: 10.1007/s11205-010-9589-4.
Durukan, İ., Erdem, M., Tufan, A. E. ve Türkbay, T. (2010). Otizm spektrum bozukluğu olan çocukların annelerindeki baş etme tutumları ve depresyon ile anksiyete düzeyleriyle ilişkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 17(2), 75-82.
Duygun, T. ve Sezgin, N. (2003). Zihinsel engelli ve sağlıklı çocuk annelerinde stres belirtileri, stresle başaçıkma tarzları ve algılanan sosyal desteğin tükenmişlik düzeyine olan etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 18(52), 37-52.
Dünya Sağlık Örgütü (2011). Visual impairment and blindness. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs282/en/ adresinden elde edilmiştir.
Dyson, L. L. (1997). Fathers and mothers of school age children with developmental disabilities: parental stress, family functioning and social support. American Journal of Mental Retardation, 102, 267-279.
Ende-İnce, Z. ve Güdücü-Tüfekci, F. (2015). Engelli Çocuğu Olan Ebeveynlerde Evlilik Uyumu ve Yaşam Doyumunun Değerlendirilmesi ve Etkileyen Faktörlerin Belirlenmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(1), 102-112. Engelliler Hakkında Kanunu, (2005), T.C. Resmi Gazete, 25868, 07 Temmuz 2005.
Ergin, C. (1993). Doktor ve Hemşirelerde Tükenmişlik ve Maslach Tükenmişlik Ölçeğinin Uyarlanması. R. Bayraktar ve İ. Dağ (Ed.) VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları. Ankara VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Düzenleme Kurulu ve Türk Psikologlar Derneği Yayını.
Fazlıoğlu, K., Hocaoğlu, Ç., Sönmez, F. M. ve Cansu, A. (2010). Epilepsi tanısı konan çocukların aile işlevleri, anne-babalarındaki kaygı ve başa çıkma tutumları. Yeni Sempozyum Dergisi, 48(3, 198-206.
Folkman, S. (1984). Personal control and stress and coping processes: a theoretical analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 46(4), 839-852.
Foulcault, M. (1993). Akıl ve akılbozukluğu: Klasik Çağda Deliliğin Tarihi. (M. A. Kılıçbay, çev.). Ankara: İmge Kitabevi. (Orijinal kitabın yayın tarihi 1972)
Glidden, L. M., Billings, F. J. ve Jobe, B. M. (2006). Personality, coping style and well-being of parents rearing children with developmental disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 50(12), 949-962.
Güneş, S., Altun, G., Kaya, Ö. ve ark. Zonguldak ili spastik çocuklar tedavi ve rehabilitasyon merkezinde eğitim gören zihinsel engelli çocukların ailelerinde görülen kaygı durumları. Ordu. IV. Ulusal Hemşirelik Öğrencileri Kongresi Özet Kitapçığı, 2005, s. 324.
Gürbüz, D. (2009). Kronik böbrek yetmezliği olan çocukların ebeveynlerinin depresyon düzeyleri ve stresle başa çıkma tarzları. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, Türkiye). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden alınmıştır. (Tez No: 242497).
Hastings, R. P. (2003). Child behaviour problems and partner mental health as correlates of stress in mothers and fathers of children with autism. Journal of Intellectual Disability Research, 47(4-5), 231-237.
Haugstvedt, A., Wentzel-Larsen, T., Rokne, B. ve Graue, M. (2011). Perceived family burden and emotional distress: similarities and differences between mothers and fathers of children with type 1 diabetes in a population-based study. Pediatric Diabetes, 12, 107-114. doi:10.1111/j.1399-5448.2010.00661.x
Hobföll, S. E. (1989). Conversation of resources: a new attempt at conceptualizing stres. American Psychologist, 44(3), 513-524.
Hussain, A. ve Juyal, I. (2007). Stress appraisal and coping strategies among parents of physcially challenged children. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology, 33(2), 179-182.
James, D. M. ve Stojavonik, V. (2006). Communication skills in blind children: a preliminary investigation. Child: Care, Health and Development, 33(1), 4-10. doi: 10.1111/j.1365-2214.2006.00621
Jaramillo, S., Moreno, S. ve Rodriguez, V. (2016). Emotional Burden in Parents of Children with Trisomy 21: Descriptive Study in a Colombian Population. Universitas Psychologia, 15(1), 29-38.
Jönsson, L., Lundqvist, P., Tiberg, I. ve Hallström, I. (2015). Type 1 diabetes – impact on children and parents at diagnosis and 1 year subsequent to the child’s diagnosis. Scandinavian Journal of Caring Sciences, 29, 126-135. doi:10.1111/scs.12140
Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anababaların algıladıkları stres, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri.
Kekelis, L. S. ve Spiriz, P. M. (1996). Blind and sighted children with their mothers: the development of discourse skills. Journal of Visual Impairment and Blindness, 90(5), 423-436.
Lanfranchi, S. ve Vianello, R. (2012). Stress, Locus of Control, and Family Cohesion and Adaptability in Parents of Children with Down, Williams, Fragile X, and Prader-Willi Syndromes. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 117(3), 207-224. doi:10.1352/1944-7558-117.3.207
Leyser, Y., Heinze, A. ve Kapperman, G. (1996). Stress and adaptation in families of children with visual disabilities. Families in Society, 77, 240-249.
Lindström, C., Aman, J. Ve Norberg, A. L. (2010). Increased prevalence of burnout symptoms in parents of chronically ill children. Acta Pediatrica, 99(3), 427-432. doi: 10.1111/j.1651-2227.2009.01586.x
Loots, G., Devisé, I. ve Sermijn J. ( 2003). The interaction between mothers and their visually impaired infants: an intersubjective developmental perspective. Journal of Visual İmpairment and Blindness, 97(7), 403-417.
Maslach C. ve Jackson S. E. (1981). The measurement of experienced burnout. Journal of Occupational Behavior, 2, 99-113.
Morris, C. G. (2002). Psikolojiyi Anlamak, (H. B. Ayvaşık, M. Sayıl, çev.). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. (Orijinal çalışma basım tarihi 1996).
Özer, M. ve Karabulut, Ö. Ö. (2003). Yaşlılarda yaşam doyumu. Geritatri, 6(2), 72-74.
Özşenol, F., Ünay, B., Aydın, İ. ve ark. Engelli çocuklara sahip ailelerin psiko-sosyal durumlarının ve beklentilerinin incelenmesi. Gülhane Tıp Dergisi. 2002, 44(2), 188-194.
Özyürek, M. (1998). Görme engelliler. Özel Eğitim içinde (ss. 129-154). Eskişehir: TC Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Parkes, K. R. (1984). Locus of control, cognitive apprasial, and coping in stressful episodes. Journal of Personality and Social Psychology, 46(3), 655-668.
Resnikoff, S., Pascolini, D., Etya'ale, D., Kocur, I., Pararajasegaram, R., Pokharel, G. P. vd. (2004). Global data on visual impairment in the year 2002. Bulletin of World Health Organisation, 82(11), 844-892.
Sarıkaya, S. (2011). Zihinsel engelli çocuğu olan ebeveynlerin stresle başa çıkma düzeylerinin ve yaşam doyumlarının incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğtim Bilimleri Enstitüsü, İzmir, Türkiye). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden alınmıştır. (Tez No: 286525).
Silva, N., Crespo, C., Carona, C. ve Canavarro, M. (2015). Mapping the caregiving process in paediatric asthma: Parental burden, acceptance and denial coping strategies and quality of life. Psychology and Health, 30(8), 949-968. doi:10.1080/08870446.2015.1007981
Sloper, P., Knussen, C., Turner, S. ve Cunningham, C. (1991). Factors relateda to stress and satisfaction with life in families of children with Down Syndrome's. Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 32(4), 655-676. doi: 10.1111/1469-7610.ep11645553.
Şendil G. ve Balkan İ. (2005). Anne Baba Olmak. İstanbul: Morpa Yayınları.
Şener, F. (2009). 5-14 yaş serebral palsili çocuğa sahip annelerin stresle başa çıkma tarzları ve denetim odağı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Maltepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, Türkiye). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi’nden alınmıştır. (Tez No: 254011).
Tadema, A. ve Vlaskamp, C. (2009). The time and effort in taking care for children with profound intellectual and multiple disabilities: a study on care load and support. British Journal of Learning Disabilities, 38, 41-48. doi:10.1111/j.1468-3156.2009.00561.x
Tröster, H. (2001). Sources of stress in mothers of young children with visual impairment. Journal of Visual İmpairment and Blindness, 95(10), 623-637.
Türkiye İstatistik Kurumu (2002). Türkiye Özürlüler Araştırması. http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1017 adresinden alınmıştır. Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47.
Vincent, K. R. (1990). Coping with disability: the individual or a family member's. Social Behavior and Personality, 18(1), 1-6.
Wang, P., Michaels, C. ve Day, M. (2011). Stresses and Coping Strategies of Chinese Families with Children with Autism and Other Developmental Disabilities. Journal of Autism and Developmental Disorders, 41, 783-795. doi:10.1007/s10803-010-1099-3